زلزله خاموش در معماری تاریخی کرمان

به گزارش ایرنا، سراسر استان کرمان سرشار از مظاهر معماری منحصربه فرد در دوره های مختلف تاریخی است که از برخی از بناهای این استان از جمله ارگ بم به عنوان بزرگترین بنای خشتی (ثبت جهانی)، خانه حاج آقا علی بزرگترین خانه خشتی جهان و نیز عمارت-باغ های ثبت جهانی این استان در چهار گوشه دنیا یاد می‌شود.

می توان از بناهای متعددی همچون خانه ارجمند، باغ سالار کلانتر، خانه-باغ بیرم آباد، قلعه اردشیر، قلعه دختر، خانه پرداختی، خانه موحدی و خانه تیمور یاد کرد که بخشی از این بناها طی سال های گذشته در دست مرمت قرار گرفته اما عمدتا به علت جور زمانه از بی توجهی به این بناها رو به تخریب رفته اند یا متروکه شده اند.

بناهایی که هرکدام با یک معماری منحصربه فرد تاریخی گویای هنر و معماری بی نظیر معماران دیار کریمان هستند و این روزها به دست بی توجهی سپرده شده اند اما این در حالیست که توجه به هرکدام از این جاذبه‌های معماری، ظرفیتی برای توسعه این دیار خواهد بود.

فراموشی خطرناک

علاوه بر تخریب بناهای تاریخی خاص کرمان، سبک و سیاق این معماری این روزها در ساخت و سازها به فراموشی سپرده شده و بناهایی با معماری بیگانه یا بدون تامل و ایده با موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی کرمان ساخته می شود که دوگانگی بین زیست و فرهنگ دیار کریمان را نشان می دهد و همواره از این بناها و همچون آپارتمان و برج ها به عنوان وصله ای نچسب و بیگانه با بافت تاریخی شهر کرمان یاد می شود.

همچنین در صورت بازسازی بناها و معماری ایرانی اسلامی استان کرمان هرکدام به تنهایی می توانند الگوی ساخت فضایی مناسب برای سبک زندگی در دل کویر باشند.

در این شرایط انجمن مهندسان معمار استان کرمان که زمان زیادی از شکل گیری آن نمی گذرد در نخستین گام همایشی را طی روزهای گذشته با هدف آسیب شناسی معماری فراموش شده کرمان برگزار کرد که در آن گوشه هایی از راهکارها، مشکلات و نقاط قوت و ضعف معماری دیار کریمان بررسی شد.

از تخریب تا بعد

رییس هیات مدیره انجمن صنفی معماران استان کرمان گفت: بناهای تاریخی استان کرمان از جمله قلعه دختر و قلعه اردشیر برای هر مقطع تاریخی شناسنامه‌ای است و کمتر شهری همچون کرمان معماری از تمام دوره های تاریخی در دل خویش دارد.

نیما جهان بین افزود: تخریب و بی توجهی بناهای تاریخی کرمان را به آنجا رسانده که امروز متاسفانه کرمان از این حیث از بسیاری شهرهای کوچک تر عقب افتاده است و مردم کرمان نیز مطالبه بازسازی معماری تاریخی خود و رفع این فاصله را در معماری دارند.

وی ادامه داد: دستان بخشنده مردم کرمان که در تنگنای سیاه ترین روزهای تاریخ به روی سرزمین مادری گشوده بود، امروز پُر نیست و عرضه‌ای در حوزه معماری ندارد لذا انجمنی برای پر کردن جای خالی مطالبه کردن، گفتن، شنیدن و ارتباط برقرار کردن‌ پا گرفته که می خواهد اثربخش عمل کند.

رییس هیات مدیره انجمن صنفی معماران استان کرمان گفت: انجمن صنفی معماران در سال ۱۴۰۱ تمامی هم و غم خود را صرف عبور از مراحل پر پیچ و خم اداری کرد و در پایان مردادماه سال گذشته مجوز رسمی خود را از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گرفت که البته باز پیچ و خم های اداری داشت تا اینکه پس از چند ماه اداره کار مجوز مجمع سالیانه این انجمن را صادر کرد.

وی تصریح کرد: با تشکیل دهها جلسه اتاق فکر با دعوت از صاحب نظران و پیشکسوتان به راهکارهای حیات انجمن پرداختیم و در این زمینه ۲ کمیسیون حقوقی و فرهنگ، آموزش و ارتباطات تأسیس شد تا کارها به کف بدنه جامعه معماری سپرده شود.

رییس هیات مدیره انجمن صنفی معماران استان کرمان یادآور شد: از تخریب و داستان های خانه های تاریخی کرمان که هرکدام روایتگر بخشی از تاریخ این سرزمین هستند که بگذریم برخی از بناها همچون خانه ارجمند که سبک معماری آن در زمان ساخت در دانشگاه های غربی تدریس می شد، این روزها در گوشه ای به حال خود رها شده و در حال تخریب است.

خانه ارجمند کرمان در انتظار ثبت ملی

تمامی ویژگی های معماری خانه ارجمند کرمان از برج معلق در هوا گرفته تا دیوارهای هلالی و درون گرا با حیاط باز هرکدام یادآور زیبایی های نهفته در دل معماری این سرزمین است که این روزها گرد گذر زمان آثار مخربی در گوشه گوشه آنها برجای گذاشته و مسئولان می گویند برای حفاظت از این بنا باید ثبت ملی شود.

