به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، اکرم قدیمی امروز (دوشنبه) در نشست زیست‌بوم ترویج علم در ایران، بر اساس طرح تحقیقاتی انجام شده در گذشته ابتدا به تعریف از ترویج علم پرداخت و افزود: ترویج علم دربردارنده طیف وسیعی از فعالیت‌هایی است که هدف مشترک آنها کاهش شکاف بین نهادها و افراد تولیدکننده علم و عموم مردم به عنوان تامین‌کنندگان بودجه تولید علم و مصرف‌کنندگان علم است؛ بنابراین ترویج علم در حیطه عمومی جامعه معنا می‌یابد و همه کنشگران جامعه در آن سهم دارند.
وی در این نشست که در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد، ادامه داد: دانشمندان به موازات توسعه علم به فکر بهبود و تقویت رابطه علم و مردم افتادند و ترویج علم از دهه ۸۰ میلادی به شکلی جدی‌تر مطرح شد. ترویج علم ابتدا بیشتر بر فعالیت انتشار علم به وسیله آثار مکتوب متمرکز بود اما به تدریج اَشکال متفاوتی مانند موزه، کافه علم، کتابخانه و غیره نیز کسب کرده است.
رئیس انجمن ترویج علم با اشاره به فقدان اجماع بین تعاریف مختلف ترویج علم تاکید کرد: فرایند اشاعه و انتشار علوم خاص و تغییر دیدگاه عامه و فرهنگ مردم نسبت به علم تعاریفی است که بیشتر رواج یافته است. همچنین ترویج علم به طور کلی به معنای ابزاری برای پیوند ارتباط بین جامعه و جهان علم است.
مراحل تکامل ترویج علم شامل پذیرش علم، درک عامه از علم و مشارکت عامه در تولید علم است. مرحله نهایی و سوم تکامل ترویج علم شکل نوینی از ترویج علم معاصر است.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور سپس به وضعیت ترویج علم در ایران پرداخت و افزود: فرایند آغاز به کار ترویج علم در ایران با تاسیس رادیو آغاز شد و مانند همه پدیده‌های دیگر فراز و نشیب‌هایی داشت. اولین جرقه شکل‌گیری اندیشه‌های جدی ترویج علم در ایران در سال ۱۳۷۸ و با برگزاری هم‌اندیشی «بررسی راهکارهای گسترش علم در ایران» زده شد. البته قبل از آن مجلات علمی مانند مجلات دانشمند در ترویج علم نقش مهمی داشتند.
وضعیت ترویج علم در ایران
وی با اشاره به ضعیت ترویج علم در ایران گفت: فقدان تعریفی جامع و مورد وفاق در مورد ترویج علم و توجه نکردن اسناد بالادستی به ترویج علم از چالش‌های ترویج علم در ایران است. از جهت اسناد بالادستی فقط نقشه جامع علمی کشور به صورت غیرمستقیم و در برنامه ششم توسعه در حد یک بند به این موضوع پرداخته شده است. از جهت ابزارهای ترویج علم، تکثر ابزار و از جهت روش هم تنوع روش داریم ولی به خوبی از این ابزار استفاده نمی‌شود. در مورد شاخص‌های ترویج علم اجماع نداریم و استفاده از صنایع فرهنگی مانند فیلم مستند، انیمیشن و غیره هم بسیار ضعیف هستیم.
قدیمی در ادامه چالش‌های فعالیت‌های ترویجی را به سه دسته خُرد، میانی و کلان تقسیم کرد و افزود: در سطح خُرد، نداشتن بودجه، نیروی انسانی و ساختار اداری مهمترین چالش‌ها است. انجمن ترویج علم به عنوان یک نهاد غیرانتفاعی طی ۲ سال گذشته به دلیل نداشتن فضای مناسب مجبور به ۵ بار اسباب‌کشی شده است. در سطح میانی هم باور نداشتن به فعالیت‌ها، اولویت نداشتن، همکاری نکردن نهادهای موثر میان سازمان‌ها و نهادهای دخیل و نبود امکان بومی‌سازی فناوری‌های نوین مطرح است. نداشتن ردیف بودجه مشخص، بی‌توجهی به پژوهش، نبود سند راهبردی و سیاستی مرتبط بالادستی مرتبط با ترویج علم هم در سطح کلان به عنوان چالش مطرح است.
