تلاشی مردمی برای نجات "حله" و کیفت‌بخشی به زیست‌بوم جامعه پیرامون

به گزارش ایرنا، منطقه ۴۶ هزار هکتاری حله زیستگاه گونه‌های گیاهی و جانوری متعدد و یکی از مقاصد اصلی پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی در زمان‌ها است.

خشکسالی‌های قریب به دو دهه اخیر استان بوشهر، کار تالاب ۲۲ هزار هکتاری حله را به جایی رسانده که تنها از آبان تا پایان سال آبگیری می‌شود و در نیمه نخست سال، ‌بویژه سه ماه گرم تابستانه بوشهر در آن خبری از آب نیست.

به گفته استاندار بوشهر اگر بخواهیم آمارهای هواشناسی را با زبانی ساده تفسیر کنیم؛ این استان در ۶۰ درصد از سال‌های منتهی به دوره ۱۵ ساله اخیر با خشکسالی دست و پنجه نرم کرده است.

میانگین بارندگی سالانه در یک سال آبی استان بوشهر تنها ۲۵۵ میلی‌متر و با پراکنش نا متناسب بوده و بارش در بیشتر سال‌ها نیز کمتر از میانگین است.

در سال‌های خشک اخیر، حله به‌ عنوان تنها تالاب آب‌شیرین استان بوشهر به دلیل نرسیدن حق‌آبه‌ای که باید از سد رئیسعلی در بالادست رها شود، به رودخانه‌ای خشک تبدیل شده است.

وقتی آب سد رئیسعلی به جریان می‌افتد در میانه راهِ ۳۰ تا ۴۰ کیلومتری تا تالاب حله مورد استفاده‌های متعدد و نسنجیده‌ای قرار می‌گیرد و در پایان مسیر، حله بهره چندانی از آب نمی‌برد و همان میزان اندک نیز دچار تبخیر بالای تابستان‌های زودهنگام بوشهر می‌شود تا پس از خرداد پنج ماه لب‌تشنگی در انتظار این منطقه تالابی باشد.

آنطور که غلامرضا فقیه معاون پایش محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر به خبرنگار ایرنا گفت: حق‌آبه مصوب تالاب حله از سد رئیسعلی دلواری سالانه ۵۵ میلیون متر مکعب است که باید در نیمه نخست سال تخصیص یابد.

اما آنطور که او می‌گوید: پس از رهاسازی آب از دریچه‌های سد، در طی مسیر برخی افراد اقدام به گذاشتن موتورپمپ در رودخانه و کشت‌های پر آب بر مانند هندوانه، خربزه و ذرت می‌کنند که سبب می‌شود این حق‌آبه چنان که باید تامین نشود.

این مسئول حفاظت محیط زیست استان بوشهر معتقد است که دستگاه‌های آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی این استان باید در این زمینه نظارت داشته باشند؛ آب منطقه‌ای موارد تخلف استفاده غیرمجاز از موتور پمپ برای کشیدن آب رودخانه را به مراجع قضایی معرفی کند و جهاد کشاورزی نیز از صدور مجوز کشت‌های آب‌بر در این منطقه پرهیز کند.

بیشتر بخوانید

اقدام جسورانه دولت برای اصلاح الگوی کشت و دستاورد آن در استان بوشهر

خشک شدن تالاب آب‌شیرین حله در پنج‌ماه از سال، نتنها زندگی گیاهی و جانوری این منطقه حفاظت شده را تهدید می‌کند بلکه از ۲ جهت بر زیست انسانی پیرامون خود نیز اثرگذار است.

تالاب حله در بخش‌هایی از سه شهرستان بوشهر، دشتستان و گناوه امتداد یافته و حدود ۴۰ روستا در پیرامون آن اسکان یافته‌اند؛ بنابراین تغییرات اقلیمی گسترده این منطقه می‌تواند بطور مستقیم بر کیفیت زندگی آنها تاثیر بگذارد.

کسب وکار درصد بالایی از ساکنان این روستا مرتبط با کشاورزی و دامداری سنتی وابسته رودخانه حله است؛ خشکسالی‌های دهه اخیر همراه با کم شدن آب رودخانه بر اشتغال و درآمد روستا نشینان پیرامون حله اثرگذاشته است.

حال اگر این جامعه انسانی در تقلایی برای نجات پیشه سنتی خود فشار بیشتری بر رودخانه وارد کنند، تالاب در نقطه آخر کمترین سهم را از سیراب شدن می‌برد و در دوری طبیعی تبعات این خشکی به سوی روستاهای همسایه برمی‌گردد.

هر چند هنوز بخشی از پوشش گیاهی منطقه تالابی حله مانع از آن شده این تالاب در ماه‌های خشک نیمه نخست سال تبدیل به مبدایی برای خیزش گرد و غبار شود، اما خطر خشکی بیخ گوش تالاب حله است و در صورت تداوم خشکسالی، این پوشش گیاهی نیز از پای درمی‌آید تا تالاب حله به یکی از کانون‌های ریزگرد استان بوشهر تبدیل شود.

