گروه جامعه ایرنا - طبق آمارهای موجود اکنون حدود ۱۰ درصد جامعه ایران سالمند هستند اما به دلیل کاهش نرخ باروری به ۱.۶ در کشور و فاصله کم جمعیت ایران با سیاه‌چاله جمعیتی، علاوه بر ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت در اردیبهشت سال ۱۳۹۳ توسط رهبر معظم انقلاب، در آبان سال ۱۴۰۰ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز به تصویب رسیده است.
اجرای سیاست‌های کلی جمعیت و قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت تنها برای اقدامات راهبردی و عملیاتی افزایش نرخ جمعیت، رشد موالید، نرسیدن به سیاه‌چاله جمعیتی و استفاده از فرصت پنجره جمعیتی در شرایط کنونی است تا با برخی اقدامات برنامه‌ریزی شده از سالمندی جامعه پیشگیری شود.
از آنجا که اکنون نرخ جمعیت سالمندی در کشور ۱۰ درصد است اما طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته تا سال ۱۴۳۵ جامعه سالمندان به حدود ۳۰ درصد خواهد رسید که باید برای این موضوع چاره‌ای اساسی اندیشید به همین منظور در گفت‌گوی تفصیلی خبرنگار ایرنا با دکتر سیدکاظم فروتن دبیر ستاد ملی جمعیت این موضوعات واکاوی شده است.
فروتن در این گفت‌وگو اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت برای برون رفت از بحران‌های جدی مانند کاهش نرخ فرزندآوری و پیری جمعیت، روند افزایشی سالمندی، وضعیت آینده جمعیت جوان و سالمند در کشور و افزایش نرخ ازدواج و فرزندآوری و کاهش نرخ طلاق را به عنوان مهمترین راهکارها برای رسیدن به جامعه جوان عنوان کرد.
ایرنا: با توجه به ابلاغ قانون جوانی جمعیت، چه ارزیابی می‌توان از سیاست‌های حمایتی برای تشکیل و پایدارسازی خانواده در جامعه داشت؟
در ابتدا باید به این نکته تاکید کرد که برای افزایش نرخ باروری و دستیابی به جوانی جمعیت و حمایت از ساحت خانواده در جامعه و برای رفع موانع موجود، ایجاد مشوقهای موثر و فرهنگسازی همزمان تلاش و اقدام کرد. قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت که دارای ۷۳ ماده است در راستای رفع موانع و ایجاد مشوقهای لازم گام برداشته است بنابراین باید به این مطلب توجه کرد که در جهت فرهنگسازی و اصلاح فرهنگ موجود تمام نخبگان، فرهیختگان و دستگاههای فرهنگی همت و تلاش کنند.
با تصویب این قانون گام موثری در راستای ریل‌گذاری قانونی برای حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و در اولویت قرار گرفتن آنها برداشته شده است که امید می رود با اجرایی شدن صحیح قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، گره از برخی دغدغه‌های مربوط به فرزندآوری خانواده‌ها در نتیجه ساختار جمعیت کشور در سال‌های آینده باز شود.
در قالب این قانون می‌توان راهی برای برون رفت از بحران‌های جدی مانند کاهش نرخ فرزندآوری، سالمندی و پیری جمعیت، بی‌انگیزگی جوانان برای تشکیل خانواده و دل‌نگرانی زوج‌های جوان برای تامین هزینه‌های فرزندآوری، پیدا کرد.
ایرنا: در راستای ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت تاکید بر حمایت از فرزندآوری شده است، این موضوع تا چه حد میتواند در راستای افزایش نرخ باروری در کشور و حمایت از زوج های جوان تاثیرگذار باشد؟
در سه دهه گذشته موانع متعددی در مسیر تشکیل خانواده ایجاد شده که این قانون بسیاری از آنها را رفع خواهد کرد، به عنوان نمونه عدم حمایت شغلی از متاهلان و والدین، شاغل مجرد را به مجرد ماندن تشویق می‌کرد. امکانات کمی که در اختیار دانشجوی متاهل قرار داشت و نیز موانع فراوان ازدواج و فرزندآوری دانشجویان و طلاب، منجر به افزایش سن ازدواج می‌شد. دستگاههای اجرایی در این سال‌ها، مردم را نسبت به تشکیل خانواده و فرزندآوری بی‌میل می‌کرد. اما در صورت اجرای این قانون، چنین رویه‌هایی تغییر اساسی خواهد داشت و ازدواج و فرزندآوری برای اقشار مختلف مردم تسهیل می‌شود.
