به گزارش خبرنگار ایرنا، «بدان که هرچه در وجود است، همه صنع خدای تعالی است. آسمان و آفتاب و ماه و ستارگان و زمین و آنچه بر وی است، چون کوه‌ها و بیابان‌ها و نهرها و آنچه در کوه‌ها است، از جواهر و معادن و آنچه بر روی زمین است، از انواع نباتات و آنچه در بر و بحر است، از انواع حیوانات و آنچه میان آسمان و زمین است، چون میغ و باران و برف و تگرگ و رعد و برق و قوس قزح و علاماتی که در هوا پدید آید، همه عجایب صنع حق تعالی است و این همه آیات حق تعالی است که تو را فرموده است تا در آن نظر کنی. پس اندر این آیات تفکر کن.»
علم پزشکی از جمله علومی است که هر چه در آن حل شوی، بیشتر به ژرفای وجود، عظمت، حکمت و قدرت پروردگار پی خواهی برد و با چشم دل معبودیت خداوند را خواهی پذیرفت.
اکنون پژوهشگری در استان سمنان توانسته است علم پزشکی را در جهان متحول و بیش از پیش، آدمی را در قدرت خداوند محو کند، پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان برای اولین بار در جهان موفق به کشف روشی برای ترمیم استخوان شکسته با کشت سلول بنیادی شد.
سمانه عرب عضو هیات علمی و پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی خدمات بهداشتی و درمانی استان سمنان است که موفق به تولید داربست استخوانی با سلول بنیادی با هدف ترمیم استخوان شکسته در نمونه حیوانی برای اولین بار در جهان شد که قابلیت آزمایش در نمونه بالینی و انسانی نیز دارد، همچنین این پژوهشگر روش‌های مختلف درمان سرطان با مهندسی بافت را مورد بررسی قرار داد که نتیجه پژوهش‌هایش امکان آزمایش در نمونه انسانی دارد و در صورت اجرایی شدن تحقیقات در مرحله بالینی دریچه امیدی برای درمان بیماران سرطانی است.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان برای به ثمر نشستن تحقیقات خود در مرحله بالینی و کم کردن دردی از جامعه، توجه بیش از پیش مسوولان عالی‌رتبه در زمینه تقویت ارتباط بین تحقیقات و درمان و تخصیص اعتبارات در بخش تحقیقات همپای درمان را خواستار است؛ چرا که معتقد است اگر تحقیقات به نتیجه بالینی برسد، بسیاری از هزینه‌های درمان کاهش می‌یابد. او می‌گوید اگر تحقیقاتی کار کنیم شاید اصلا نیاز به خارج از کشور نداشته باشیم تا مواد اولیه درمان بسیاری از بیماری‌ها را وارد کنیم و کم نیستند محققانی که ایده دارند ولی تامین مالی مشکل و سد راهشان است تا محصولی تولید کنند یا قطعه‌ای بسازند.
خبرگزاری جمهوری اسلامی مرکز سمنان(ایرنا) گفت و گویی با این پژوهشگر برای کسب اطلاعات بیشتر ترتیب داد و گفت و گوی جذابی شکل گرفت. وجود چنین نخبگان علمی که رفع رنج بیماری خانواده‌ها و درمان بیماری‌های ناعلاج از دغدغه‌های ذهنیشان محسوب می‌شود، مایه افتخار هر ایرانی است.
ایرنا: خودتان را معرفی کنید؟
عرب: سمانه عرب متولد سال ۱۳۶۰ هستم و یک دختر ۱۴ ساله و یک پسر هفت ساله دارم.
ایرنا: درباره شغلتان توضیح دهید؟
عرب: دانش آموخته مقطع دکتری در رشته پزشکی مولکولی از دانشگاه علوم‌پزشکی تهران هستم و مدت پنج‌سال است که به عنوان عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان فعالیت دارم. پزشکی مولکولی در گروه مهندسی بافت و علوم سلولی کاربرد دارد.
ایرنا: درباره رشته پزشکی مولکولی و مهندسی بافت توضیح دهید؟
عرب: بحث اصلی در رشته مهندسی بافت استفاده از سلول‌ها در درمان بیماری‌های مختلف از جمله سرطان و حتی تحقق رویای ساخت قلب در آزمایشگاه با کمک سلولهای بنیادی است.
