پیامدهای اقلیمی به هم خوردن تعادل بین برنجکاری و دامداری مازندران

به گزارش خبرنگار ایرنا، ‌ بررسی های تاریخی نشان می دهد که دامداری و برنجکاری همواره مکمل فعالیت کشاورزی در استان های شمالی بویژه مازندران بوده است چرا که حضور دام پس از برداشت کشت اول برنج در شالیزار علاوه بر پایداری و تقویت خاک مشکل کمبود علوفه و چرای دام را نیز رفع می کند.

در شرایطی که همواره بین دامداری و برنجکاری به عنوان ۲ فعالیت کشاورزی مرتبط و همخوانی با شرایط اقتصادی روستاییان علاوه بر حفاظت محیط زیست، به لحاظ حفظ مواد آلی خاک و حاصلخیزی خاک های کشاورزی و مرتعی وجود داشته است، اما از یک دهه گذشته با تغییرات اقلیمی و گسترش کشت دوم زراعی از جمله برنج، کلزا، سبزیجات و توت فرنگی که توجیه اقتصادی بهتری نسبت به علوفه دارد، سبب شد تا دامداران در تولید علوفه و پیدا کردن چراگاه آزاد با مشکل مواجه شوند.

تغییرات اقلیمی و بدنبال کاهش بارندگی و از طرفی ارزش بالای زمین و اقتصادی تر شدن کشت برنج سبب شد تا زمان نشا کاری از اوایل خرداد طی یک دهه گذشته به اواخر اسفند ماه برای انجام کشت دوم حدود ۵۰ روز زودتر از موعد مقرر انجام شود، در حالی که بیشترین علوفه در چراگاه های آزاد در زمین های دشت و جلگه ای استان مازندران مربوط به اردیبهشت ماه است، اما دامداران با کمبود زمین مواجه هستند.

کارشناسان موسسه تحقیقات کشاورزی مازندران معتقدند که کشاورزان به جای کشت دوم برنج، در شالیزارهای خود باقلا و علوفه دامی کشت کنند، چراکه این ۲ محصول مناسب ترین نوع برای کشت دوم در زمین های شالیزاری هستند زیرا علاوه بر درآمدزایی خوب، الگوی مناسب تناوب کشت برای زمین های شالیزاری محسوب می شوند.

بر اساس آمارهای رسمی، از ۳۸۷ هزار و ۸۷۰ هکتار مراتع حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه ساری حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد آن در منطقه ییلاقی و ۲۰ هزار هکتار در منطقه میان بند قرار دارد. همچنین ۲۰ هزار هکتار از مراتع این حوزه در قالب چرای دام در قشلاق وجود دارد که عمده آن در شبه جزیره میانکاله واقع است.

استان مازندران ۴۶۰ هزار هکتار زمین های زراعی و باغی دارد که ۲۳۰هزار هکتار آن شالیزاری است و بخشی از این زمین ها در فصول غیر زراعی تحت عنوان چراگاه دام و تولید علوفه استفاده می شد، اما از چند سال پیش با توسعه کشت دوم برنج و کلزا، زمین ها از دسترس چراگاه آزاد دام خارج شده است.
توسعه باغ های مرکبات و سیاه ریشه و همچنین توجه به باغداری در زمین های شیب دار استان مازندران نیز سبب شد تا کمبود زمین برای چراگاه آزاد دام بیشتر شود.

دامداری قربانی کشت دوباره برنج در مازندران

از آن جایی که تاریخ قرق شکنی و ورود دام به مراتع ییلاقی با هدف کامل شدن پوشش گیاهی در مازندران به دلیل تغییرات اقلیمی به عقب افتاده است، به دلیل کمبود و گرانی نهاده های دامی از جمله سبوس و جو بعضی از دامداران را وادار به تخلف ورود زودهنگام به مراتع می کند، وضعیتی که به گفته رییس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی مازندران منطقه ساری، به دلیل کم بارشی شرایط پوشش گیاهی مراتع هنوز به حد نرمال نرسیده است.

نعمت الله کوهستانی در نشست هم اندیشی کارگروه استانی مدیریت چرا و ساماندهی کوچ دامداران مازندران گفت که متاسفانه مراتع مازندران به نسبت جنگل، چندان مورد توجه قرار نگرفته است.

وی با بیان این که طی۱۰ سال گذشته با گسترش برنجکاری فشار روی دامداران برای پیدا کردن چرای دام در دشت و جلگه چندین برابر شده است، افزود: از طرفی به دلیل خشکسالی شرایط مراتع در مناطق بالا دست و ییلاقات استان نامطلوب است و نمی توان مدت زمان ورود و خروج دام را افزایش داد.

