سیر خزنده خشکسالی در مازندران

به گزارش روز شنبه خبرنگار ایرنا، کاهش بارندگی و تغییر الگوی بارش، کم شدن دبی آب رودخانه ها، پایین رفتن ایستایی آبهای زیر زمینی و پیشروی جبهه آب شور به جبهه آب شیرین در سواحل نشانه های پیشروی خشکسالی طی یک دهه گذشته در استان مازندران است.

آمارهای هواشناسی و شرکت آب منطقه ای از کاهش بارندگی در ارتفاعات و دشت ها و تغییر الگوی بارندگی از نم نم باران به بارش های سیل آسا و در اصطلاع علمی باران های غیر موثر در مازندران نشان می دهد که خشکسالی در استان به صورت خزنده رخنه کرده است.

پیشروی غول خشکسالی تا قلب ذخیره گاه های آبی مازندران اعم از سد، آب بندان و سفره های زیزمینی، تهدیدی که کم ترین پیامد آن نابودی مهم ترین دارایی اقتصادی این استان یعنی کشاورزی و بویژه کشت برنج است.

طبق گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، پهنه بندی خشکسالی هواشناسی در سطح مازندران بر اساس شاخص SPEI ۱، دوره ۱۲۰ ماهه منتهی به اردیبهشت ۱۴۰۲ که ناظر بر تنش آب های زیر زمینی است نشان می دهد که غالب سطح استان تحت تأثیر انواع درجه خشکسالی است، اما در مناطق شرقی، ساحل و ارتفاعات مرکز و ارتفاعات غرب خشکسالی بسیار شدید، استان را تحت تأثیر قرارداد و تنها در قسمت کوچکی از ساحل شهرستان های رامسر و تنکابن ترسالی ضعیف مشاهده می شود.

طی این مدت درصد مساحت تحت تاثیر انواع خشکسالی ها، ۹۲.۵ درصد بوده که از این مقدار، ۶۳.۴ درصد مساحت استان تحت تأثیر خشکسالی بسیار شدید و بسیار شدید بوده که انباشت خشکسالی ها طی ۱۰ سال تا کنون این رقم زده است.

خشکسالی پدیده پیچیده‌ای است که می‌تواند سال‌ها ادامه داشته باشد و پیامدهای گسترده‌ای برای جمعیت‌های انسانی و اقتصاد کشورهای مختلف به همراه دارد و اکنون این پدیده ناخوشایند روز به روز در مازندران باپیوست تهدید امنیت غذایی در حال گسترش است.

امروز ۱۷ ژوئن روز جهانی مبارزه با بیابان زایی و خشکسالی است، هدف از نامگذاری این روز علاوه یافتن پاسخ های قابل اجرا برای مشکل بیابانزایی، افزایش آگاهی از وجود بیابان زایی و خشکسالی، برجسته کردن روش‌های جلوگیری از بیابان زایی و بهبودی از خشکسالی است. همچنین بازسازی زمین های تخریب شده ناشی از خشکسالی برای تضمین امنیت غذایی مردم ضروری است.

براساس گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، طی این مدت تغییرات بارش نسبت به میانگین بلند در همه شهرستان های استان مازندران به جز شهرستان عباس آباد مشهود است. کاهش بارش در برخی از شهرستان ها بویژه شرق تا مرکز استان به بیش از ۴۰ درصد رسیده و در شهرستان های نکا و جویبار به بیش از ۵۰ درصد رسیده است.

این در حالی است که از ابتدای فصل بهار تا کنون میانگین بارش باران، ۱۶۰.۵ میلی بوده که این میزان نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ۱۳۱.۵ میلی متر بوده، ۲۲ درصد افزایش داشته است.

با توجه به اینکه بارش های اردیبهشت و خرداد امسال نسبت به دوره آماری و سال گذشته افزایش داشته اما این افزایش نتوانسته کاهش بارندگی های ماه های گذشته را جبران کند و همچنان اراضی کشاورزی استان تشنه این بارش ها است.

از سوی دیگر دمای هوا طی زمستان سال گذشته و بهار امسال نسبت به مدت مشابه دوره آماری افزایش داشته به طوری که ذخیره برف را به واسطه این افزایش دما برای روزهای نیاز کشاورزان که بهار و تابستان است، تقریبا از دست داده ایم و با این اوصاف برخی از کشاورزان استان حتی به فکر کشت دوم برنج نیز هستند.