ایرنا: چگونه وارد این رشته تحصیلی شدید؟
عرب: تشویق همسرم بود، (لبخندی زد و ادامه داد) دوره کارشناسی ارشد ازدواج کردم و همسرم مشوقم در ادامه تحصیل بود، حتی گاهی اوقات که روزهای تعطیل باید به حیوان‌خانه برویم و به حیوانات سر بزنیم، همسرم در کارها کمکم می‌کند و حتی برخی نمونه‌های آزمایشی‌ام را به تهران منتقل می‌کند و در مجموع پشتیبان و همراه من است.
رشته کارشناسی ارشد بنده ایمونولوژی بود و در پایان نامه ارشد در زمینه سلول درمانی برای درمان سرطان کار کردم که از موضوعات روز دنیا بود و از همان موقع علاقه مند به رشته پزشکی مولکولی شدم.
پایانه نامه دوره های کارشناسی ارشد و دکتری بنده درباره درمان سرطان با روش سلول درمانی بود و طرح‌های تحقیقاتی مختلف در این زمینه در دانشگاه علوم‌پزشکی تهران انجام دادم و نتایج خوب به دست آمد و دانشجویان هنوز هم در آن زمینه کار می‌کنند.
ایرنا: آیا می‌توان به درمان سرطان با سلول‌درمانی امیدوار بود؟
عرب: علاج سرطان با روش سلول‌درمانی جای کار دارد و در دنیا هم در زمینه این روش در حال تحقیق است و در کشور ما نیز این مطالعات نزدیک به عملیاتی شدن در مرحله انسانی است.
سلول‌درمانی در علاج بیماری‌های مختلف کارکرد دارد و بنده در زمینه درمان سرطان سینه، پوست و بافت ماهیچه و سرطان روده در نمونه حیوانی کار کردم.
سلول‌درمانی در پژوهش دوره دکتری‌ام در علاج سرطان در نمونه حیوانی پاسخ داد، (با کمی مکث ادامه داد) سرطان سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند. اگر سلول سیستم ایمنی فرد استخراج شود و سپس در محیط آزمایشگاهی تقویت و دوباره به بدن فرد برگردانده شود، در از بین بردن سلول سرطانی در بدن فرد موثر است.
سلول‌درمانی به تنهایی برای درمان سرطان کافی نیست و متخصصان در تمام دنیا بر این باور هستند درمان ترکیبی برای درمان سرطان موثر است، به این معنا که سلول‌درمانی، درکنار شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، داروهای نوین که با بیوتکنولوژی تولید می‌شوند، استفاده شود.
ایرنا: آیا ترکیبات گیاهی در پیشگیری و یا درمان سرطان موثر است؟
عرب: بله ترکیبات گیاهی وجود دارد که در درمان سرطان نقش موثری دارد و در دنیا کمتر به آن پرداخته شده است. این ظرفیت وجود دارد به واسطه تاثیری که در پیشگیری و درمان سرطان دارند، محصول تجاری شوند، زردچوبه، میوه‌های قرمز مثل زرشک، جلبک اسپیرولینا و عصاره سنجد، در پیشگیری و درمان سرطان بسیار مفید است.
عصاره و پودر سنجد را بیشتر افراد در درمان پوکی استخوان موثر می‌دانند .در صورتی که خاصیت ضدسرطانی هم دارد.
ایرنا: سرطان با این همه پیچیدگی چگونه بروز می‌کند؟
عرب: سلولهای سرطانی همان سلولهای بدن هستند که بیش از حد تکثیر می‌شوند و سلولهای بیگانه‌ای نیستند. مطالعات سلولی مختلف نشان می‌دهد اگر یک مسیر کوچک سلولی در بدن دچار اشکال شود، می‌تواند سرآغاز سرطان باشد.
سرطان از جهش در یک سلول ایجاد می‌شود و اگر یک سلول از نظم خود خارج شود، می‌تواند سرآغاز بیماری باشد و باید دید چطور خداوند این نظم را در تک تک سلول‌ها قرار داده است.
