به گزارش ایرنا، در معرفی کوتاه و مختصر از حکیم سخن‌سرای توس چنین می توان نگاشت: شاعری که از علم و دانش سخن گفت، از مردانگی و شرافت شعرها سرایید، برای درک حکمت زندگی پندها داد، ادب را شاخصه انسانهای با اصالت برشمرد، یکتاپرستی را آیین مردان و زنان بزرگ دانست و دین را ستود و چنین سرود:
به جایی که تنگ اندر آید سَخُن
پناهت به جز پاک یزدان مکن
فردوسی با عشق به ایران و وطن چنین نام خود را جاودانه کرد:
ﺩﺭﯾﻎ ﺍﺳﺖ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﮐﻪ ﻭﯾﺮﺍﻥ ﺷﻮﺩ
کناﻡ ﭘﻠﻨﮕﺎﻥ ﻭ ﺷﯿﺮﺍﻥ ﺷﻮﺩ
فردوسی استاد بی همتای شعر و خرد پارسی و بزرگترین حماسه سرای جهان است، اهمیت او در آن است که با آفریدن اثر همیشه جاوید خود، نه تنها زبان، بلکه کل فرهنگ و تاریخ و در یک سخن، همه اسناد اصالت اقوام ایرانی را جاودانگی بخشید که سرود:
بسی رنج بردم در این سال سی
عجم زنده کـردم بدین پارسی
مطابق آنچه مشهور است حکیم ابوالقاسم حسن بن علی توسی معروف به فردوسی حدود سال ۳۱۹ هجری خورشیدی در روستای 'پاژ' در توس خراسان چشم به جهان گشود و در اواخر قرن چهارم حدود سال ۳۹۷ خورشیدی در سن ۷۸ سالگی چشم از جهان فروبست و در زادگاه خویش به خاک سپرده شد.
فردوسی شناسان برجسته بر این اعتقادند که تعیین و اعلام تاریخ مشخص برای زادروز حکیم ابوالقاسم فردوسی به هیچ وجه امکان‌پذیر و دارای سندیت متقن تاریخی نیست چراکه در چهارچوب زندگی اجتماعی و فرهنگ قرون گذشته، قید کردن روز دقیق تولد افراد دارای اهمیت چندانی نبوده است، لذا در مورد فردوسی نیز این چنین بوده است.
حتی سال تولد این بزرگمرد تاریخ ادبیات ایران پس از بررسی های متعدد با زحمت در سال ۱۳۲۹ هجری شمسی مشخص شد بنابراین تعیین روز دقیق تولد فردی در هزار سال پیش هرچند که فردی شاخص باشد، به هیچ وجه امکان پذیر و شدنی نیست.
به هر روی فردوسی، شاعر حماسه‌سرای ایرانی و سراینده "شاهنامه" به عنوان معروف‌ترین اثر حماسی پارسی و طولانی‌ترین منظومه زبان پارسی تا زمان خود بود و به همین دلیل نیز او را بزرگترین شاعر پارسی‌گوی دانسته‌اند.
با گرویدن ایرانیان به اسلام در اوایل قرن اول هجری، خط و زبان عربی بر مردم ایران تحمیل شد به طوری که خط ایرانیان از پهلوی به عربی تغییر یافت و حاکمان عرب آن روز ایران در زمینه تغییر زبان نیز به پیشرفت هایی رسیدند اما از آنجا که همواره در طول تاریخ، دست به دست شدن حکومت‌ها در شهرها صورت گرفته و روستاها به دلیل دوری از مسائل و کشمکش های سیاسی، نقش ویژه‌ای در حفظ فرهنگ سرزمین ایران داشته اند، این بار نیز روستا نقش شایسته‌ای در زنده نگه داشتن زبان فارسی داشت و این زبان با همین پشتوانه توانست دست کم به صورت گفتاری و در مقام محاوره پایدار بماند.
تاریخ آغاز سرایش شاهنامه، به طور دقیق معلوم نیست ولی با استفاده از شواهد متعدد که از شاهنامه مستفاد می شود و با انطباق آنها بر وقایع تاریخی، می توان آغاز نظم شاهنامه توسط استاد توس را سال ۳۶۹ یا ۳۷۰ هجری دانست.
