نوغانداری خراسان‌شمالی در داخل پیله مشکلات

به گزارش ایرنا، به ملکه منسوجات معروف است و پیدا کردش هزینه و وقت زیادی می‌طلبد و حال که به دست زنان هنرمند روستایی تولید می شود در تارو پود مشکلات گیر کرده و نیاز به توجه دارد.

نخ ابریشم یا همان صنعت نوغانداری را می گویم که بدلیل ارزش و اهمیت تاریخی آن بزرگترین جاده بازرگانی جهان که خاور، باختر و شمال آفریقا را به اروپا پیوند می‌داد را هم‌نام است.

این ملکه زیبا و ارزشمند قدمت بسیار زیادی نیز دارد و شواهد باستان‌شناسی حاکی از آن است که منسوجات ابریشمی چین در ۶ هزار و ۵۰۰ سال قبل از میلاد وجود داشته؛ به راستی که چقدر این صنعت سبقه ای طولانی و گرانبها دارد.

این نرمینه گرانبها اینک سر از منازل ترکمن ها و کرمانج زبان های خراسان شمالی در آورده است و اگرچه از تاریخ ورود ابریشم به این خطه اطلاع دقیقی در دست نیست ولی ابزار نخ ریسی و سنتی آن گواه سابقه ای طولانی صنعت نوغانداری در ترکمن صحرا دارد.

این روزها در رازوجرگلان حرف از کرم ابریشم و پرورش آن است و به وسیله ای برای امرار و معاش خانوده های مناطق مرزنشین خراسان شمالی تبدیل شده است چرا که بخش اعظم نوغانداری را زنان پرتلاش روستا انجام می دهند.

نوغانداری یکی از صنعت های رایج در این شهرستان مرزی و به گفته اهالی آن تنها دلخوشی بیش از هزار خانوار جرگلانی برای کسب درآمد و عاملی برای رفع محرومیت از این منطقه کم برخوردار است که با کسب رتبه اول کشوری در کیفیت و میزان بهره وری پیله ابریشم، توانمندی خود را در این صنعت آبا و اجدادی به اثبات رسانده است.

اینک تلاشگران عرصه پرورش کرم ابریشم در تار و پود مشکلات این صنعت گیر کرده اند اگرچه امسال با حمایت های مسوولان استانی ۳۹ هزار اصله نهال درخت توت و توزیع ۶ هزار و ۴۰۰ جعبه تخم نوغان در بین اهالی این خطه توزیع شد ولی حل مشکل این صنعت نیاز به برنامه ریزی بلندمدت و زیادی دارد که باید سرمایه گذاران وارد عرصه شوند.

پرورش کرم ابریشم از اواخر فروردین‌ماه آغاز و ۴۰ الی ۴۵ روز بعد اولین برداشت پیله تَر شروع می‌شود و بهار که می‌رسد، وقت پیله کردن کرم‌های ابریشم است و زمان آن فرا رسیده تا از نزدیک با مشکلات این عرصه آشنا شویم:

کمبود درختان توت

وی تصریح می کند: فعالیت نوغانداری در این منطقه برای اهالی سودآور است اما با مشکلاتی از جمله سنتی بودن فعالیت ها، کمبود توتستان ها، کمبود درختان توت، نبود کارخانه نخ ریسی و سایر موارد دست و پنجه نرم می کنند که از مسوولان توجه به این امر اشتغالزا با سرمایه اندک را خواستار هستم.

رحیمی به ایجاد توستان ها در سال های اخیر از سوی سازمان جهاد کشاورزی اشاره ای کرد و می گوید: در سال های اخیر در روستای کلاته ابریشم و بهار توستان ایجاد شد که اینک توتستان شهرستان راز و جرگلان بسیار مناسب توسعه یافته است و نوغانداران در فصل برداشت برگ توت هیچ مشکلی ندارند و برگ ها را تهیه می کنند.

وی می افزاید: اما توتستان روستای بهار در راز و جرگلان به دلیل عدم رسیدگی بیشتر نهال ها خشک شده اند، که نیاز است توجه ویژه ای از سوی مردم و شوراهای اسلامی روستا و دهیاری ها شود.

این زن نوغاندار که خودش نیز اقدام به تهیه ۲۵۰ تا ۳۰۰ نهال توت در سال جاری کرده است می افزاید: متاسفانه بیشتر نهال ها خشک شده اند چرا که با فاصله طولانی به دست بهره برداران می رسد و همچنین در روستا با کمبود آب مواجه هستیم.