ایرنا: چگونه فرضیه یک روش درمانی را در آزمایشگاه عملیاتی می‌کنید؟
عرب: همه آزمایش‌ها و تحقیقات در مرحله اول با تکنیک کشت سلول انجام می‌شود. به این صورت که سلول‌ها را در محیط آزمایشگاه در معرض روش درمانی قرار می‌دهیم. اگر نتیجه آزمایش مطلوب بود در مدل حیوانی آزمایش می‌شود و در حیوانات نیز ابتدا حیوانات کوچک ترجیحا موش، بعد حیوان بزرگ‌تر و بعد انسان؛ چاره‌ای جز این نداریم.
ایرنا: درباره پژوهشی که به تازگی در زمینه ترمیم شکستگی استخوان با سلولهای بنیادی انجام داده‌اید، بگویید.
عرب: پژوهش بهبود آسیب‌های استخوانی همراه با سلول بنیادی و داربست استخوانی با توجه به شباهت ساختار بدن موش با ساختار بدن انسان، در نمونه موش صحرایی انجام شد و برای رسیدن به نتیجه و ترمیم استخوان در یک موش در هشت هفته و در برخی موش‌ها ۱۲ هفته طول کشید. این پژوهش برای اولین بار در جهان انجام شد و به نتیجه رسید.
ایرنا: آیا امکان ترمیم شکستگی استخوان با سلول بنیادی در نمونه انسانی امکان پذیر است؟
عرب: اجرای پژوهش بهبود آسیب‌های استخوانی همراه با سلول بنیادی و داربست استخوانی در نمونه انسانی در برنامه قرار دارد و بسته به سن افراد، ممکن است زمان ترمیم استخوان متفاوت باشد.
آزمایش استئوکلسین نشان داد که میزان سمی بودن این اقدام پزشکی در خون زیاد نبود، طی این فرایند، ماده‌ای که داخل بدن قرار می‌گیرد نباید برای بدن سمی باشد و طبق آزمایش‌های انجام شده، داربست استخوانی سم زیادی نداشت و داربست حاوی سلول در ترمیم آسیب‌های استخوانی عملکرد مناسب داشت و برای عملیاتی شدن و درمان رایج در بخش انسانی باید چهار مرحله آزمایش بالینی انجام شود.
ایرنا: ترمیم شکستگی استخوان با سلول بنیادی و داربست استخوانی در چه مواردی کاربرد دارد؟
عرب: برخی بافت‌ها به علت تصادف، سانحه و جراحات از بین می‌رود که باید از طریق پیوند از شخص دیگر یا بخش‌های دیگر ترمیم شود که مشکلات زیاد و عوارض دارد و داربست استخوانی در ترمیم و جلوگیری از عوارض مؤثر است.
ایرنا: داربست استخوانی برای ترمیم شکستی استخوان از چه جنسی در آزمایشگاه ساخته شد؟
عرب: داربست استخوانی از جنس پلی لاکتیک اسید است که با دستگاه پرینتر سه بُعدی طراحی شد و حاوی سلولهای بنیادی مغز استخوان است. یکی از بخش‌های علم مهندسی بافت ساخت پوست مصنوعی است که در سوختگی به کار می‌رود و در این پژوهش در ترمیم استخوان کار شده است.
ایرنا: سلول بنیادی برای ساخت داربست استخوانی یا پوست مصنوعی چگونه تولید می‌شود؟
عرب: سلول پرکاربرد در ساخت بافت، سلول بنیادی است که در اندام جنین و نوزادان قرار دارد و با سلول بنیادی تلاش می‌شود تا بتوان به اندام‌های مختلف حتی قلب رسید و برای رسیدن به این چشم‌انداز تلاش می‌شود.
ایرنا: چگونه ترمیم شکستگی استخوان با سلول بنیادی و داربست استخوانی را در نمونه موش آزمایشگاهی انجام دادید؟
عرب: برای اجرای پژوهش، در موش آسیب استخوانی ایجاد شد و سپس ترمیم با کمک پرینتر سه بعدی سلول بنیادی مغز استخوان از حیوان گرفته شد و سلول بنیادی بر روی داربست قرار گرفت و بر روی جمجمه شکسته بر روی موش صحرایی قرار گرفت که در نهایت در محل شکستگی ناحیه استخوانی ایجاد شد و رگ نیز تشکیل شده بود.
