روایتی از یک خبر| اروپا و تداوم نگرانی‌ها برای بحران زمستانی انرژی

به گزارش روز چهارشنبه ایرنا، سعد الکعبی وزیر انرژی قطر در مجمع اقتصادی دوحه اعلام کرد که تنها دلیل مواجه نشدن اروپا با مشکلات بزرگتر از آنچه تجربه کردند، زمستان گرم سال گذشته بود.

وی با هشدار نسبت به کمبود نفت و گاز در قاره سبز، تصریح کرد: چنانچه اقتصاد در سال ۲۰۲۴ نگران‌کننده شود، فکر می‌کنم بدترین اتفاقات در انتظار [اروپا] است حتی اگر یک زمستان معمولی پیش رو داشته باشند.

در کنار مسائل اقلیمی که برخی از آن به عنوان خوش‌شانسی اروپا یاد می‌کنند، شبکه «سی ان بی سی» در مطلبی عدم توازن میان عرضه و تقاضا پس از پایان بحران همه‌گیری کرونا را دلیل دیگر گذر آرام اروپا از زمستان گذشته دانست و عنوان کرد: عرضه انرژی جهان در سال گذشته فراوان بود؛ این در زمانی بود که چین همچنان در قرنطینه بسر می‌برد و به دلیل کندی در فعالیت اقتصادی خود، نفت و گاز کمتری خریداری کرد.

این رسانه‌ آمریکایی در ادامه تاکید کرد: با این حال، اکنون این موضوع صدق نمی‌کند و اروپا امسال ممکن است با زمستان چالش برانگیزتری روبه‌رو شود.

پیش‌ از آغاز فصل زمستان نیز کارشناسان و تحلیلگران، تامین ۹۵ درصدی ذخایر گاز اروپا را ناشی از شرایطی دانسته بودند که امسال بهره‌مندی از آن محدود خواهد بود، از جمله خرید گاز از روسیه که به رغم تحریم‌ها تا نیمه ۲۰۲۲ همچنان ادامه داشت.

فاتح بیرول (Fatih Birol) مدیر اجرایی آژانس بین المللی انرژی (IEA) پاییز گذشته (۲۰۲۲/۱۴۰۱) هنگام ارائه گزارشی درباره تعادل عرضه و تقاضای اروپا برای سال‌های ۲۰۲۴-۲۰۲۳ به خبرنگاران گفته بود: ما زنگ خطر را برای دولت های اروپایی و کمیسیون اروپا برای سال آینده میلادی به صدا در می‌آوریم.

وی با بیان اینکه در آستانه فصل زمستان ذخایر گازی اروپا به ۹۵ درصد رسیده، هشدار داده بود: این میزان برای سال آینده بیش از ۶۵ درصد نخواهد بود.

پیشینه

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه دوشنبه ۲۱ فوریه (۲ اسفندماه ۱۴۰۰) اعلام کرد که کشورش استقلال جمهوری‌های خلق دونتسک و لوگانتسک را به رسمیت شناخته است و در کاخ کرملین قراردادهای همکاری و دوستی را با سران این جمهوری‌ها امضا کرد.

وی سپس در بامداد پنجشنبه ۲۴ فوریه (۵ اسفند ماه ۱۴۰۰) در یک سخنرانی در تلویزیون ملی روسیه، از اقدام نظامی در دونباس خبر داد و از نیروهای اوکراینی خواست سلاح‌های خود را زمین بگذارند و به خانه‌های خود بروند و بدین ترتیب جنگ اوکراین آغاز شد.

بخش زیادی از بحران انرژی اروپا پیامد تحریم‌های مجموعه غرب علیه مسکو است. با آغاز جنگ، غرب با هدایت آمریکا تحریم‌های گسترده‌ای به ویژه در بخش واردات سوخت از روسیه اعمال کرد، مسکو نیز در تلافی، صادرات سوخت به کشورهای اروپایی را کاهش داد. این کشمکش در نهایت به افزایش شدید بهای انرژی و کمبود سوخت برای اروپایی‌ها در سال گذشته منجر شد.