تاریخ شروع به نظم شاهنامه، به طور دقیق معلوم نیست ولی با استفاده از شواهد متعدد که از شاهنامه مستفاد می گردد و با انطباق آنها بر وقایع تاریخی، می توان آغاز نظم شاهنامه را به وسیله استاد توس سال ۳۶۹ یا ۳۷۰ هجری دانست.آرامگاه فردوسی در توس خراسان در نزدیکی مشهد قرار دارد و هر ساله میزبان شمار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی و علاقه‌مندان به فرهنگ و تاریخ کهن است.
نظامی عروضی، که نخستین فردی است که درباره زندگی فردوسی مطلب نوشته است، تولد فردوسی را در ده «باز» ( پاز ) نوشته که معرب کلمه "پاژ" است؛ اما منابع جدیدتر به روستاهای «شاداب» و «رزان» نیز اشاره کرده‌اند که محققان امروزی این ادعاها را قابل اعتنا نمی‌دانند.
آنچه مشهور است این است که چون فردوسی به قول خودش هیچ پادشاهی را سزاوار هدیه کردن کتابش ندید (ندیدم کسی کش سزاوار بود)، مدتی آن را مخفی نگه داشت و در این مدت بخش‌های دیگری نیز بر شاهنامه افزود.
پس از حدود ۱۰ سال (در حدود سال ۳۸۲ هجری شمسی و در ۶۵ سالگی) زمانی که فردوسی فقیر شده و فرزندش را نیز از دست داده بود، تصمیم گرفت که کتابش را به سلطان محمود غزنوی تقدیم کند، از این رو تدوین جدیدی از شاهنامه را آغاز کرد و اشاره هایی را که به حامیان و دوستان سابقش شده بود، با وصف و مدح سلطان محمود و اطرافیانش جایگزین کرد.
تدوین دوم در سال ۳۸۸ هجری شمسی پایان یافت که بین ۵۰ تا ۶۰ هزار بیت داشت و فردوسی آن را در ۶ یا هفت جلد برای سلطان محمود فرستاد اما به گفته خود فردوسی، سلطان محمود به شاهنامه نگاه هم نکرد و پاداشی را که مورد انتظار فردوسی بود برایش نفرستاد.
فردوسی پس از این واقعه تا پایان عمر بخش‌های دیگری نیز به شاهنامه اضافه کرد که بیشتر به اظهار ناامیدی و امید به بخشش بعضی از اطرافیان سلطان محمود از جمله «سالار شاه» اختصاص دارد.
شاهنامه، چه از حیث حفظ روایات کهن ملی و چه نگهبانی زبان فارسی دری، گرانبهاترین متن تاریخ زبان فارسی است.
با وجودی که شاهنامه در زمان خود نیز اثری گرانمایه بود اما مورد توجه محمود غزنوی قرار نگرفت و چنین شد که فردوسی از سلطان محمود گلایه کرد:
به سی سال بردم، به شهنامه رنج
که تا شاه بخشد مرا تاج و گنج
به جـز خون دل هـیـچ چـیـزم نداد
نـشـد حـاصـل من از او غیر باد
اگـر شـاه را شـاه بـــودی پــدر
بـه سـر بـر نـهـادی مرا تاج زر
اگر مـادر شـاه بـــانو بُدی
مرا سیم و زر تا به زانو بدی
چـو اندر تبارش بزرگی نبود
نیارسـت نـام بـزرگان شـنـود
و بدین ترتیب فردوسی به غلامزاده و بی اصل و نسب بودن محمود غزنوی، بنیانگذار سلطه ترکها بر ایران اشاره میکند.
این شاعر بلندآوازه در نهایت نیز در سختی و تنگدستی که حاصل ۳۰ سال تلاش برای اعتلای ادب پارسی بود درگذشت و به گفته جامی:
برفت شوکت محمود و در زمانه نماند
جز این فسانه که نشناخت قدر فردوسی
"شاهنامه" نبض تپنده زبان فارسی
یکی از فردوسی پژوهان برجسته کشور که مدت مدیدی از عمر خود را در مسیر تحقیق و پژوهش برای این شاعر شهیر صرف کرده است، از «شاهنامه» به عنوان کهن‌ترین اثر منظوم فارسی نام برد و گفت: فردوسی «شاهنامه» را حدود سال‌های ۳۷۰ تا ۴۰۰ هجری سروده و این در حالی است که در آن تاریخ زبان فارسی تازه شکل گرفته است.