ایرنا: آیا کار کردن با موش آزمایشگاهی ترس دارد؟
عرب: کسی بودم که با حیوانات رابطه خوبی نداشتم و ترس زیادی داشتم. ولی رشته تحصیلی و کاری ما ایجاب می‌کند که با حیوان کار کنیم و یکی از درس‌هایی که می‌گذرانیم کار با حیوانات آزمایشگاه است.
روزهای اول کار با حیوان سخت بود. می‌ترسیدم و کنترل حیوان برایم سخت بود. ولی کمکم با تمرین و تکرار و آموزش استادان در کنترل حیوان شرایط عادی شد. استادها می‌گفتند ترس و استرس شما به حیوان منتقل می‌شود و هر چه شما آرام باشید، حیوان آرام‌تر خواهد بود. به شما بیشتر اعتماد می‌کند و اجازه می‌دهد کنترل یا تزریق انجام دهید.
ایرنا: وقتی که یک موش را در آزمایشگاه مورد آزمایش قرار می‌دهید و یار بیمار می‌کنید چه حسی دارید؟
عرب: سعی می‌کنیم در کارها کمترین آسیب را به حیوان وارد کنیم تا عذاب وجدان نداشته باشیم.
کار با حیوانات سخت است، اما مجبوریم اگر بخواهیم تحقیقات را با نمونه انسانی انجام دهیم، در این میان مسایل اخلاقی مطرح می شود و هم اینکه نمی‌توان روش درمانی یا دارویی که در آزمایشگاه تولید شد مستقیم در بدن انسان آزمایش کنیم.
هنگام کار با حیوان نیز یکسری مسائل اخلاقی را رعایت می‌کنیم تا حیوان کمترین درد را احساس کند و کمترین آسیب را ببیند، اما وقتی می‌بینیم نتایج کار موفقیت آمیز بوده و می‌تواند روش درمانی به مرحله انسانی برسد و دردی از بشر کم کنیم موجب امیدواری و تلاش مضاعف، انگیزه‌آفرینی و تقویت روحیه می‌شود تا کار را انجام دهیم.
ایرنا: فرزندان با کار شما و تحقیقات بر روی حیوانات آزمایشگاهی مشکلی ندارند؟
عرب: در مراحل تحصیل دکتری دخترم تقریبا خیلی جاها با من بود. مثلا وقتی از مهدکودک و یا مدرسه تعطیل می‌شد، همراه من به دانشگاه می‌آمد و کارهای آزمایشگاهی را می‌دید و بیشتر اوقات برایش کار و آزمایش‌ها جذاب بود و دائم سوال می‌پرسید.
مثلا در خانه هنگام بازی در حرف‌هایش می‌گفت دارم سلول کشت می‌دهم و خیلی از کلمه سلول استفاده می‌کرد. حالا که ۱۴ ساله است و اطلاعات زیادی از طریق درس‌های مدرسه دریافت کرده، بازهم علاقه‌مند است و دوست داشت مقاله‌ای درباره تاثیر ماده زردچوبه در درمان سرطان بنویسد. ماه پیش این کار را با هم انجام دادیم.
(لبخندی حاکی از رضایت از پشتیبانی خانواد بر چهره‌اش نشست و ادامه داد) وقتی کار تحقیقاتی را آغاز می‌کنم خانواده می‌گویند دعا کنیم نمونه سرطانی شود، کمی پیش می‌رویم، مرحله بعد می‌گویند حالا باید دعا کنیم نمونه به درمان پاسخ دهد. خلاصه که تمام اعضای خانواده درگیر مسایل هستند و برای حیوانات آزمایشگاه و نتیجه پژوهش‌ها دعا می کنند و پیگیر هستند.
ایرنا: آیا این رشته تحصیلی تاثیری در شناخت شما از قدرت پروردگار در خلقت هستی داشته است؟
عرب: بله، هر بار که موضوع و روش درمانی را بررسی می‌کنم این سوال تمام ذهنم را فرامی گیرد که آیا فردی که در این رشته‌ها کار می کند، می‌تواند خداوند مهربان را انکار کند. (کمی مکث کرد گویی زبان در توصیف قدرت و خلقت خداوند قاصر است، با هیجانی وصف نشدنی ادامه داد) نمی‌توانم باور کنم فردی در رشته‌های ما کار کند و اینقدر نظم و زیبایی کار خدا را در موجود زنده ببیند و خداوند را انکار کند.