این بانو که بافنده فرش و پشتی ترکمن نیز است می گوید: تعداد زیادی از روستاییان در گرکز نیز در بخش نوغان داری فعالیت می کنند اما توتستان به شکل مجتمع در این روستا وجود ندارد که فعالان از درخت های تکی داخل باغ ها استفاده می کند و توتستان روستای کلاته ابریشم هم اینک به محلی برای گردشگری نیز تبدیل شده است و گردشگران در فصل بهار به این منطقه سفر می کنند و از فعالیت نوغانداران نیز بازدید می کنند.

نبود کارخانه نخ ریسی

سرمایه‌گذاری در این فعالیت در مقایسه با پاره‌ای از فعالیت‌های تولیدی، کمتر و بازگشت سرمایه در آن سریع‌تر است که گسترش این صنعت کمکی به افزایش درآمد خانوارها خواهد کرد که اینک در این استان بیش از سه هزار خانوار مشغول فعالیت در صنعت نوغانداری هستند.

در کنار صنعت نوغانداری، ابریشم بافی به عنوان هنرصنعتی منحصربه فرد و بازارپسند مطرح است و با تولید نخ های ابریشمین زمینه ساز تولید دستبافته های سنتی و هنری در قالب فرش و تابلوفرش های دستباف ابریشمی می شود که در حقیقت همان ارزش افزوده و سودآورترین بخش در مرحله تولید ابریشم است.

رحیمی در ادامه بر برگزاری جشنواره برداشت پیله تر کرم ابریشم در این منطقه تاکید کرد و می گوید: در این منطقه فضایی برای پیله خشک کنی وجود ندارد و تنها چهار تا پنج دستگاه نخ ریسی سنتی موجود است که این امر باعث شده تا فعالان این بخش تولیدات خود را به مشهد بفروشند و این خود سود آنها را دچار خدشه می کند.

وی ادامه می دهد: توسط کمیته امداد دستگاه های نخ ریسی بین مردم این منطقه توزیع شد اما به دلیل عملکرد پایین از سوی این قشر استقبال خوبی نشد و همچنین فضایی مناسب باید برای رنگ رزی در این خصوص نیز وجود داشته باشد.

این نوغاندار می گوید: پنج هزار بافنده فرش در این منطقه وجود دارد که دست کم یکهزار نفر از آنان با نخ ابریشم کار می کنند که بعضا مواد اولیه که همان نخ ابریشم است را از مشهد خریداری می کنند این در حالی است که در این خطه صنعت نوغانداری فعال، اما زنجیره آن تکمیل نیست که این امر باعث می شود بخشی از سود عاید واسطه گران شود.

رحیمی خاطرنشان می کند: توتستان، فعالیت نوغان داری، نخ ریسی، ابریشم بافی و صنایع دستی ظرفیت گردشگری است که برگزاری جشنواره ها می تواند به رونق این صنعت کمک شایانی کند.

جولان دلالان

یکی دیگر از فعالان بخش نوغانداری در شهرستان بجنورد نیز در این رابطه می گوید: نوغانداری یکی از مشاغل جانبی در بین کشاورزان است که اگر کیفیت تخم نوغان‌ها و شرایط خرید بازار مهیا باشد، کمک مهمی به معیشت کشاورزان می کند و متاسفانه زحمت اصلی بردوش نوغاندار است و فعالان این صنعت بدلیل نداشتن نقدینگی سود اصلی را به حساب واسطه گران می ریزند.

محمد بهمنی می افزاید: در سال های اخیر توجه ویژه ای به صنعت نوغانداری شده اما با این وجود این صنعت هنوز تکمیل نشده است و فعالان بخش صنایع دستی بخشی از ابریشم مورد نیاز را از سایر استان ها خرید می کنند و همچنین ابریشم تولیدی این استان نیز بعضا با قیمت پایین به دست واسطه ها و دلالان به فروش می رسد.

وی می گوید: در سال های اخیر گردشگران استقبال زیادی از بازدید از فعالیت نوغانداری، ابریشم کشی، رنگرزی، توتستان ها، کارگاه های قالی بافی، فرش و پشتی بافی و سایر فعالیت های روستایی دارند که اینک می طلبد با برگزاری رویداد ها و جشنواره ها رونق بیشتری به روستاها بدهیم.