محدودیت منابع تامین انرژی در کنار تابستان خشک سال گذشته پس از پایان همه‌گیری دوساله کرونا،‌ افزایش سرسام‌آور قیمت برق و گاز، رکود و تورم را برای اروپایی‌ها به دنبال داشت.

اگرچه سران اروپا با اقدامات جبرانی از جمله اعمال محدودیت‌ها برای مصرف کنندگان و واردات سوخت‌های جایگزین با قیمت بالا تا حدودی این فشار را مدیریت کردند اما اکنون با گذشت زمستان، اروپا باید بار دیگر ذخایر گاز خود را پر کند.

در شرایطی که قاره‌ سبز امکان واردات گاز از روسیه را ندارد و پیش‌بینی‌ها از تابستانی به مراتب خشک‌تر از سال گذشته خبر می‌دهند، همچنین با بازگشت چین به بازار تقاضای انرژی و تشدید رقابت برای دریافت محموله‌های گاز، اروپا، کمبود گاز در زمستان آتی با ادامه این روند اجتناب ناپذیر است.

به عبارت دیگر، آمیزه‌ای از شرایط اقلیمی، خوش‌شانسی، تحولات بین‌المللی، تمهیدات ذخیره‌سازی و کنترل مصرف در کنار سنت‌های نهادینه مصرف انرژی به کمک اروپایی‌ها آمد تا بتوانند از زمستان ۲۰۲۳ -۲۰۲۲ عبور کنند؛ شرایطی که به تحلیل کارشناسان اروپا در سال جاری از آن بهره‌مند نخواهد شد.

اهمیت موضوع

بحران انرژی در کشورهای غربی هرچند سال گذشته را به دورانی سخت تبدیل و رهبران اروپایی را غافلگیر کرد، اما پیش‌بینی تداوم این روند بر چشم‌انداز اقتصادی زمستان امسال (۲۰۲۳-۲۰۲۴) این کشورها نیز سایه انداخته است. روزنامه تایمز در مطلبی با این عنوان که «اگر بحران کنونی را بد می دانید، منتظر زمستان سال آینده باشید»، زمستان ۲۰۲۳ را فاجعه بار پیش بینی کرده بود.

به گزارش خبرگزاری رویترز، اتحادیه اروپا سال گذشته توانست تاحدودی گاز طبیعی مایع (ال ان جی) را جایگزین گاز روسیه کند اما این تصمیم برای این بلوک گران تمام شد؛ واردات ال ان جی اروپا در سال ۲۰۲۲، با ۶۰ درصد افزایش نسبت به سال پیش از آن به ۱۲۱ میلیون تن رسید. اما به چه قیمتی؟

اروپا در سالی که گذشت بیشتر سوخت مورد نیاز خود را از بازار نقدی خریداری کرد. بنابر اعلام آژانس بین‌المللی انرژی، هزینه واردات سوخت ال ان جی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ سه برابر شده و به ۱۹۰ میلیارد دلار رسید. اما ادامه این روند بدون برنامه‌ریزی بلند مدت و اقدام سریع، اروپا را در معرض یک زمستان بسیار گران‌تر قرار خواهد داد.

گفتنی است اروپا حتی قبل از جنگ اوکراین با افزایش قیمت گاز دست به گریبان بود؛ محدودیت‌های عرضه در تابستان خشک و بی سابقه ۲۰۲۲ که تقاضا برای استفاده از سیستم های تهویه هوا را افزایش و تامین انرژی از طریق نیروگاه‌های برقی – آبی را کاهش داده بود نیز به سیاست گذاران اروپایی کمکی نکرد.