وی توضیح داد :‌پتانسیل و قابلیت های زیادی در مراتع مازندران وجود دارد، اما به دلیل بی توجهی به برخی مقررات و همکاری ضعیف در تولید و تامین علوفه دامی صنعتی و نهاده ها، هر ساله با مشکلات مدیریت و ساماندهی چرای دام مواجه هستیم.

کوهستانی افزود: هنوز ارزش‌های اقتصادی مراتع استان مازندران درک و لمس نشده است و هماهنگی مطلوب میان دستگاه‌های مرتبط استان وجود ندارد.

وی تصریح کرد: مدیریت چرا و کوچ و ساماندهی چرای دام و کنترل پروانه چرا یکی از راهکارهای بسیار مهم در کنترل مراتع است.

وی به گرانی و کمبود نهاده های دامی اشاره کرد و بیان داشت: به همین دلیل علاوه بر این که بعضی از دامداران به زمان قرق شکنی و ورود و خروج دام بی توجهی می کنند، تعداد دام ها را بیشتر از ظرفیت اعلام شده ، وارد مراتع می کنند.

رییس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی مازندران منطقه ساری گفت: باید از ورود دام مازاد در مراتع به شدت جلوگیری شود تا مراتع ما به سمت شرایط نامطلوب پیش نرود.

کوهستانی با توضیح این که رعایت دقیق زمان ورود و خرچ دام در مراتع، ممیزی شناسایی دامداران، احیا و توسعه رویشگاه گیهان دارویی، بذر کاری و کپه کاری و قرق مراتع را از طرح های مدیریت چرای دام مراتع بر شمرد و گفت : پارسال حدود یکهزارو ۵۰۰ هکتار از مراتع استان کپه‌کاری شده بود که در حدود ۸۰۰ هکتار آن از گیاهان داروئی استفاده شد.

وی ادامه داد:‌ اجرای عملیات کپه کاری در مراتع به منظور اصلاح و احیاء مراتع تخریب شده، افزایش تولید علوفه و جلوگیری از فرسایش خاک است.

کوهستانی توضیح داد: با توجه به افزایش اعتبارات استانی و اختصاص بودجه از محل صندوق توسعه ملی برای حفظ و حراست و احیاء جنگل، مراتع و عملیات آبخیزداری، هر ساله عملیات کپه کاری با استفاده از بذور سازگار با مناطق اقلیمی استان عملیاتی می شود.

وی مرمت چندین دهنه چشمه، قرق ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار و مدیریت و بازنگری ۱۵ هزار هکتار مرتع داری را از دیگر طرح های مرتعداری عنوان کرد و گفت : خوشبختانه شرکت های تعاونی مرتعداران و اتحادیه دامداران همکاری خوبی در حفظ و حراست از مرتع را دارند.

کوهستانی یکی دیگر از خدمات مهم به دامداران در مراتع ییلاقی ساخت و نصب آبشخور عنوان کرد و ادامه داد : امسال با استفاده از اعتبارات تخصیص یافته ۲۰۰ دستگاه آبشخور جدید ایجاد شده است.

وی به اجرای طرح شناسایی و ممیزی سه هزار و ۵۰۰ هکتار مراتع مازندران اشاره کرد و گفت:‌۱۳هزار بهره برداری مراتع دراستان هستند.

سال سخت دامداران

عضو انجمن صنفی مرتعداران سوادکوه به کمبود و تنش آبی و این که سال بسیار سختی پیش روی دامداران است، اشاره کرد و گفت: امسال بیشترین خسارت به مراتع وارد خواهد شد و باید جلوی این سرعت را بگیریم.

عباس خناری نژاد خاطرنشان کرد: ما از دستگاه‌های اجرایی و متولی انتظار داریم که علوفه رایگان در اختیار دامداران قرار دهند و در شرایط موجود یک دامدار توانایی خرید علوفه را ندارد.

وی ادامه داد: متاسفانه زمان پاسخ به نامه‌ها بسیار زیاد است از طرفی آموزش به مرتعدار نیز مورد بی توجهی قرار گرفته است.

وی تصریح کرد: کمبود، ضعیف و محدود بودن زمان استفاده از مراتع در ییلاق از یک سو و از بین رفتن چراگاه در دشت و جلگه و بالا بودن قیمت علوفه و نهاده های دامی از سوی دیگر سبب شد تا دامداران استان بشدت با مشکل مواجه باشند.

نماینده انجمن صنفی مرتعداران شهرستان آمل نیز در این نشست گفت:‌ اگر امروز دولت به مرتعدار اعتماد کند مرتعدار جانش را پای مرتع می‌دهد اما امروز مرتعدار بلاتکلیف است و نه مالکیت دارد و نه تکلیفش روشن است.