محمد بهمنی بر ایجاد کارخانه نخ ریسی، رنگ رزی و سایر فعالیت های مرتبط با حوزه نوغانداری تاکید کرد و خاطرنشان می کند: از سازمان ها و دستگاه های مرتبط می خواهم که سرمایه گذاران در این بخش را تشویق به فعالیت در این صنعت کنند تا رونق این حرفه باعث افزایش اشتغال و درآمد خانوار های روستایی شود که از نبود درآمد در سال های اخیر در رنج هستند.

وی تصریح می کند: بیشتر کشاورزان و دامپروران این استان در سال های اخیر از ناحیه خشسکالی و کاهش منابع آبی و حوادثی از جمله سیل و سرمازدگی خسارت هنگفتی دیده اند و حتی به اجبار مهاجرت می کنند چرا که در روستا دیگر درآمدی ندارند اگر در مناطق روستایی شغل های دیگری از جمله فعالیت نوغانداری، صنایع دستی را بیشتر رونق دهیم تا برای خانوارهای درآمد ایجاد شود دیگر مهاجرت نخواهند کرد.

وی می گوید: در روستاها اهالی در بخش های مختلف صنایع دستی و نوغانداری فعالیت می کنند اما به دلایل مختلفی سود عاید آنان نمی شود که از مسولان می خواهیم در این رابطه اقدام کنند تا خانوار های روستایی به دلیل نبود درآمد محل سکونت و فعالیت خود را ترک نکنند و به سایر استان ها برای کارگری مهاجرت نداشته باشند.

جرگلان مهد نوغانداری

شهرستان مرزی راز و جرگلان، بجنورد و مانه و سملقان از جمله مناطقی هستند که بیشترین فعالان نوغانداری را به خود اختصاص داده است و هرساله در اردیبهشت ماه در این خصوص جنب و جوشی وجود دارد.

بیشتر فعالان این حوزه زنان، دختران و افراد سالخورده هستند و در این میان زنان ترکمن شهرستان راز و جرگلان نقش مهمی در صنعت نوغانداری بر عهده دارند و از این راه درآمد کسب می کنند و شاهد مثال این موضوع نیز نامگذاری یکی از روستاهای شهرستان محروم مرزی راز و جرگلان با نام " کلاته ابریشم" و "بهار" است که بیشتر ساکنان آن مشغول فعالیت نوغانداری هستند و علاوه بر این در سایر روستاهای این شهرستان نیز فعالیت نوغانداری وجود دارد و همچنین زنان و دختران ترکمن از ابریشم فرش دو روی ابریشم، پشتی و قالی نیز می بافند که حتی هم اکنون شهره جهانی شده است.

تولید برخی از آثار منحصر به فرد توسط دستان جادویی زنان ترکمن خراسان شمالی سبب شده تا در این منطقه نوغانداری رونق داشته باشد، سوزن دوزی بر روی پارچه با نخ های ابریشم و رنگ های خیره کننده، بافت قالیچه های دو روی تمام ابریشم که در دنیا تنها در این منطقه بافته می شود از جمله عواملی هستند که سبب می شود تا مردم به فکر خودکفایی خود برای تهیه ابریشم و همچنین کسب مقداری درآمد باشند.

فرش دوروی تمام ابریشمی ترکمن که در روستای دویدوخ خراسان شمالی بافته می‌شود با توجه به ضخامت کم و زیبایی بی نظیر، هنری فوق العاده و منحصر به فرد است که از زیباترین صنایع دستی کشور محسوب می‌شود.

آنچه اهمیت این عنصر را مضاعف می‌کند آن است که اکثر نوغانداران و تولیدکنندگان نخ ابریشم، این حرفه را به صورت خانوادگی و گروهی همراه با مراسم ویژه ای انجام می‌دهند و علاوه بر این، همکاری بین خانواده‌ها، همسایگان و همکاران نقش اجتماعی آنها را به خصوص در تداوم همیاری محلی تقویت می‌کند.

۶ امسال ۶ هزار و ۴۰۰ جعبه تخم نوغان بین نوغانداران این استان توزیع شد که پیش بینی می‌شود در شرایط مناسب بیش از ۲۷۵ تن پیله تر ابریشم تولید شود.

همچنین امسال ۳۹ هزار اصله نهال اصلاح شده توت در بین نوغانداران این استان توزیع شد و علاوه بر این ۶۰ هزار قلمه توت در نهالستان ها کشت شده است که در سال‌ آینده نهال ها بین فعالان این بخش توزیع خواهد شد.

خراسان شمالی در تولید پیله تر کرم ابریشم در کشور رتبه چهارم و در بهره وری رتبه اول را دارد.