رئیس انجمن ترویج علم زیست‌بوم را محیط پیرامونی و همه اجزا، روش‌ها و کنشگران یک پدیده تعریف کرد و افزود: تمام نقش‌آفرینان فعال در حوزه ترویج علم امروز، منافع و اهداف مشخصی دارند و بنا به ماهیت و هدف هر کدام در به ثمر رسیدن فعالیت‌های ترویجی مشارکت می‌کنند.
ضرورت تاسیس نهادی واحد برای تعامل بین همه کنشگران
وی گفت: عوامل مختلفی در فعالیت‌های ترویجی دخالت دارند که عوامل زمینه‌ای به عنوان زمینه‌های مناسب و محرک تسریع‌کننده ترویج علم شامل مسائل سیاسی و اقتصادی حاکم بر جامعه است. وجود حداقل ثبات در مسائل سیاسی و اقتصادی به گسترش این فعالیت‌ها کمک می‌کند. همچنین فرهنگ و شرایط فرهنگی از عوامل زمینه‌ای و تاثیرگذار در ترویج علم است.
قدیمی در ادامه به تشریح الگوی مدنظر خود از زیست‌بوم ترویج علم در کشور اشاره کرد و افزود: اگر نهادهای فعال در این زمینه را سه بخش دولتی، خصوصی و قانونگذاری بدانیم، تعامل این سه بخش با ایجاد یک نهاد واسط متولی و واحد که با هر سه بخش ارتباط داشته باشد، ممکن می‌شود. پیچیدگی نقش‌ها نشان می‌دهد باید یک شورا یا نهاد باشد که در اشتراک نظر آنها کمک کند.
وی خاطرنشان کرد: بعد از انجام مطالعه‌ای برای شناخت خصوصیات و چالش‌های ترویج علم، به این نتیجه رسیدیم که این نهاد واحد تحت عنوان شورای ملی ترویج علم شکل بگیرد. جلسات زیادی در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برای تدوین چهارچوب و آیین‌نامه آن برگزار شد و با تدوین نهایی چهارچوب کلی آن را برای تصویب به وزارت علوم و معاونت پژوهشی در پایان دولت یازدهم فرستادیم، اما به نتیجه نرسید.
رئیس انجمن ترویج علم همچنین به اهمیت همه کنشگران از مهدکودک تا مدرسه، نمایشگاه، دانشگاه و پارک ها اشاره کرد و در نتیجه‌گیری بحث خود افزود: ایران از نظر علمی در گذشته سرآمد بوده است ولی اکنون در جایگاه شایسته اسم گذشته خود نیست، حلقه مفقوده، علم گرایی و نشر ترویج علم و حرکت در مسیر علم است. طرح موضوع ترویج علم به عنوان یک موضوع ملی با بهره‌گیری از ظرفیت علمی، باعث هموارتر شدن ملی مسیر توسعه کشور می‌شود. نهاد شورای ملی ترویج علم باید مانند نخ تسبیح همه نهادها را به هم وصل و هماهنگ کند. اکنون کارهای ترویجی تک‌صدایی و جزیره‌ای است و به همین دلیل به جایی نمی‌رسند.
وی همچنین به اهمیت توجه به انواع مخاطب در ترویج علم اشاره کرد و گفت: ترویج علم باید بر حسب مخاطب متفاوت باشد و نمی‌توان برای همه نسخه واحدی پیچید. همچنین باید بتواند همه لایه‌های جامعه را برای مشارکت ترغیب و تشویق کند. تاثیر ترویج علم در جامعه باید هم افقی و هم عمودی باشد، یعنی هم در همه سطوح و هم در بطن جامعه گسترش یابد.
قدیمی تاکید کرد: وضعیت موجود با وضعیت مطلوب در ترویج علم فاصله زیادی دارد، البته علاقه‌مندان ترویج علم فعالیت‌هایی می‌کنند ولی سوال این است چطور باید اجزای مختلف پازل (جورچین) فعالیت‌های ترویج علم را کنار هم گذاشت تا این مسیر بهتر به نتیجه برسد.
نظر شما