حسین پهلوان افزود: وقتی به دامدار فشار می آید از آن طرف دامدار نیز به ناچار به مرتع فشار می‌آورد و باید این مشکل مهم مرتفع شود.

وی توضیح داد: طی ۲ دهه اخیر تمام مراتع قشلاقی استان که فقط کاربری مرتعی داشتند و حتی شخم عمیق در آن ممنوع بود از سوی شوراهای اسلامی و دهیاران روستاها با هدف ایجاد درآمد بیشتر تغییر کاربری پیدا کرده است.

لزوم مدیریت چرای دام در مراتع مازندران

مسوول امور عشایری جهاد کشاورزی مازندران نیز در این جلسه گفت: عشایر نقش بسزایی در تولید دارند و دستگاه‌های مختلف در حمایت از دامداران باید پای کار بیایند، در غیر این صورت با چالش جدی تولیدات دامی مواجه خواهیم شد.

حجت‌الله شعبانی با اشاره به کاهش ۳۰ درصدی نزولات آسمانی و این که به همین نسبت مراتع مازندران با تنش آبی شدیدی مواجه شدند، افزود: باید مدیریت منابع آبی در این مناطق صورت گیرد.

وی بیان داشت: در گذشته خود عشایر، قرق‌بان داشتند و از ورود دام‌های سرگردان به مراتع جلوگیری می‌کردند و امروز باید مردم را به میدان بیاوریم و این فرهنگ را احیا کنیم.

وی گفت: باید از کوچ زودهنگام جلوگیری شود و این نیازمند هماهنگی با سایر استان‌های همجوار است تا به یک هم افزایی مطلوب دست یابیم.

مسوول امور عشایری جهاد کشاورزی مازندران گفت: تشکیل گشت‌های سیار هلال احمر در محدوده کوچ عشایر جهت انتقال در زمان بروز حوادث بسیار ضروری است.

شعبانی اعلام کرد: در بحث قرق شکنی پیشنهاد می‌کنیم که به صورت جشنواره برگزار شود و توانمندی‌های عشایر را به جامعه بشناسانیم.

۷۰ درصد هزینه دامداری ها مربوط به خوراک دام

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با بیان این که سه میلیون و ۸۰۰ هزار راس دام سبک و سنگین در استان وجود دارد، گفت: این تعداد دام به یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن علوفه خشک خشبی نیاز دارند.

احمد حاجی با تاکید به ترویج ارقام علوفه ای در مناطق محتلف استان، پرداخت تسهیلات خرید ادوات برداشت علوفه، تامین بموقع بذور مورد نیاز، ترویج کشت تلفیقی، توسعه کشت ارقام علوفه ای در اراضی شالیزاری و شیبدار، افزود: کشت علوفه با دوره رشد کوتاه مدت، حفاظت و استفاده از بقایای محصولات کشاورزی، ساخت سیلو، غنی سازی بقایای محصولات کشاورزی از راهکارهای توسعه کشت و تامین علوفه موردنیاز دام استان است.

وی با اشاره به این که ۷۰ درصد هزینه دامداری ها مربوط به خوراک دام است، افزود: با توجه به مشکل کمبود علوفه دام در استان، استفاده بهینه از پسماند و ضایعات محصولات کشاورزی نقش مهمی در تامین و کاهش قیمت تمام شده خوراک دام دارد.

وی با اشاره به لزوم ایجاد زنجیره ارزش افزوده برای کاهش قیمت تمام شده خوراک دام، تصریح کرد: کاهش قیمت تمام شده خوراک دام در نهایت منجر به کاهش هزینه های تولید می شود.

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی مازندران اظهار کرد: یکی از راهکارهای تامین خوراک دام در فصل سرما، استفاده بهینه از پسماند و ضایعات مرکبات است.

این مسوول با بیان اینکه استفاده از ضایعات مرکبات برای تامین خوراک دام به دو روش سیلو کردن و خشک کردن امکانپذیر است، افزود: متاسفانه بیشترین ضایعات و پسماند مرکبات را در انبارهای فنی، واحدهای سورتنینگ و مراکز آبمیوه گیری در استان داریم که نیازمند طراحی و ساخت دستگاه های خشک کن مخصوص تبدیل ضایعات و تفاله مرکبات به خوراک دام است.

وی سیلو کردن ضایعات میوه در باغات مرکبات در مقیاس کوچک و در نایلون های خیار را از راهکارهای ساده و کوتاه مدت برای تبدیل این ضایعات به خوراک دام پیشنهاد کرد که نیاز به اطلاع رسانی و آموزش های ترویجی دارد.