گزروغن؛ گنج نهفته جنوب بلوچستان/کاربری درختی در صنعت هواپیماسازی

به گزارش ایرنا گزروغن در زبان بلوچی به «گز روگِن» شناخته می‌شود و با نام علمی Maringa Peregarina از خانواده ‌Maringaceae و گیاهی درختچه ‌ای است.

براساس اعلام کارشناسان حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان گز روغن یا «گاز رخ» از جمله گیاهان منحصر به فرد اما فراموش شده در زیست بوم جنوب شرق ایران محسوب می‌شود، محدوده پراکنش این گیاه در مناطق کوهستانی بلوچستان به ویژه فنوج، نیکشهر، قصرقند، سرباز، بشاگرد (بشکرد) کرمان و هرمزگان با گستره پراکنش بیش از یک میلیون هکتار است.

گز روغن در درمان بیماری‌های روماتیسم، زخم معده، جذام و حتی به عنوان پادزهر و تهیه مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می شود.

دانه‌های گزروغن در یک نیام و مثل لوبیاست و روغن تلخی دارد، تلخی آن بر اثر جوشاندن از بین می رود و روغن خوراکی به دست می آید که بسیار مرغوب و مورد توجه مردم محلی در بلوچستان است.

گیاه گز روغن در شرایط بسیار سخت مستقر می‌ شود. انتشار این گونه روی مناطق سنگلاخی و جایی که کوچکترین اثری از خاک وجود ندارد اعجاب برانگیز است. امروزه برداشت کامل بذر این‌گونه با ارزش توسط افراد محلی بمنظور مصرف آجیلی باعث شده است که زادآوری آن از طریق بذر بطور کامل متوقف شود.

گز روغن مصارف مختلفی دارد بطوریکه از بذر آن به عنوان آجیل، گل‌های گز روغن مورد توجه زنبور عسل، پوست آن در تهیه تشک، کاغذ و طناب، صمغ آن در چاپ نقش و نگار روی پارچه‌های پنبه‌ای یا چیت مورد استفاده و روغن آن که شبیه روغن زیتون است به عنوان روغن جلادهنده روی پوشش‌های پلی‌استر مورد مصرف قرار می‌گیرد

برگ‌های تازه، گلها و میوه جوان آن همانند سبزی مصرف غذایی دارد، از دیگر موارد استفاده دارویی گز روغن؛ ریشه آن در هضم غذا کمک می‌ کند و به عنوان چاشنی یا ادویه مصرف می ‌شود و همچنین برای درمان سوزاک و تب زرد مورد استفاده قرار می‌گیرد، از ریشه پودر شده مخلوط با نمک ضمادی تهیه می ‌کنند که در تومورهای غده‌ ای موثر است.

از پوست آن در درمان خارش و صمغ قرمز آن برای درمان حالت‌های اسهالی استفاده می‌شود، جوشانده پوست و ریشه به صورت حمام آب گرم یا کمپرس محلول گرم برای رفع اسپاسم یا انقباض های عضلانی مفید است.

گل‌های آن دافع کرم، درمان بزرگ شدگی طحال، ضد نفخ، معالج صفرا و برونشیت است و برگ‌های این گیاه را به عنوان یک ماده مدر برای درمان سوزاک می ‌خورند که قی‌آور نیز است و میوه آن در معالجه ناراحتی‌های کبد، طحال، دردهای آرتروز، کزاز و فلج بکار می‌ رود و روغن آن در زخم‌های جذامی مورد استفاده قرار می‌گیرد همچنین برای درمان روماتیسم به صورت مصرف خارجی بکار می‌رود و در تهیه کرم‌های آرایشی استفاده می‌شود.

در هر هکتار از اراضی زیر کشت گز روغن بیش از ۲۰۰ درختچه رشد می کند که هر درختچه به طور میانگین ۶۰ میوه دارای هشت بذر حاصل می‌شود.
از هر کیلو گرم بذر این گیاه حدود ۲۱۲ گرم روغن تولید می‌شود که روغن آن در صنعت هواپیماسازی و ساعت سازی و جلاکاری کاربرد دارد.
دانه این درخت مصرف خوراکی دارد و طعم آن شبیه پسته و بادام زمینی است.

گز روغن مصرف خوراکی، صنعتی و دارویی

کارشناس بخش جنگل منابع طبیعی و آبخیزداری مستقر در جنوب سیستان و بلوچستان اظهارکرد: تولید نهال، ایجاد و توسعه فضای سبز، تجهیز و نگهداری پارک‌های جنگلی و بین راهی و فضای سبز تحت مدیریت منابع طبیعی، احیاء و غنی سازی جنگل‌ها، افزایش کمی سطح جنگل‌ها و افزایش کیفی تاج پوشش و احداث، نگهداری و مدیریت ذخیره گاه‌های جنگلی از جمله وظایف این اداره کل در جنگل‌داری و جنگل‌کاری است.

سید رضا صمیمی افزود: مجموع حوزه پراکنش و سطح رویش گونه گیاهی گزروغن حدود ۳۵۰ هزار هکتار است که پراکندگی آن در استان سیستان و بلوچستان به صورت نواری از دو راهی 'جکیگور' شهرستان سرباز با تراکم اندک شروع می شود و به کوه‌های قصرقند، بخش مرکزی نیکشهر و تنگه فنوج و بعد از آن به سمت کوه‌های بشاگرد در استان هرمزگان امتداد پیدا می کند.

