شاکری: باید محیط نمایشگاه کتاب را برای تبادلات فکری و فرهنگی طراحی کنیم

احمد شاکری در پاسخ به این سوال‌که این نمایشگاه به‌عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی کشور پس از سی‌وسه دوره برگزاری تا چه اندازه توانسته بر جریان‌های فکری و فرهنگی جامعه تاثیرگذار باشد،به خبرنگار کتاب ایرنا گفت: به‌عنوان یک نویسنده و منتقد ادبی بیشتر درباره جریان ادبی اظهارنظر می‌کنم تا جریان فرهنگی؛ زیرا همانطور که می‌دانید جریان‌ فرهنگی انواع، اضلاع و اقسامی دارد و در اینکه چه نسبتی با هم برقرار می‌کنند و چگونه به جریان‌های دیگر تبدیل شده و در فراز و فرود قرار می‌گیرند، دارای پیچیدگی‌هایی است. به‌نظر من زمانی می‌توان به این سوال پاسخ داد که جریان‌های فرهنگی شناخته شود و عوامل موثر بر آن احصاء یا سهم کتاب و نمایشگاه کتاب در آن سنجیده شود.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران یک فروشگاه متمرکز برای علاقه‌مندان به حوزه کتاب‌ و کتابخوانی است

این منتقد ادبی ادامه داد: نمایشگاه کتاب یکی از برنامه‌هایی است که به‌صورت سالانه در یک بازه زمانی خاص (اردیبهشت‌ماه) در حوزه کتاب، تولیدات و منشورات مکتوب اجرا می‌شود. به‌راحتی نمی‌توان به این سوال پاسخ داد که این برنامه فرهنگی خاص با موضوع مشخص چه تأثیری در جریان فکری و فرهنگی و ادبی کشور دارد. شاید یکی از دلایل آن این است که موضوع کتاب در نمایشگاه کتاب در حوزه بسیار وسیع موضوعی و نوعی، عرضه می‌شود و نیازمند سازوکار اساسی است.

شاکری درباره چگونگی ارزیابی تأثیر نمایشگاه کتاب بر حوزه‌های مختلف فرهنگ در جامعه گفت: یکی از مواردی که لازم است از سوی مسئولان فرهنگی و دست‌اندرکاران صنعت نشر کشور مورد توجه قرار بگیرد، طراحی روش‌هایی است که بتوان با آن تأثیرات نمایشگاه کتاب را بر حوزه‌های مختلف فرهنگ در جامعه سنجید. اگر مسئولان نمایشگاه کتاب می‌خواهند میزان این تأثیر را مورد ارزیابی قرار دهند، ابتدا باید معیارهای کمی و کیفی را از نمایشگاه کتاب احصاء کنند و سپس ارتباط آن را با جریان فرهنگی و فکری جامعه مورد ارزیابی قرار دهند.

استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: برای اینکه بتوانیم تأثیر نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را بر حوزه‌های مختلف فرهنگ در جامعه ارزیابی کنیم، ابتدا باید مشخص کرد که نمایشگاه کتاب چه بُعدی دارد (فرهنگی یا اقتصادی). به‌هرحال کتاب، نمایشگاه کتاب و صنعت نشر کشور دارای دو بُعد فرهنگی و اقتصادی است و به این دلیل که با برگزاری نمایشگاه کتاب، بازار نشر کشور، چرخه مالی، پخش، چاپ و توزیع کتاب و کتابفروشی‌ها تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد، به‌دست آوردن اطلاعات و تاثیرات فرهنگی آن در جامعه قابل ارزیابی است.