عباس طوفان رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان کرمان نیز در این خصوص گفت: سازه ارجمند در واقع سازه ای ارجمند بوده و از این ساختمان ها در کرمان کم نداریم که آقای اصفهانی آن را طراحی کرد اما در طول سال ها اضافاتی به این بنا اضافه شد که هیچ سنخیتی با اصل بنا ندارد.

وی با اشاره به معماری سردر دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: این بنا ثبت ملی شده و به همین منظور می توان از تخریب آن جلوگیری کرد لذا باید خانه ارجمند کرمان نیز که از ویژگی های لازم برخوردار است، ثبت ملی شود.

ابعاد شاهکار معماری خانه ارجمند

معمار خانه ارجمند کرمان نیز در این زمینه می گوید: این خانه تاریخی بر اساس طرح جعبه ای ساخته شده و پیش بینی محوطه ای داشتیم که قسمتی از آن باز است تا شب های پرستاره کرمان در آن مشاهده شود.

داریوش بوربور ادامه داد: به جای تانکر آب که اکنون در این بنا وجود دارد، مجسمه ای در این بنا طراحی شده بود و تمامی پنجره ها روبه جنوب و پیشامدگی حساب شده ای دارند به نحوی که در تابستان آفتاب وارد نمی شود و زمستان ساختمان آفتاب‌گیر است.

وی تصریح کرد: ساختمان سنتی خانه ارجمند کرمان روی چهار پایه فلزی ظریف با آجر سنتی اجرا شد و زیر این برج شیشه و در هوا قرار گرفته است.

معمار خانه ارجمند کرمان گفت: نگهداری بدی از ساختمان ارجمند کرمان شده و باوجود تغییرات ایجاد شده، امیدواریم بیرون ساختمان به حالت اولیه خود برگردد؛ میراث فرهنگی راغب است که این ساختمان را به ثبت ملی برساند زیرا این سازه در تاریخ معاصر کرمان بسیار موثر است و درخواست داریم ثبت شود تا به اوضاع اولیه خود بازگردد.

وی ابراز داشت: ساختمان خانه ارجمند کرمان حتی پیش از اتمام نیز مورد توجه اساتید جهانی قرار گرفت اما وضع موجود آن هیچ شباهتی با زمان اولیه ساخت بنا ندارد؛ جلوه بیرونی و طرح داخلی آن شباهتی با طرح اولیه ندارد، تنها یک پلکان پولادی از اِلِمان(نماد) طرح ما در این ساختمان باقی مانده است.

ضرورت پویایی بناها و چند چالش در بناهای تاریخی

ماندانا کنت یک معمار کرمانی نیز گفت: ساختمان باید با پویایی تغییر کند اما بهتر است که از معماران کرمانی که در قید حیات هستند برای احیای بناهای تاریخی استفاده شود.

وی با بیان اینکه کرمان ۲ بار بر اثر اتفاقات مختلف در طول تاریخ تخریب و مجددا ساخته شده است تاکید کرد: امیدوارم معماران این استان بتوانند کرمان را حفظ کنند.

راهکاری برای حفظ بناهای تاریخی کرمان

همچنین کارشناس نظام معماری کرمان گفت: کرمان آنقدر ظرفیت دارد که می تواند نخستین موزه معماری کشور را تاسیس کند و آثار یگانه خود را در آن به نمایش بگذارد.

افشین اخلاص پور با بیان اینکه نخستین تشکل های معماری ایران در دهه ۱۳۲۰ شکل گرفتند تصریح کرد: دولت قبل موفق به احیای نظام معماری کشور نشد لذا انجمن صنفی معماران باید رسانه ای استاندارد تاسیس و تجربه نهادسازی را کامل کند تا از تجربه معماری این استان در ساخت و سازهای فعلی نیز استفاده شود.

وی ادامه داد: معماری در جهان به عنوان شغل نخست افراد تعیین شده و این رشته در برخی کشورها ۳۶ رشته دیگر همچون مهندس شکاف هسته ای را در برمی‌گیرد.

کرمان نیازمند ۵۰۰ معمار

این کارشناس معماری اضافه کرد: کرمان به ۵۰۰ معمار دارای پروانه نیاز دارد اما متاسفانه تعداد مدارس و دانش آموختگان معماری ما محدود شده است لذا قانونگذار به نحوی مکلف شود این گروه در شاخه های تخصصی فعالیت کنند، ضمن آنکه طرح های ملی و محلی بایستی مکلف به رعایت استانداردهای محلی شوند.

وی با اشاره به ضرورت مطالبه گری انجمن معماران در نظام معماری بیان کرد: تدوین استانداردهای محلی و کدنویسی حوزه معماری با وجود ظرفیت های کرمان می تواند برای نخستین بار در این استان اتفاق بیفتد.

به گزارش ایرنا به نظر می رسد دستگاه های متولی با توجه به اهمیت معماری تاریخی کرمان و نقش آن بر گردشگری و زندگی مردم، باید هرچه زود به این مقوله ورود کنند تا با سرعت بیشتری از تخریب بناهای منحصر به فرد تاریخی این استان جلوگیری شود. ضمن آنکه صیانت از روش های سنتی مورد تایید، در معماری نوین یکی از مطالبات مردم کرمان است که به نظر می رسد تاکنون به اندازه کافی به این حوزه پرداخته نشده است.