وی با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر به علت خشکسالی‌های متوالی و نیز نیاز مفرط روستاییان به مواد سوختی وضعیت جنگل‌های شهرستان را نامطلوب کرده است، خاطرنشان کرد: نیاز مبرم مردم به پایه‌های چوبی برای حصارکشی باغ‌ها، احداث سایبان و ساخت کپر و موارد دیگر باعث قطع گونه ‌های مختلف درختی و کاهش سطح جنگل‌ها شده است.

کارشناس بخش جنگل منابع طبیعی و آبخیزداری مستقر در جنوب سیستان و بلوچستان گفت: دانه این درخت مصرف خوراکی دارد و طعم آن شبیه پسته و بادام زمینی بوده و زنان و مردان منطقه بلوچستان بذر آن را برداشت کرده و بفروش می رسانند.

وی ادامه داد: بیشترین مشتریان بذر این گیاه ساکنان کشورهای حوزه خلیج فارس هستند و مردم منطقه نیز آن را به کشورهای عربی صادر می کنند و یا به عنوان تحفه می برند.

صمیمی با بیان اینکه اطلاع رسانی خوبی از سوی رسانه های ارتباط جمعی کشور از فواید گزروغن نشده است، تصریح کرد: از ایرنا به عنوان خبرگزاری رسمی و مرجع کشور انتظار می رود گونه‌های گیاهی و ظرفیت های ناشناخته طبیعی و منحصر به فرد این منطقه را بیشتر به مردم ایران و جهان معرفی کند.

بیشتر بخوانید:

۳۵۰ هزار هکتار گز روغن در سیستان و بلوچستان وجود دارد

گز روغن نیکشهر در صنعت هواپیما سازی و ساعت سازی کاربرد دارد

وجود بیش از یکهزار هکتار گز روغن در فنوج

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری فنوج گفت: وجود درختانی کمیاب مثل گز روغن در شهرستان فنوج با کاربرد بسیار بالا این شهرستان را به مکانی برای درختان کمیاب تبدیل کرده است.

پیربخش نصرتی افزود: بذر این درخت مصرف خوراکی دارد و هر کیلوگرم دانه های روغنی آن ۴۰ تا ۵۰ هزارتومان فروخته می شود.

وی بیان کرد: در شهرستان فنوج بیش از یک‌هزار هکتار از درختان گز روغن وجود دارد و این درخت در مقابل خشکسالی بسیار مقاوم است بطوریکه در زمان بی آبی و کم آبی درخت گز روغن ثمره بیشتری می دهد.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری فنوج ادامه داد: این شهرستان ۱۲۵ هزار و ۷۴۳ هکتار جنگل و بیشه‌زار، ۲۶۰هزار هکتار مرتع و ۹۷۰هکتار بیابان دارد که گونه‌های مهم جنگلی منطقه را گز روغن، پیر، کهور، کنار، انار شیطان و 'داز' تشکیل می دهند.

وی گفت: با هدف توسعه گونه منحصر به فرد گز روغن اقدام به جنگل‌کاری در این شهرستان شده چون این گونه گیاهی صخره دوست و گرما پسند هست و کوه‌های صخره ای تنگۀ فنوج آن را به رویشگاه و ذخیره گاه طبیعی جهت رشد این درخت تبدیل کرده است.

وجود ۳۵۰ هزار هکتار گز روغن در نیکشهر و فنوج و قصرقند

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیکشهر و لاشار نیز گفت: برای توسعه کشت این گونه گیاهی هر سال اداره منابع طبیعی و آبخیزداری اقدام به کشت و توزیع رایگان نهال گزروغن می کند.

جعفر ملکزهی افزود: گزروغن سازگار با آب و هوای منطقه بلوچستان و در مناطق سخت و بی آب کوهستانی و حتی روی صخره ها رشد می‌کند و نکته جالب توجه اینکه در زمان خشکسالی و بی‌آبی رشد و میوه دهی بهتری دارد.

وی ادامه داد: دانه های پخته شده و تفت دیده گز روغن به عنوان آجیل خوراکی استفاده می شود و مزه و طعم خاصی دارد.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیکشهر و لاشار با اشاره به اینکه تمامی قسمت های گیاه گزروغن شامل ساقه، ریشه، میوه و برگ ها مورد استفاده قرار می گیرد، خاطرنشان کرد: بیشترین استفاده از بذر و روغن آن است که به عنوان آجیل و چاشنی همراه خرما و پوست و برگ آن علاوه بر خواص درمانی برای دباغی پوست مورد استفاده قرار می گیرد.

وی افزود: گیاه گز روغن برگهایی شانه ایی مضاعف با برگچه‌های کوچک و متقابل و گل هایی با اجزای پنج قسمتی دارد و میوه آنها به صورت کپسول دراز و نیام مانند محتوی دانه هایی به اندازه مغز پسته است.

ملکزهی ادامه داد: گز روغن همچنین شامل مواد معدنی مهم و منبع خوبی از پروتئین، روغن، اسیدهای چرب، ویتامین ‌ها، اسید آمینه و فنل ‌های مختلف است.

وی بیان کرد: عصاره برگ، دانه و میوه گیاه سرشار از آنتی ‌اکسیدان است که از تشکیل رادیکال‌ های آزاد از ابتلای به سرطان جلوگیری می‌کند و دانه دارای اسیدهای چربی همچون اسید استئاریک، اسید اولئیک، اسید لینولئیک و بهنیک اسید است.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نیکشهر و لاشار با اشاره به اینکه برداشت دانه های روغنی گزروغن از اوایل خرداد تا پایان تیرماه ادامه دارد، افزود: ارتفاع این درخت به یک تا ۲ متر و حتی بیشتر می رسد و نسبت به کم آبی بسیار مقاوم است به طوری که کاهش آب در ثمر دهی آن تاثیری ندارد.