پیشروی جبهه آب شور به طرف آب شیرین

رییس گروه تحقیقات هواشناسی مازندران در خصوص خطر کم آبی و رخنه خشکسالی به خبرنگار ایرنا گفت که امروز دشت مازندران بویژه در مناطق شرق استان به خاطر اضافه برداشت از چاه های مجاز و حفر چاه های غیر مجاز در معرض تهدید جدی شوری آب قرار گرفته است.

محمد علی ملکی افزود: یکی از پیامدهای ناشی از افت مستمر سطح آب زیرزمینی یا اضافه برداشت از چاهها، شور شدن تدریجی آب زیرزمینی و پیشروی جبهه آب شور به طرف جبهه آب شیرین در مناطق ساحلی استان مازندران است.

وی با توضیح این که درحالی که شرق مازندران به شدت در معرض خشکسالی قرارگرفته اما از ۱۰ سال گذشته تا کنون کشت غرقابی برنج جای محصول پنبه، سویا و گندم را گرفته است بطوریکه امسال به دلیل شرایط سخت کم بارشی شماری از کشاورزان دوباره به کشت پنبه روی آوردند.

این مقام مسوول با بیان اینکه حفر چاههای غیرمجاز به دغدغه های مهم در مدیریت منابع آبهای زیرزمینی مازندران تبدیل شده است، گفت: کشاورزی مازندران درشرایطی همچنان تشنه آبیاری است که هنوز الگوی کشت را به درستی عملیاتی نکرده ایم.

گام مشترک مسوولان و پژوهشگران برای مدیریت منابع آب مازندران

همسو با جدی بودن مشکلات تنش آبی در مازندران نشست راهکارها، توانمندی‌ها و فرصت‌های همراهی نخبگان و جامعه علمی با شرکت آب‌منطقه‌ای مازندران در مسیر مدیریت منابع و مصارف آب، مشارکت اجتماعی و فرهنگسازی در حوزه مسائل مرتبط با آب و پروژه‌های آبی استان با حضور اعضای اندیشکده مطالعات راهبردی امنیت آب و مدیران شرکت آب‌منطقه‌ای مازندران برگزار شد.

رییس گروه تحقیقات هواشناسی مازندران بر لزوم عملیاتی شذن اصلاح الگوی کشت و اجرای طرح های آبخوان داری و آبخیزدار در بالا دست استان تاکید کرد و بیان داشت: اکنون راهکارهای جلوگیری از نفوذ و گسترش خشکسالی را از دست دادیم بلکه فقط باید مقوله سازگاری با منابع آبی موجود و حفظ آن را برنامه ریزی کنیم.

رییس اندیشکده مطالعات راهبردی امنیت آب دانشگاه پیام نور مازندران با اشاره به نقش محوری و برجسته اندیشکده‌ها در کشورهای توسعه‌یافته گفت: کشورهای توسعه‌یافته به نقش و اهمیت اندیشکده‌ها در اتخاذ راهبردها و تصمیم‌گیری‌ها پی برده‌اند و دهه‌هاست که از این ظرفیت بهره می‌گیرند، اما این تشکل‌های کاربردی در کشور ما هنوز به جایگاهی که باید باشند نرسیده‌اند.

محمد امینی با بیان این همه باید در راستای صیانت از منابع آبی و فرهنگسازی حوزه آب استان هم قسم شویم، تصریح کرد: باید با اهتمام عمومی در مسیر حفاظت از منابع آبی، جنگل‌ها و محیط زیست گام برداریم، معتقدیم که دستگاه‌های دولتی ما در مسیر فعالیت‌شان تنها هستند.

وی با اشاره به وجود قوانین مناسب در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی و تاکیدات همیشگی مسئولان ارشد نظام بر این موضوع خاطرنشان کرد: رهبر معظم انقلاب بارها در زمینه مسائل مرتبط با آب تاکیدات روشن و صریحی داشتند. از نظر قوانین حفاظت از آب و محیط زیست و منابع طبیعی هم کشور ما یکی از پیشروترین کشورهای دنیاست. اما با وجود این تاکیدات و قوانین هنوز چالش‌هایی داریم که باید برطرف شود.

امینی که رئیس هیات مدیره جامعه جنگلبانی ایران نیز است، گفت:‌ هدف و تلاش ما بر این است که در کنار دستگاه‌های اجرایی و با استفاده از ظرفیت‌های موجود در قانون و مراکز علمی و همچنین آگاه‌سازی جامعه، در بخش آب کمک کنیم تا به یک برنامه‌ریزی جامع و همه‌جانبه‌نگر برسیم.