دکتر محمدجعفر یاحقی با بیان اینکه در زبان فارسی هیچ شاعری جامعیت فردوسی را ندارد، افزود: البته شاعران بزرگی چون حافظ و مولانا در زبان فارسی ظهور کرده‌اند، اما جایگاه فردوسی با هیچ‌یک از این شاعران قابل مقایسه نیست.
این استاد ادب و شعر پارسی بیان کرد: شاهکاری به نام «شاهنامه» دارای حدود ۶۰هزار بیت است که این اثر را به عنوان کامل‌ترین اثر منظوم زبان فارسی در آغاز شکل‌گیری نقش آفرین میکند.وی بیان کرد: اگر بر عظمت و حجم اثر ارزشمند فردوسی یعنی «شاهنامه» قدمت و دیرینگی آن‌را نیز بیفزاییم، اهمیت «شاهنامه» تثبیت و قابل درک می‌شود.
این استاد زبان و ادب پارسی بیان کرد: شاهکاری به نام «شاهنامه» دارای حدود ۶۰ هزار بیت است که این اثر را به عنوان کامل‌ترین اثر منظوم زبان فارسی در آغاز شکل‌گیری نقش آفرین می کند.
وی ادامه داد: در خون و تبار ایرانی همواره شعر وجود داشته و هرچند پیشینه شعر فارسی به پیش از اسلام باز می‌گردد، اما از صدر اسلام نیز شعر فارسی در جریان بوده است. از سوی دیگر زبان فارسی زبانی چند هزار ساله است.
معادل ۲ قرن شعر از فردوسی توسی برجای مانده است
دکتر یاحقی با بیان اینکه اشعار باقی مانده از فردوسی بیشتر از کل اشعاری است که از قرن سه و چهار هجری شمسی مانده است، بیان کرد: شان و جایگاه این شاعر شهیر بیش از آن است که تنها یک برنامه سالانه برای گرامیداشت وی برگزار شود.
وی با بیان اینکه تجلیل از فردوسی تجلیل از یک شاعر نیست، بلکه تجلیل از یک فرهنگ است، بیان کرد: یکی از برکات شاهنامه این است که آثار زیادی با توجه به آن شکل گرفته است که حماسه‌های دینی از جمله "علی‌نامه" در همین مسیر قرار دارند.
وی ادامه داد: دایره زبانی فردوسی بسیار وسیع و گسترده است و حتی شاعرانی بزرگ پس از او چون نظامی نیز در این حوزه به پای فردوسی نمی‌رسند.
عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره دیگر ویژگی‌های «شاهنامه» گفت: تنوع پیشوندها، مفردات، ترکیبات، سازه‌ها و واژه‌سازی زبانی در «شاهنامه» بیش از هر اثر دیگری است.
این استاد فردوسی شناسی افزود: تنوع زبانی در «شاهنامه» بسیار است و برهمین اساس سازه نخستین زبان فارسی را در «شاهنامه» می‌یابیم. از سوی دیگر عظمت «شاهنامه» به لحاظ واژگان و امکانات واژه‌سازی که سبب زایش و گسترش زبان فارسی است، نسبت به دیگر آثار برتری دارد.
وی با بیان اینکه شاهنامه هیچ زمان به جنگ یا رویارویی با فرهنگ یا زبان ویژه‌ای نپرداخته است، اظهار کرد: برخی براین باورند که این اثر برای مقابله با زبان عربی به نظم کشیده شده است، اما شاهنامه در اصل مروج فرهنگ ایرانی- اسلامی است.
وی تاکید کرد: این اثر هم‌زیستی مسالمت‌آمیزی با زبان عربی را ایجاد کرده است.