ایرنا: ایران اکنون در اوج میانسالی قرار دارد، وضعیت کنونی سالمندی در ایران را تشریح کنید، طبق آمارهای موجود چند درصد کشور سالمند هستند؟
وقتی به آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران توجه می‌کنیم، مشاهده می‌شود که نرخ سالمندی در حال افزایش است طبق آمارهای موجود تا سال ۱۳۹۰ جمعیت بالای ۶۰ سال و بیشتر ۸.۳ درصد، سال ۱۳۹۵ جمعیت بالای ۶۰ سال و بیشتر به رقم ۹.۳ درصد کل جامعه کشور رسیده است. اما این آمارها در سال ۱۴۰۰ با افزایش مواجه شده است به طوری که جمعیت بالای ۶۰ سال و بیشتر در کشور عدد ۱۰.۵ درصد جامعه را نشان می‌دهد.
ایرنا: با توجه به اینکه کشور به سمت سالمندی پیش رفته است راههای برون رفت از چنین وضعیتی چیست؟
آمارهای جمعیتی نشان می‌دهد ساختار جمعیتی ایران به دلیل عدم تمایل خانواده‌ها به داشتن فرزند یا داشتن تنها یک یا دو فرزند رو به پیری است، بر اساس پیش‌بینی‌های مرکز آمار ایران و نیز پیش‌بینی‌های سازمان ملل متحد، کشور ایران در سال ۲۰۵۰ میلادی (۱۴۳۰ شمسی) جزء پیرترین کشورها و از میانگین سنی جهان، هم پیرتر خواهد بود. این در حالی است که در زمان انتشار این آمار (سال ۲۰۱۲)، کشور ما با نسبت سالمندی هشت درصد، جزء جوان‌ترین کشورها بوده است.
حمایت از ازدواج جوانان و فرزندآوری آنها، ارزشمند کردن فرزندآوری که سال‌ها تقبیح شده بود توسط عوامل فرهنگ‌ساز، رسانه‌ها و رفع موانع و مشکلات خانواده‌ها در این مسیر که عمدتاً در قانون جوانی جمعیت مورد توجه هستند می‌توانند ما را از این بحران عبور دهند اما لازم است بدانیم مهمترین موضوع فرهنگسازی و الگوسازی است که آحاد مردم و گروه‌های اجتماعی باید به آن توجه کنند.
ایرنا: از آنجا که تا سال ۲۰۵۰ میلادی جمعیت سالمندان در ایران به بیش از ۲۶ میلیون نفر می‌رسد و کشور با چالش‌های جدی همچون کاهش سهم جمعیت در سنین کار و افزایش تعداد سالمندان روبه رو می‌شود در چنین وضعیتی چه اقداماتی باید انجام شود؟
گسترش و بهبود تأمین اجتماعی و رفع نیازهای اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی جسمی و روانی افراد سالمند از اهمیت بسزایی برخوردار است. برنامه‌ها برای سالمندان و مراقبت از آنها باید فراتر از امور درمانی باشد و باید رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی آنها مدنظر قرار گیرد. ولی مهمترین کار امروز تلاش برای افزایش تعداد جوانان آن زمان است چرا که در سال ۲۰۵۰ این جوانان هستند که باید از این ۲۶ میلیون سالمند حمایت کرده و آنها را تکریم و مراقبت کنند.