ماهیت اصلی نمایشگاه کتاب،‌ یک فروشگاه بزرگ است

شاکری با اشاره به اینکه کتاب مقوله‌ای فرهنگی است، ادامه داد: کتاب بر فکر و زیست افراد تأثیر می‌گذارد، اما نکته مهم این است که نمایشگاه برای کدامیک از دو بُعد اقتصادی یا فرهنگی تدارک دیده شده است؟ البته در سال‌های اخیر تلاش شده که بُعد فکری و فرهنگی در نمایشگاه کتاب تقویت شود؛ اما به‌نظر من ماهیت اصلی آن،‌ یک فروشگاه بزرگ کتاب است. در واقع نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران یک فروشگاه متمرکز برای علاقه‌مندان به حوزه کتاب‌ و کتابخوانی است که هر کتابی بخواهند در آن پیدا می‌کنند، لذا ارائه آمار بازدید کنندگان و فروش کتاب و برنامه‌های متعدد و نشست‌های تخصصی که می‌تواند جنبه‌های فرهنگی این رویداد را تقویت کند، همه گواه این مطلب است که بیشتر مانورها در تبادلات مالی و میزان فروش کتاب است و این مسئله نیز در حوزه فرهنگی کشور بسیار مهم است.

باید برنامه‌های جنبی جذاب تدارک دیده شود تا نظر همه مخاطبان عبوری نمایشگاه را جذب کند

این پژوهشگر ادبی ادامه داد: اگر انتظار داریم که نمایشگاه کتاب در بُعد فرهنگی در جامعه تاثیر بگذارد، باید برنامه‌های کاربردی بسیاری را در نمایشگاه کتاب تدارک دید. هر سال یکی از سازوکارها و برنامه‌های مسئولان این است که کتاب به شکل آسان و با مزیت اقتصادی بسیار خوب در دسترس مخاطبان قرار بگیرد و برگزاری نمایشگاه کتاب به دو شکل حضوری و مجازی یکی از سازوکارهای تأثیرگذار است و به‌نظر من همین امر مهم در نهایت به تاثیرات فرهنگی مثبت در جامعه منجر می‌شود.

نویسنده کتاب بی‌اسمی افزود: در سال‌های اخیر تلاش بسیاری شده است که برنامه‌های جنبی کاربردی همراه با نشست‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف برای مخاطبان گروه‌های سنی متعدد، از هر نوع تفکر، سلیقه، قومیت و نژاد در نمایشگاه برگزار شود. با این حال به تحلیل‌ها و تبیین‌های نظری، پایش، نظارت عملی و اجرایی نیاز داریم تا میزان تاثیر نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بسنجیم.

استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بیان کرد: در سال‌های اخیر قیمت کتاب همواره یکی از دغدغه‌های اهالی فرهنگ و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده، به‌طوری‌که علاقه‌مندان به حوزه کتاب ‌و کتابخوانی و عده‌ای از کارشناسان صنعت نشر، گران شدن قیمت کتاب‌ را عامل مهمی در کاهش شمارگان و عناوین کتاب و کاهش مصرف سرانه مطالعه در جامعه می‌دانند؛ لذا اگر قیمت کاغذ همچنان گران باشد، قیمت کتاب نیز همچنان رو به افزایش خواهد بود و کتاب این کالای فرهنگی مهم در جامعه، سهم اندکی را در سبد فرهنگی خانوار خواهد داشت.

فلسفه برگزاری نمایشگاه کتاب در کشور چیست؟

شاکری با اشاره به لزوم طراحی برنامه های فرهنگی نمایشگاه گفت: جلسات متعددی در نمایشگاه کتاب داشته‌ام. هدف از برگزاری این جلسات این است که مخاطبان هنگامی که برای خرید کتاب به مصلی امام خمینی (ره) می‌آیند، فرصتی پیدا کنند تا در این نشست‌ها حضور یافته و به تبادلات فکری و فرهنگی بپردازند. برای تحقق این امر باید برنامه‌های جنبی جذاب تدارک دیده شود تا نظر همه مخاطبان عبوری نمایشگاه را جذب کند. به‌عنوان مثال اگر جلسه نقد کتاب و مناظره در نمایشگاه برگزار می‌کنیم، این جلسات باید به کسب مهارت کسانی که برای خرید کتاب و اطلاع از جدیدترین کتاب‌های منتشرشده به نمایشگاه می‌آیند، منجر شود.