گذری بر داستانهای شاهنامه
با خواندن شاهنامه فردوسی می توان دریافت که فردوسی در سخن لطیف و پرشور است و طبع لطیف و روحیه وطن دوستی در اشعار او دیده می شود. هجو، دروغ و تملق در اشعار فردوسی جایی ندارد و او شاعری اخلاق گرا و فضیلت دوست بوده است.
شاهنامه سه بخش کلی دارد که سه دوره اساطیری، پهلوانی و تاریخی را شامل می شوند. فردوسی در شاهنامه شرح احوال، پیروزی ها، شکست ها و دلاوری های ایرانیان از کهن ترین دوران یعنی نخستین پادشاه جهان کیومرث تا سرنگونی دولت ساسانی به دست تازیان را آورده است بنابراین اهمیت شاهنامه تنها به دلیل وجهه ادبی این اثر نیست؛ بلکه می توان این اثر را شناسنامه ای مکتوب از اجداد ایرانیان نامید.
در شاهنامه عشق نیز وجود دارد، گرچه فردوسی برای توصیف عشق نیز هم چنان زبان حماسی را انتخاب میکند. موسیقی کلام فردوسی، انتخاب مناسب وزن و قافیه‌ها، انواع صنایع ادبی در شاهنامه آن را به یک اثر بی بدیل تبدیل نموده است.در شاهنامه داستانهای مستقل پراکنده‌ای مانند داستان زال و رودابه، رستم و سهراب، بیژن و منیژه، بیژن و گرازان، کرم هفتواد و غیره نیز وجود دارند که مستقیما به سیر تاریخی مربوط نمی‌شوند. در سراسر کتاب شاهنامه، نیک و بد، خیر و شر و حق و باطل، نبردی دائمی دارند و قهرمانان و افسانه های ملی ایران، در اشعار شاهنامه، دوباره متولد می شوند و نبرد با بدخویی و فساد را آغاز می‌کنند.
درونمایه شاهنامه بر اساس آزادخواهی و آزادگی مردم ایران است و پهلوانان شاهنامه در جنگ دائمی برای مطالبه آزادی و آزادگی هستند. فردوسی پیرو دین اسلام بود و به پیغمبر اسلام (ص) و امامان شیعه عشق می ورزید و بخش هایی از شاهنامه را در مدح و ستایش آنها سرود.
در شاهنامه عشق نیز وجود دارد، گرچه فردوسی برای توصیف عشق نیز هم چنان زبان حماسی را انتخاب میکند. موسیقی کلام فردوسی، انتخاب مناسب وزن و قافیه‌ها، انواع صنایع ادبی در شاهنامه آن را به یک اثر بی بدیل تبدیل نموده است. اغراق های استادانه، تشبیه های بدیع و تصویرسازی طبیعت در شاهنامه، به شکلی کاملا هنرمندانه استفاده شده‌اند.
هنر و معماری نمایانگر ابهت آرامگاه فردوسی
حکیم توس که به گفته خود از نظم کاخی بلند ساخته اکنون در شهر تاریخی توس در آرامگاهی آرمیده، که خشت خشت آن بازدیدکنندگان را به یاد حماسه می‌اندازد و عظمت و استواری آن، غنای شاهنامه را تداعی میکند.
این بنا سالانه میزبان چند میلیون گردشگر داخلی و خارجی است و از نظر هنر، معماری، چشم نوازی و توان برقراری ارتباط معنوی با بازدید کنندگان وی‍‍ژگی های منحصر به فردی دارد.
در طول دوره‌های تاریخی مهندسان و معماران متفاوتی تلاش در ساخت بنایی درخور شان و جایگاه این شاعر بلندآوازه ایرانی داشتند، بنایی که همچون کاخ بلند سخن استوار فردوسی، از نظم در برابر باد و باران گزندی نبیند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی اظهار کرد: گفته می‌شود که اندیشه ساخت آرامگاه برای فردوسی به سال ۱۳۰۵ خورشیدی باز می‌گردد که جمعی از ادبا، اندیشمندان و ایران دوستان تصمیم گرفتند همزمان با همایش بزرگداشت هزاره فردوسی که قرار بود در سال ۱۳۱۳ برگزار شود با ساخت بنای آرامگاهی درخورِ شان آن شاعر نامدار، آیین بزرگداشتی برگزار کنند.