همه ما از یک سلول بنیادی مادر ایجاد شده‌ایم و چطور یک سلول این همه بافت، ارگان ایجاد می‌کند که اکنون ما مخلوق خدا می‌خواهیم. حالا فقط یک بافت و یا یک ارگان مثلا کلیه یا قلب را در آزمایشگاه تولید کنیم هنوز مشکل داریم،(از افت و خیز صدایش می‌شد هیجانش از توصیف قدرت خدای متعال را متوجه شد) این همه زیبایی و نظم در خلقت وجود دارد و نشان می دهد حتما خالق دانا و توانایی وجود دارد.
ایرنا: اگر بخواهید کتابی از شناخت خود از خداوند بنویسید نام کتاب را چه خواهید گذاشت؟
عرب: کتاب؟ (کمی مکث کرد و با هیجان و لبخندی دلنشین از ژرفای وجودش ادامه داد) زیبایی‌های خداوند یکی یا ۲ تا نیست که بتوانم اسم بگذارم، (دوباره مکث کرد گویی قطاری از نشانه‌های خداوند که واگن‌هایش انتها نداشت در مقابل چشمانش با سرعت نور در حال عبور بود و ناگهان بایک صدایی هیجانی گفت) نام کتاب را می‌گذارم «یک اثر بی‌بدیل و غیرقابل انکار و تکرار.»
ایرنا: خاطرات تلخ و شیرین از حوزه کاری خود به یاد دارید؟
عرب: دانشجویانی که تکنیک‌ها را یاد می‌گیرند و خودشان در مراکز تحقیقات فعالیت می‌کنند و یا در دفاع پایان‌نامه نتایج مطلوب از تحقیقات ارایه می دهند هر کدام خاطره‌ای شیرین در ذهنم است.
کار با حیوان در انجام پژوهش‌ها سخت و گاهی اوقات که در مراحل مختلف انجام پژوهش با حیوان کار می‌کنیم و در حین پژوهش حیوان به هر دلیلی مثلا روش درمانی، تغدیه و شرایط نگهداری از بین می‌رود، خاطره‌ای تلخ است.
ایرنا: دوست دارید در رشته تحصیلی خود تا کجا پیش روید؟
عرب: (سکوت معناداری تمام وجودش را فرا گرفت و با صدایی آرزومندانه گفت) دوست دارم تحقیقاتی که انجام داده‌ام زودتر به مرحله بالینی و انسانی برسد تا افراد بیمار درمان و به آغوش خانواده بازگردانده شوند و خانواده‌ها را پویا کنند.( افت و خیز صدایش نشان می‌داد غم بر حنجره‌اش چنبره زده، کمی سکوت کرد و ادامه داد) خداوند در قرآن کریم می فرماید هر فرد به یک نفر کمک کند گویی هزار نفر را نجات داده است. می‌خواهم تحقیقاتم در مرحله بالینی اجرایی شود تا دیگر اعضای خانواده ترس از دست دادن عزیزانشان بر اثر بیماری نداشته باشند، یا خانواده‌ای سرپرست و ستون خانه را به دلیل بیماری از دست ندهد، فقط کافی است یک نفر بیمار باشد تا خانواده کارش لنگ شود.
ایرنا: به نظر شما چه عواملی موثر است تا در انجام تحقیقات در نمونه بالینی تسریع شود؟
عرب: ارتباط قوی بین تحقیقات و درمان لازمه تسریع در انجام یک پژوهش پس از طی مراحل آزمایشگاهی و نمونه حیوان در مرحله انسانی است. در ایران طی سال‌های گذشته این ارتباط کمرنگ بود ولی اکنون شرایط، روبه بهبود است، (با صدایی محکم و مصمم ادامه داد) تحقیقات باید به درمان و بالین برسد تا موثر باشد و این موضوع همت پژوهشگران و گروه درمان را می‌طلبد تا ارتباط تقویت شود.
ایرنا: توصیه شما به خانواده برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها چیست؟
عرب: تغذیه و ورزش نقشی مهم در سلامت بدن انسان و پیشگیری از بیماری دارد. باید عادت غذایی صحیح و ورزش از کودکی آموزش داده شود و اگر آموزش دهیم در این زمینه فرهنگ‌سازی شود، بدون شک جامعه‌ای سالم خواهیم داشت.