کمیسیون اروپا تابستان گذشته گزارشی از وضعیت وخیم کشورهای این قاره در مواجهه با خشکسالی منتشر کرد. در این گزارش عنوان شد که اروپا در سال ۲۰۲۲ بدترین خشکسالی در حداقل ۵۰۰ سال اخیر را داشته است. این درحالیست که گزارش جدید رصدخانه خشکسالی اروپا از تابستانی خشک مشابه سال گذشته و شاید هم وخیم‌تر خبر می‌دهد.

این درحالیست کارشناسان آب و هوایی به بهبود شرایط اقلیمی اروپا با گذشت زمان امیدی ندارند. در واقع آن‌ها معتقدند تغییر الگوی آب‌وهوایی که بر اثر گرمایش زمین قرار بود دستکم تا چند سال آینده اروپا را در معرض خشکسالی قرار دهد زودتر از موعد در حال وقوع است.

بنابراین اگرچه زمستان گرم ۲۰۲۲ به کمک اروپا آمد اما تابستان خشک امسال بر مشکلات این قاره می‌افزاید. از پیش‌بینی‌های آب‌وهوایی بر می‌آید که نیروگاه‌های برق‌-آبی اروپا امسال نیز برای تامین انرژی با مشکل مواجه خواهند بود.

مدیر اجرایی آژانس بین المللی انرژی در این باره گفت: عملکرد اروپا در کاهش وابستگی به نفت و گاز روسیه و کاهش بحران انرژی ناشی از جنگ اوکراین، مطلوب بوده اما این قاره همچنان دچار مشکل و بازار انرژی با سه چالش کلیدی مواجه است.

وی با اشاره به پایان همه‌گیری افزود: انتظار می رود تقاضای گاز طبیعی مایع از چین در نیمه دوم سال افزایش یابد و واردات گاز این کشور نقش «تعیین کننده کلیدی» را در تقاضا برای بازارهای گاز طبیعی دارد.

ارزیابی

جنگ اوکراین وارد ماه شانزدهم می‌شود و با وجود گمانه‌زنی‌ها و ابتکارهای صلحی که تاکنون مطرح شده است، هیچ دورنمایی از پایان آن در آینده نزدیک وجود ندارد. اتحادیه اروپا تاکنون بارها تاکید کرده است که حمایتش از اوکراین که تحریم‌ها علیه مسکو و ارسال بسته‌های نظامی را شامل می‌شود، دستکم تا پایان این جنگ ادامه خواهد داشت.

حتی اگر اروپا به افزایش واردات سوخت از روسیه تصمیم بگیرد، در حال حاضر مسکو صادرات نفت‌وگاز به این قاره را به شدت محدود کرده است. بنابراین به این زودی‌ها افزایش سهم روسیه در تامین نیاز انرژی اروپا گزینه‌ای در دسترس برای سیاست‌گذاران اروپایی نخواهد بود.

علاوه بر این، تغییرات اقلیمی و روند تشدید خشکی در اروپا نیز چشم انداز روشنی برای دستکم چند سال آینده ترسیم نمی‌کند. بنابراین با تداوم کاهش بارندگی، فعالیت و ظرفیت تولید انرژی نیروگاه‌های برق‌-آبی در کنار مشکلات تامین آب آشامیدنی از معضلات پیش روی تصمیم‌گیرندگان اروپایی خواهد بود.

حال باید دید روی آوردن اروپا به استفاده از سوخت‌های جایگزین از جمله ال‌ان‌جی، زغال سنگ و انرژی‌های سبز تا چه اندازه می‌تواند برای تامین نیاز این قاره در زمستان ۲۰۲۳-۲۰۲۴ و سال‌های بعد از آن کارایی داشته باشد.

تارنمای نشنال اینترست به تازگی گزارش داد: اتحادیه اروپا با وجود تحریم خرید انرژی از روسیه از طریق واسطه‌، گاز این کشور را با قیمتی بالاتر دریافت می‌کند. اکنون کارشناسان و مقام‌های حوزه انرژی در اروپا، پیشنهاد فعالسازی دوباره جریان گاز نورداستریم را مطرح می‌کنند.