تشکیل اندیشکده امنیت آب در مازندران

مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای مازندران ضمن قدردانی بابت تشکیل اندیشکده امنیت آب، گفت: تشکیل این اندیشکده را به فال نیک می‌گیرم و معتقدم که می‌تواند کمک بسیار زیادی به ما کند. چنین تشکلی با توجه به پشتوانه علمی و اجتماعی‌اش، طبیعتا می‌تواند در محافل و مجامعی که به هر دلیلی با دیدگاه‌های کارشناسانه آب‌منطقه‌ای مخالفت می‌شود به کمک ما بیاید.

حیدر داوودیان افزود: در همین دوره خشکسالی بارها با این مشکل مواجه شدیم که توصیه‌های کارشناسی ما حتی در نگاه برخی مسئولان نیز برای همراهی با تقاضاهای مردم پذیرفته نمی‌شود، در چنین مواقعی کار برای ما دشوار می‌شود، اما اگر اندیشکده با توجه به جایگاه علمی‌اش و غیردولتی بودن همراه شود، قطعا زودتر به نتیجه می‌رسیم. ضمن این که از مشورت‌های سازنده این اندیشکده و اعضای آن نیز می‌توانیم به عنوان گزینه‌های اجرایی استفاده کنیم.

وی اظهار کرد: البته تعاملات اندیشکده باید در سطح گسترده‌تر و فرااستانی اتفاق بیفتد تا ضریب نفود بالاتری برای اثرگذاری بیشتر داشته باشد.

مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای مازندران با اشاره به نامگذاری این اندیشکده گفت: ما اکنون نه تنها با مساله کاهش در کمیت آب مواجه ایم، بلکه افت کیفیت آب را نیز شاهد هستیم.

وی ادامه داد:‌یعنی امنیت آب در جامعه به خطر افتاده است، نامگذاری هوشمندانه این اندیشکده نشان می‌دهد که نگرش و دغدغه‌های نزدیکی داریم که این امر برای ما یک فرصت محسوب می‌شود.

داوودیان خاطرنشان کرد: شرکت آب‌منطقه‌ای در بحث تامین و توزیع آب مکلف به اجرای پروژه‌های گوناگون است، اگرچه ممکن است در مسیر اجرای برخی پروژه‌های مرتبط با تحقق این هدف، با اختلاف‌نظرهایی مواجه شویم. مثلا بخشی از مهار آب‌های سطحی را به ناچار باید با سازه‌های بزرگ انجام دهیم. از نخبگان کمک می‌خواهیم که مشورت دهند آیا راه اجرایی و کم‌هزینه دیگری برای تامین مناسب آب وجود دارد؟ در چنین مواردی بی‌تردید پذیرای مشورت‌های راهبردی هستیم و از راهنمایی‌های علمی در این زمینه بهره می‌گیریم.

کمک به ایجاد تشکل‌های آب‌بران

معاون طرح و توسعه شرکت آب‌منطقه‌ای مازندران با اشاره به نیاز جدی استان به ایجاد تشکل‌های اجتماعی در حوزه مصرف آب، گفت: در مازندران از نظر ایجاد تشکل‌های آب‌بران برای تحقق مشارکت اجتماعی هنوز در ابتدای راه هستیم که اندیشکده می‌تواند در این بخش کمک زیادی کند.

افراسیاب میرزایی افزود: آب‌منطقه‌ای مازندران شرکتی پویا و پا به کار است که انتظار همکاری و همراهی نخبگان علمی جامعه را در مسیر فرهنگسازی و ترویج اندیشه‌های آینده‌نگرانه برای مدیریت منابع و مصارف را دارد.

وی ضمن تشریح برخی چالش‌های اجتماعی پیش روی اجرای پروژه‌های آبی استان، خاطرنشان کرد: یکی از چالش‌های ما در این زمینه، رواج یافتن برخی نگرش‌های نادرست در زمینه اقدامات مرتبط با مدیریت منابع آب است.

معاون طرح و توسعه شرکت آب‌منطقه‌ای مازندران افزود: افرادی در سال‌های اخیر مقابل اجرای طرح‌های مطالعه شده و علمی مرتبط با ذخیره آب در استان ‌ایستادند و باور اجتماعی را نسبت به اجرای این اقدامات تخریب کردند، حالا در دوره بحران خشکسالی خبری ازهمین افراد نیست. متاسفانه این رفتارها مانع بزرگی برای فرهنگسازی وحتی اجرای اقدامات زیرساختی محسوب می‌شود. انتظار ما این است که اندیشکده در چنین مواردی نیز وارد عرصه شود.