ایرنا: انتظارتان از مسوولان چیست؟
عرب: بحث مالی در موضوع‌های مختلف حرف اول را می‌زند. در حوزه تحقیقات نیز انتظار می‌رود بودجه تحقیقات افزایش پیدا کند تا تحقیقات به مرحله بالینی برسد، کمبود بودجه در بخش پژوهش حس می‌شود.
اولویت بسیاری از دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و حتی وزارتخانه درمان است و اگر در بخش تحقیقات کار کنیم، هزینه درمان کاهش می‌یابد. شاید اصلا نیاز به خارج از کشور نداشته باشیم تا مواد را وارد کنیم و بسیاری محققان ایده دارند ولی تامین مالی مشکل دارند تا ماده‌ای تولید یا قطعه‌ای بسازند.
ایرنا: افرادی که مشتاق تحصیل در رشته مهنسی بافت هستند که چگونه می‌توانند وارد این رشته شوند؟
عرب: پیش نیاز ورود به رشته‌های علوم‌پزشکی تحصیل در رشته علوم تجربی است و علاقه مندان در زمان کنکور کارشناسی می‌توانند در رشته‌های مختلف مانند زیست‌شناسی، علوم آزمایشگاهی و بهداشت ادامه تحصیل دهند و سپس در دوره کارشناسی ارشد که رشته‌های علوم پایه شکل می‌گیرد، در رشته‌های ویروس شناسی، انگل و یا میکروب شناسی ادامه تحصیل دهند و نهایت، در دوره دکتری رشته‌هایی مانند پزشکی مولکولی، سلول درمانی و مهندسی بافت تحصیل را ادامه دهند.
ایرنا: توصیه شما برای جوانان به منظور ترغیب به تحصیل در رشته‌های پایه علوم پزشکی چیست؟
عرب: علوم‌پزشکی در کشور بیشتر به رشته‌های درمانی شناخته می‌شود و در زمینه علوم پایه مانند میکروب‌شناسی، انگل شناسی، پزشکی مولکولی، مهندسی یافت، سلول درمانی، تغذیه شناخت کافی نیست در حالی که در دنیا تحقیقات حرف اول را می‌زند.
رشته پایه زمینه تحقیقات زیاد است و متاسفانه در وزارتخانه نیز تاکید بر درمان وجود دارد. مردم هم رشته‌های پزشکی را با درمان و مُهر نظام پزشکی می‌شناسند، در صورتی که رشته‌های پایه علوم پزشکی نیز اقیانوسی از ندانسته‌ها است که با ورود نخبگان و کشف ندانسته در ارتقای سلامت جامعه و کشف درمان بیماری‌های لاعلاج و نشاندن لبخند رضایت بر دل خانواده‌ها و جلوگیری از داغدار شدن خانواده به دلیل فقدان عزیزانشان به دلیل مرگ بر نبود درمان بیماری کمک کننده است.
استان سمنان که به دارالمرحمه معروف است با مساحت نزدیک به ۹۷ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع یکی از پهناورترین استان‌های کشور ایران است که با پنج و ۹ دهم درصد مساحت کل کشور، از این نظر هفتمین استان ایران محسوب می‌شود.
شهرستان‌های سمنان، مهدیشهر، دامغان، سرخه، آرادان و گرمسار جزو مناطق زیر پوشش دانشگاه علوم‌پزشکی استان سمنان و شهرستان‌های شاهرود و میامی زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی شاهرود هستند.
دانشگاه علوم پزشکی سمنان، بیش از سه هزار دانشجو دارد که یک رشته مقطع کاردانی، ۱۹رشته مقطع کارشناسی، ۱۳ رشته مقطع کارشناسی ارشد، ۲ رشته مقطع دکتری تخصصی پژوهشی، سه رشته در مقطع دکتری حرفه‌ای، ۶ رشته دکتری در بخش تخصصی و ۶ رشته در بخش بالینی را شامل می شود.
این دانشگاه ۹ دانشکده، ۵۳ گروه آموزشی و ۶ بیمارستان و مراکز درمانی و آموزشی در شهرستان های سمنان، دامغان، گرمسار، مهدشهر، سرخه و آرادان را زیر پوشش دارد.
نظر شما