انجمن مردم نهاد حیات سبز لیان از سمن‌های زیست محیطی باسابقه استان بوشهر، طرح « ظرفیت سازی وتوان‌افزایی جوامع محلی روستاهای منطقه حفاظت شده حله برای ایجاد و توسعه معیشت پایدار و کسب و کارهای مرتبط با حوزه طبیعت‌گردی و گردشگری روستایی» را با حمایت و راهبری محیط زیست جهانی(SGP-GEF) برنامه عمران سازمان ملل متحد(UNDP) و تامین مالی دفتر بین المللی اقلیمی(IKI) بخش محیط زیست و حفاظت از طبیعت کشور آلمان اجرایی در سه روستای پیرامون تالاب حله به شکل آزمایشی اجرایی کرده است.

رضا پرتوی سنگی، مجری این طرح به خبرنگار ایرنا گفت: متاسفانه خشکسالی‌های پیاپی و در پی آن عدم تخصیص حق‌آبه رودخانه حله و مشکلات اقتصادی و معیشتی سبب فشار بیشتر جوامع محلی بر تالاب شده است.

او با بیان اینکه طرح حمایت از مناطق تحت حفاظت عرفی جوامع محلی تا کنون در ۴۵ کشور دنیا اجرایی شده، ادامه داد: در برنامه عملیاتی طرح ظرفیت سازی وتوان‌افزایی جوامع محلی روستاهای منطقه حفاظت شده حله که از فروردین ۱۴۰۱ اجرایی شده، تلاش می‌شود تا در مدت زمان ۱۴ ماه، با به کارگیری رویکرد اجتماع محور در راستای بهبود وضعیت تالاب حله از طریق آگاهی‌رسانی، ظرفیت‌سازی و مهارت افزایی جوامع محلی اقدام شود.

مدیر این سمن زیست محیطی اضافه کرد: برقراری ارتباط و تعامل موثر بین اجزای اکوسیستم کارآفرینی روستایی و راه‌اندازی و رشد کسب وکارهای متناسب با محیط زیست تالاب حله از جمله صنایع دستی و گردشگری که وابستگی کمتری به آب دارند از برنامه‌های این طرح است.

به گفته پرتوسنگی چالش‌های زیست محیطی منطقه حفاظت شده حله و اثرگذاری بر زندگی روستاهای حاشیه این تالاب، سبب شد تا انجمن حیات سبز لیان به عنوان یک سازمان مردم‌نهاد از سال ۱۳۹۶ در این منطقه حضور داشته و با اجرای فعالیت‌های توانمندسازی و آموزش گروه‌های اجتماعی مختلف درصدد کاهش این مشکلات برآمده آید؛ طرح «ظرفیت‌سازی و توان‌افزایی جوامع محلی روستاهای منطقه حفاظت شده حله برای ایجاد و توسعه معیشت پایدار و کسب و کارهای مرتبط با حوزه طبیعت‌گردی و گردشگری روستایی» نیز در همین راستا تعریف شد.

او درباره رویکرد اجتماع‌محور طرحی که برای نجات حله و بهبود زندگی مردم پیرامون به صورت پایلوت عملیاتی شده، توضیح داد: در این رویکرد همه فرآیند تعیین مشکل تا اولویت بندی، طراحی و اجرای مداخله، ارزشیابی و اصلاح آن برای اجراهای احتمالی آینده از سوی روستائیان، با همراهی یک تسهیلگر یعنی انجمن حیات سبز لیان و کمک منابع دولتی و غیر دولتی و نهادهای روستایی انجام می‌شود.

فعالسازی ظرفیت صنایع دستی در پیرامون حله

اکنون بیش از یکسال است که این تلاش اجتماع‌محور برای بهبود شرایط زیست برای یکی از مهمترین اکوسیستم‌های تالابی از سه روستای گُوابین در شهرستان گناوه، رستمی در شهرستان بوشهر و چم‌تنگ در دشتستان آغاز شده تا با بهره‌گیری از اشتغال‌های جایگزین جلو فشار بیشتر تالاب در آینده گرفته شود.

اشتغالزایی در حوزه صنایع دستی و گردشگری از مواردی است که در این راستا با توجیه‌های کارشناسانه انتخاب و پی‌گرفته شده است.

مجری این طرح با اشاره به همه چالش‌هایی که در ابتدا برای اخذ مجوزها و معرفی‌نامه‌های لازم از سرگذرانده، گفت: پس از جمع آوری اطلاعات اولیه از منطقه و نشست‌های توجیهی و نیاز سنجی نظرات جامعه محلی و کارشناسان جمع‌بندی و برنامه آموزش مهارت‌های اشتغالزایی برای این سه روستا تدوین شد.