باید به آینده‌پژوهی در آب برسیم

دکترای علوم و مهندسی آب در گرایش سازه‌های آبی و عضو هیات علمی دانشگاه پیام نوربا بیان این‌که اندیشکده‌ها حلقه واسط بین پژوهش‌های انجام شده برای استخراج سیاست‌ها و راهبردها هستند، گفت: تلاش اندیشکده این است که با واکاوی داده‌ها، تصمیم‌های دانش‌پایه در اختیار مدیران و مسئولان قرار بگیرند که مدیران با گزینه‌های بیشتری برای تصمیم‌گیری در یک حوزه مشخص مواجه باشند.

بابک مومنی خاطرنشان کرد: اندیشکده راهبردنگار است و از دل پژوهش‌های جاری در کشور و دنیا تصمیم تولید می‌کند. البته این که دستگاه چه تصمیمی را اتخاذ و انتخاب می‌کند به مدیران ارتباط دارد.

وی افزود: ما باید به آینده‌پژوهی در آب برسیم. چون ممکن است برنامه‌های امروزی ما در آینده کاربردی نباشد. کسی تصور نمی‌کرد که مازندران با بحران آب یا بحران زباله مواجه شود. اما این اتفاقات رخ داد و همینجاست که اهمیت آینده‌پژوهی روشن می‌شود.

عضو شورای سیاستگذاری اندیشکده مطالعات امنیت آب گفت: انتظار ما از شرکت آب‌منطقه‌ای این است که کرسی‌های نظریه‌پردازی اندیشکده‌ در همین دستگاه و با حمایت شرکت برگزار شود. یعنی پژوهشگران و نخبگان در این مجموعه جایی برای حرف زدن داشته باشند. در تمام دنیا اندیشکده‌ها را مسوول مصالح جامعه می‌دانند. چون مسوولیت تولید اندیشه با این گروه‌هاست.

مومنی خاطرنشان کرد: مستندسازی هم یکی از دغدغه‌های اندیشکده است که برای آن در حوزه اقدامات آب‌منطقه‌ای مازندران آمادگی داریم. زیرا معتقدیم تجربه مدیریت منابع آبی در سال‌های اخیر باید ثبت شود و برای آیندگان بماند.

خشکسالی زلزله خاموش
به گزارش ایرنا، خشکسالی، یک رویداد و یا واقعه اقلیمی است که خصوصیات آن بستگی به مدت، استمرار، شدت و وسعت منطقه تحت تاثیر و تسلط آن دارد که می تواند کوتاه و کمتر زیانبخش یا طویل المدت و کشنده باشد.
بدون شک خشکسالی یکی از بدترین دشمنان طبیعی انسانی بشمار می آید، آغاز آن غافلگیرکننده، پیشرفت آن موذیانه و اثرات آن می تواند بسیار مخرب باشد، به همین علت به زلزله خاموش لقب گرفته است.
خشکسالی به خشکسالی هواشناسی، کشاورزی، هیدرولوژیکی (ذخیره آبهای سطحی و زیرزمینی) و خشکسالی اقتصادی و اجتماعی تقسیم بندی می شود.
بر اساس آمارهای رسمی، توان بالقوه آب مازندران در حد ۶ میلیارد و ‌ ۶۰۰میلیون مترمکعب است که از این مقدار چهار میلیارد و ‌ ۹۰۰میلیون مترمکعب آب های سطحی و بقیه آب های زیرزمینی است.
به طور میانگین سالانه حدود یک میلیارد و ‌ ۵۵۰میلیون مترمکعب آب در بخش آب های سطحی و یک میلیارد و ‌ ۳۵۰میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می ریزد.
تاکنون ۲ سد بزرگ شهید رجایی و البرز و هشت سد کوچک با ظرفیت ۳۲۴میلون مترمکعب و ۸۰۰قطعه آببندان با ظرفیت ۳۵۰ میلیون متر مکعب در مازندران ایجاد شد که مهار آبهای سطحی توسط سد ها کمتر از ۱۱درصد است.
به رغم اهمیت آب در فعالیت های کشاورزی، به دلیل عدم مهار و کنترل این منبع و نیز یکپارچه نشدن این اراضی، بخش مهمی از اراضی کشاورزی مازندران در پاییز و زمستان در وضعیت غرقاب است.
استان مازندران با داشتن ۴۶۰هزار هکتار زمین های زراعی و باغی سالانه ۷۲نوع محصول کشاورزی را تولید می کند که با تولید بیش از ۹۵۰هزار برنج سفید، ۲میلیون و ۵۰۰هزار تن مرکبات و ۸۰ هزار تن آبزیان رتبه نخست کشور را دارد.