احسان زهره وندی گفت: بنای آرامگاه فردوسی برای بسیاری از گردشگران که نخستین بار آن را مشاهده می کنند، بسیار جذاب، دیدنی، تماشایی و پر ابهت است.
او با بیان اینکه زیبایی و هنر عمیق و چشم نواز به کار گرفته شده در معماری این بنا، بارها مورد یادآوری قرار گرفته است، افزود: بسیاری از گردشگران از این بنا به عنوان شاهکار هنر و معماری نام برده‌اند که دور از واقعیت نیست.
وی در زمینه ساخت این بنا اظهار داشت:در مورد نحوه طراحی بنای آرامگاه فردوسی و طراح اصلی آن که مرحوم مهندس کریم طاهرزاده بهزاد است آگاهی‌های اندکی وجود دارد در مقابل به دلیل طول عمر زیاد مرحوم حسین لرزاده (۹۸ سال) و معروفیت وی به خاطر طراحی و ساخت مسجد اعظم قم، در بسیاری از سایت‌های اینترنتی از جمله 'ویکی‌پدیا' به اشتباه طراحی بنای آرامگاه فردوسی به وی منسوب شده است.
وی اظهار کرد: طرح محوطه باغ آرامگاه فردوسی بر اساس اسلوب چهار باغ ایرانی به همت مهندس یعقوب دانش دوست در سال ۱۳۸۶ با تغییراتی اجرا و ۲ سال بعد از آن طرح محوطه سازی به پایان رسید و در نهایت تا سال ۹۱ نیز اجرای کامل سنگفرش پایان یافت.
معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی با اشاره به اینکه فردوسی طوسی یک مسلمان بود و بر خلاف برخی مورخان مرز اعتقادات خود را حفظ می‌کرد به این معنا که همه شخصیت‌های اثر خود را بدون اینکه نماینده دین خاصی باشند خداپرست معرفی میکند.معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی بیان کرد: آرامگاه فردوسی با طراحی نهایی مهندس سیحون، تلفیق معماری ایران باستان و ایران اسلامی است که با اضافه شدن زیرزمین به بنای فعلی، نوعی هنر ایرانی- اسلامی تداعی می‌شود زیرا در این هنر مقبره‌ها در سرداب است و سنگ قبر به صورت نمادین نصب می‌شود که نمونه آن مضجع شریف رضوی است که قبر حضرت رضا (ع) هشت متر پایین‌تر از ضریح قرار دارد.
وی با اشاره به اینکه فردوسی توسی یک مسلمان بود و بر خلاف برخی مورخان مرز اعتقادات خود را حفظ می‌کرد به این معنا که همه شخصیت‌های اثر خود را بدون اینکه نماینده دین خاصی باشند، خداپرست معرفی می‌کرد، بیان کرد: نمای بیرونی آرامگاه کنونی حکیم توس نیز برگرفته از معماری پاسارگاد و تزیینات سرستون های هخامنشی است.
هم اکنون آرامگاه فردوسی دارای بخش های اداری، کتابخانه، رستوران، ساختمان موزه و نیز بقایایی از دروازه "رزان" است و تندیسی از فردوسی به عنوان شاهکار هنری "ابوالحسن خان صدیقی" از مجسمه سازان مشهور ایران، در آن نصب شده است.
در محوطه درون باغ آرامگاه فردوسی، مهدی اخوان ثالث (م. امید)، شاعر معاصر و محمدرضا شجریان، استاد مسلم آواز سنتی ایران، آرام گرفته‌اند و در فاصله ۵۰ متری بیرون از باغ آرامگاه فردوسی نیز آرامستان شعرا قرار دارد که در آن شاعران نامدار معاصر از جمله عماد خراسانی، احمد گلچین معانی، احمد کمال پور، محمد قهرمان و عشرت قهرمان به خاک سپرده شده اند.
وسعت باغ آرامگاه فردوسی ۶.۵ هکتار و محوطه پیشخوان آرامگاه نیز حدود ۶ هکتار است.
نظر شما