به گفته او ۳۰ کارگاه سه ساعته آموزش حصیر بافی در این روستاها برگزار شد که اگر چه بخش بالایی از وقت و انرژی تیم اجرایی را به خود اختصاص داد اما نتایج بسیار خوبی را هم در پی داشته است.

پرتوسنگی با بیان اینکه این دوره آموزشی به نوعی پیش‌نیاز برای دیگر آموزش‌های مهارت‌افزایی بود، اضافه کرد: از آنجا که یکی از اهداف طرح آماده سازی کارآموزان برای ورود به بازار کار است، علاوه بر مهارت‌های تولید صنایع دستی، آموزش‌های دیگری همچون کارگاه آموزشی و مشاوره‌ای راه اندازی کسب و کارهای کوچک و خانگی و کارگاه آموزشی اصول نگارش مشارکتی طرح کسب و کار نیز طراحی شد که بخشی از آن انجام شده است.

فعال‌سازی اکوتوریسم به نفع حله

آب وهوای مطبوع زمستانه و اوایل بهار در این منطقه به همراه ظرفیت‌های شگرف پرنده‌نگری و دیگر جاذبه‌های طبیعی منطقه حفاظت شده حله، قابلیتی بزرگ را برای فعال‌ساز و پویایی اقتصاد اکوتوریسم پیش‌روی این منطقه گذاشته است.

این ظرفیت مورد توجه برنامه‌ریزان مردم‌نهاد نیز قرار گرفته است؛ آنطور که پرتوسنگی توضیح داد در راستای فعال کردن این ظرفیت حله به نفع کاهش فشار بر آب رودخانه حله، یک کمیته محلی گردشگری برای سیاستگذاری، برنامه ریزی، اطلاع رسانی و هماهنگی واحدهای‌گردشگری منطقه تشکیل و برنامه جامع توسعه گردشگری تالاب حله با مشارکت کمیته محلی گردشگری و سازمان‌ها و دستگاه‌های مرتبط تدون شد.

به گفته دبیر شبکه سازمان‌های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی استان بوشهر در زمان حاضر هیچ گونه فعالیت اختصاصی صنعت گردشگری در منطقه تالاب حله انجام نمی شود و حضور گردشگران حرفه‌ای یا آماتور بصورت انفرادی و یا جمعی در نبود امکانات رفاهی و اقامتی صورت می‌گیرد.

آنطور که مجری طرح «ظرفیت‌سازی و توان‌افزایی جوامع محلی روستاهای منطقه حفاظت شده حله برای ایجاد و توسعه معیشت پایدار و کسب و کارهای مرتبط با حوزه طبیعت‌گردی و گردشگری روستایی» گفته قرار است برنامه‌ریزی برای تسهیل توسعه زیرساخت‌های گردشگری از سوی بخش خصوصی انجام شود.

به گفته پرتوسنگی روستای کره‌بند با مرکزیت دهستان انگالی بوشهر و داشتن فضای مناسب آموزشی، به عنوان مرکز آموزش‌های گردشگری انتخاب شده و تا این مرحله چهار کارگاه در این زمینه برگزار و برپایی دوره‌های بازاریابی نیز برنامه‌ریزی شده است.

آگاهی؛ سد راه نبرد جامعه انسانی با محیط زیست پیرامون

بی‌گمان افزایش آگاهی و حساسیت جامعه محلی نسبت به وضعیت تالاب حله می‌تواند در تلاش خودجوش و تقویت روحیه مطالبه گری برای بهبود وضعیت این اکوسیستم حساس به کارآید.

این آگاه‌سازی یکی دیگر از محورهای فعالیت سمن زیست‌محیطی است که با حمایت و همکاری‌های استانی و بین‌المللی کمر همت به نجات تالاب حله و بهبود سطح رفاه روستاییان پیرامون آن بسته است.

مدیر سازمان مردم نهاد حیات سبز لیان با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته در این زمینه، اکنون اطلاعات زیست محیطی ساکنان اطراف تالاب حله نسبت به این اکوسیستم را "در وضعیتی مطلوب" ارزیابی کرد اما این را هم اضافه کرد که افزایش حساسیت و افزایش مطالبه‌گری آنها نسبت به سلامت این زیست بوم از مسولان استانی و کشوری چندان نمودار نیست.

تالاب حله استان بوشهر به عنوان یکی از مهمترین اکوسیستم‌های تالابی جنوب کشور با برخورداری از تنوع زیستگاهی در ﺳﻪ ﻣﺤﺪوه آﺑﯽ، ﺧﺸﮑﯽ و ﺟﺰر و مدی تنوع زیستی ارزشمندی دارد؛ حالا که این منطقه تالابی به دلیل زخم‌های مداوم خشکسالی شکننده شده، تسهیل‌گری در اجرای چنین‌ طرح‌هایی و توسعه آن در آینده می‌تواند دست نجات‌بخشی برای برای محیط زیست طبیعی و انسانی استان باشد.