امکان حضور خانواده‌ها در فضایی مانند نمایشگاه کتاب، بسیار بیشتر از فضای کتابفروشی‌ها است

نویسنده کتاب انجمن مخفی پیشنهاد داد: باید محیط نمایشگاه کتاب را علاوه‌بر خرید کتاب برای تبادلات فکری و فرهنگی طوری طراحی کنیم تا فلسفه فرهنگی این رویداد در جامعه بیشتر از گذشته تبیین شود. مسئولان باید مشخص کنند که فلسفه برگزاری نمایشگاه در کشور چیست؟ هدفی که جمهوری اسلامی در راستای اعتلای فرهنگ جامعه دنبال می‌کند، چیست و آیا به‌کارگیری امکانات و همکاری همه دستگاه‌های مرتبط با نمایشگاه کتاب برای برپایی نمایشگاه کتاب کافی است. اگر می‌خواهیم جنبه فرهنگی آن را علاوه‌بر فروش کتاب تقویت کنیم، باید مشخص کنیم این جنبه فرهنگی چه تغییراتی را در فضای فرهنگی نمایشگاه ایجاد می‌کند.

وی با بیان اینکه حضور گروه‌های سنی مختلف به‌ویژه کودکان در کنار خانواده‌ها، نمایشگاه کتاب تهران را از سایر رویدادهای فرهنگی در کشور و جهان متمایز کرده، گفت: حضور خانواده‌ها در نمایشگاه کتاب، یکی از مولفه‌هایی است که جای تامل دارد. همین ظرفیت می‌تواند جنبه فرهنگی نمایشگاه کتاب را تقویت کند. امکان حضور خانواده‌ها در فضایی مانند نمایشگاه کتاب، بسیار بیشتر از فضای کتابفروشی‌ها است. حضور خانواده‌ها یکی از ویژگی‌های نمایشگاه کتاب است، یعنی نمایشگاه کتاب با نهاد خانواده نسبتی برقرار کرده تا به‌صورت جمعی از نمایشگاه کتاب دیدن کنند. کودکان در کنار والدین بازی کرده، نهار بخورند و کتاب بخرند و این صحنه خیلی زیباست و در هیچ جای این کره خاکی نظیر ندارد.

نمایشگاه کتاب تهران نقش تسهیل‌گر در قدرت خرید مردم ایفا می‌کند

شاکری بیان کرد: در حال حاضر اگر کسی بخواهد از تازه‌های نشر اطلاع پیدا کند یا کتاب‌های مختلف را تهیه کند، دیگر نیاز به حضور فیزیکی در یک زمان و مکان خاص ندارد، زیرا در دوران پسا کرونا نمایشگاه مجازی کتاب با تلاش مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولد شد و همچنان به‌عنوان یک ابتکار جدید اکنون در کنار نمایشگاه کتاب فیزیکی به‌کار خود ادامه می‌دهد، لذا مخاطبان کتاب هیچ‌گونه محدودیت زمانی و مکانی ندارند.

مخاطبان نمایشگاه کتاب هیچ‌گونه محدودیت زمانی و مکانی ندارند

نویسنده کتاب درباره مانایی و میرایی گفت: رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) در پیامی به مناسبت آغاز سال ۱۴۰۲، سال جدید را سال «مهار تورم، رشد تولید» نامگذاری کردند. به جرات می‌توان گفت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نقش تسهیل‌گر را در وجهه‌ اقتصادی و افزایش قدرت خرید مردم ایفا می‌کند، چراکه بالارفتن قیمت کتاب‌ها و پایین آمدن تیراژ و عناوین کتاب‌ها، یکی از موانعی است که هر سال با آن مواجه هستیم. در کنار فشارهای اقتصادی، نمایشگاه کتاب می‌تواند با ارائه یارانه قدرت خرید مردم را افزایش داده و در زمینه خرید کتاب تسهیل‌گر باشد.

سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «آینده خواندنی‌ست» ۲۰ تا ۳۰ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ در مصلی امام خمینی‌(ره) و همزمان به‌صورت مجازی در ketab.ir برگزار خواهد شد.