ایرنا: پیری جمعیت یک فرایند مداوم و پیوسته است و نمی‌توان از پیر شدن جامعه پیشگیری کرد، اما با چه نگاهی پیشگیرانه، امکان داشتن دوران سالمندی سالم در جامعه وجود دارد؟
ایده اصلی برای ایجاد تعادل و کنترل پیری جمعیت در آینده، توجه و اهتمام به موالید و افزایش نرخ باروری در کشور است. در واقع آنچه مهم است ساختار جمعیتی و هرم جمعیتی کشور است هر جوانی یک روز سالمند خواهد شد اما در صورتی جامعه آمادگی پذیرش و تکریم سالمندان را دارد که تعداد جوان متناسب به عنوان تولید کننده اقتصاد، علم و امنیت در کشور باشد.
ایرنا: آیا راهی برای بازگشت به جامعه جوان وجود دارد؟ چه سیاست‌هایی برای این موضوع باید اندیشیده شود؟
افزایش نرخ ازدواج و فرزندآوری و کاهش نرخ طلاق مهمترین راه برای رسیدن به جامعه جوان است
افزایش نرخ ازدواج و فرزندآوری و کاهش نرخ طلاق مهمترین راه برای رسیدن به جامعه جوان است. اصلاح ساختار فرهنگی جامعه و باورهای جوانان و تقویت و تحکیم خانواده در جامعه از مهمترین سیاست‌های جوانی جمعیت در ایران امروز است. برخی راهکارهای فوری در این زمینه مانند کمک به فرزنددار شدن افراد نابارور، آگاه کردن والدین تک فرزندها از عواقب تربیتی، عاطفی و اجتماعی تک فرزندی برای آنها و تنها فرزندشان و کمک به رفع مشکلات خانواده‌هایی که علیرغم میل به فرزندآوری به خاطر مشکلات شغلی، تحصیلی، بهداشتی، پزشکی و معیشتی از فرزندآوری منصرف شده‌اند. در مرحله بعدی فرهنگسازی بازگشت سبک زندگی پرنشاط و پرفرزند ایرانی میتواند در آینده نزدیک ما را به طور کامل از این خطر نجات دهد.
ایرنا: با توجه به اینکه فرصت کوتاهی برای گذر از تله جمعیتی داریم ابلاغ سیاست‌های مربوط به جمعیت در راستای قانون جوانی جمعیت چه کمکی به این موضوع خواهد کرد؟
در واقع این قانون جوانی جمعیت است که در راستای سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری تدوین شده است. این قانون شروع و آغاز خوبی در حوزه تقنینی و قانونگذاری بوده است. ما نیازمند عزم جدی همه نخبگان، فرهیختگان، مدیران و مسئولان و سیاستگذاران و تصمیمسازان در جامعه هستیم. راه و مسیر همان اصلاح فرهنگی و اقدامات جهادی در عرصه فرهنگ و فرهنگسازی در حوزه عمومی است.
ایرنا: برنامه‌های اجرایی برای افزایش فرزندآوری چیست؟
اکثر مواد این قانون از مشوقهای تسهیلات بانکی، خودرو ایرانی، زمین و مسکن در راستای تشویق فرزندآوری است. همانگونه که تاکید شد این مشوق‌ها لازم و ضروری است اما کافی نیست. کار اصلی و اساسی فرهنگسازی و تبیین موضوع برای جوانان است.
ایرنا: برای تقویت نشاط درون خانواده و مبارزه با پدیده تک فرزندی و عوارض آن چه برنامه‌ریزی و اقداماتی نیاز است؟
تک فرزندی را می‌توان در دو سطح کلان و خرد تبیین و تحلیل کرد. سطح کلان معطوف به سیاست‌گذاری حکومت‌ها و عملکرد دولت‌هاست سطح خرد نیز معطوف به نگرشها و کنش‌های افراد جامعه است. سیاست‌گذاری و عملکرد دولت تغییر کرده است و چند فرزندی را تشویق میکند اما نگرشها با شناخت دقیق و صحیح موضوع و با اصلاح باورها اتفاق خواهد افتاد. بنابراین در کنار تسهیلات فرزند دوم مانند وام و خودرو، برنامه‌ریزی فرهنگی جدی توسط نهادهای متولی فرهنگی و گروه‌های مردمی لازم است تا مردم از عوارض تک فرزندی آگاه شوند.
نظر شما