به گزارش ایرنا ، اوج این واقع نمایی آنچه بود که سال ۹۴ دامن زیستگاه شلم زیستگاهی - جنگلی که شهر ایلام در دامن آن پا گرفته است -رخ داد و بازتاب رسانه ای آن، اولین تجربه همسویی افکار عمومی ایلام براساس عکس و متن های منتشره از این زیستگاه دچار آتش شده را شکل بخشید.
قبل آن هرچه بود یا در سطح محدودی از آتش رخ می داد یا رسانه ای برای همنوایی افکار عمومی نبود یا در دسترس نبود تا حساسیت افکار عمومی را بر انگیزد.
اما هشدارها و گفتمان هایی که حول هشدار از احتمال آتش گرفتن جنگل و مراتع در سطح رسانه به خصوص شبکه های اجتماعی در حال شکل گیری است، خبر از تمهید طبیعت برای تکرار فاجعه زیستگاه گیاهی و جانوری شلم سال ۹۴ می دهد، کوهستانی که ایلام در سایه سازران پا رفته است.
ابرهای خیس مدیترانه ای طی فروردین و اسفندماه گذشته ردی از بارش و سطحی از سبزینه را در استان ایلام از دژ کوهستانی قشلاق کولک و میمک تا عظمت سر در ابرییلاق مانشت از آبگیرهای گرم دهلران تا ارتفاعات سرد و جنگلی بانکول ایوان را بر جای نهادند.
بارش‌های فراوان سال آبی جاری موجب رویش انبوه و غنی گیاهان علوفه ای، دارویی و غیره بهاری در مرتع و زیراشکوب بلوطستان های استان زاگرسی ایلام شده است.
بارش و رویش مناسب بهاره موجبی برای رونق قشلاق و ییلاق برای جمعیت دامی در استان ایلام بود که صدها سال است متاثر از اقلیم متنوع آب و هوایی دامداری مبتنی بر کوچروی به عنوان فرم معیشتی غالب در این استان درون کوچ را فرم بخشیده است و بهره برداران بخش آب و خاک از بهار پر رونق جنگل و مرتع امسال استقبال کردند.
خاطره سوزناک آتش بازی های چند روزه و گسترده ای که در سال های اخیر جنگل و مرتع های چوار، چرداول و شلم دچار آن شدند باعث شده که آن بارش و این رویش به عنوان تهدیدی دوزخ گونه برای زیستگاه ها و حیات طبیعی، جانوری و حتی انسانی ایلام تلقی شود.
به خصوص اینکه برونداد بالقوه شرایط طبیعی شامل انبوه گیاهان خشک در زمین و گرمی و خشکی محیطی هوا می تواند حریقی پر دامنه و با گستره زیاد در طبیعت باشد، طبیعتی که مامن منزل و زیستگاه صدها گونه گیاهی و جانوری اعم از پرنده و وحوش است.
جنگلهای زاگرس واقع در ۱۱ استان کشور، با حدود شش میلیون هکتار مساحت ۴۰ درصد از جنگلهای ایران را تشکیل می‌دهند و گونه‌های درختی این جنگلها شامل بنه، بلوط، ارغوان و غیره است و ایلام عروس سوگلی لقب دارد.
رویش خوب سال آبی جاری بر خلاف معنا و مفهوم واضح آن، برای عامه مردم و نه بهره برداران بخش آب و خاک، بیشتر از آنکه خوشحال کند، تشویش زا است چرا که احتمال افتادن آتش به جان زیباترین و غنی ترین زیستگاه های زاگرس را افزایش داده است.
براساس هشدارهای منتشر شده، سطح سبز و پرطراوات بهار امسال اکنون در آغازین روزهای تابستانی بتدریج زرد، خشک و آتشین چون بنزین گشته اند و منتظر دستی سهل انگار یا بد اقبال برای آتش گرفتن هستند.
تنها یک اخگر در مناطق مرتفع و دور از جمعیت با تراکم بالای پوشش گیاهی کافی است تا جهنمی از دود و آتش سوزناک از گیاه و حیوان را برشته و بعد خاکستر کند.
تجربه بد سال های ماقبل نشان می دهد هرچه منطقه آتش گرفته سرسبز تر و مرتفع تر باشد، احتمال بروز آن بیشتر و زمان مورد نیاز برای مهار، طولانی تر است؛ نام دقیق جنگل های مرتفع تر و متراکم تر، زیستگاه گیاهی و جانوری است.
زیستگاه نام دیگر عرصه های طبیعی ایلام است
آنچه در این هُشدارها مستتر و ناگفته می ماند این است که نام دیگر مراتع و جنگل های ایلام، زیستگاه است، زیستگاه های گیاهی و جانوری که از قضا غنی ترین همگنان خود در زاگرس محسوب می شوند.
مناطق زیادی از کشور، حاوی زیستگاه و مشتمل بر انواع مختلف و البته محدودی از گونه های زیستگاهی گیاهی و جانوری هستند اما نه چون ایلام که در جغرافیایی کوچک و محدود ذخیره گاه ژنتیکی بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری محسوب می شود.
جنگل و مرتع های ایلام به عنوان زیستگاه های گیاهی و جانوری، محل ذخیره ژنتیکی گونه های مختلف و کمیاب گیاهی و جانوری است که برخی آنها بدون آتش هم، در معرض انقراض قرار دارند، وضعیت آنان با اتش کاملا معلوم و قابل حدس است.
جایگاه استان ایلام از دیدگاه زیست محیطی
استان ایلام به دلیل داشتن تنوع شکل زمین، اقلیم و موقعیت جغرافیایی از تنوع بالای پوشش گیاهی و جانوری و از ویژگیهای دو منطقه رویشگاهی ایران – تورانی و خلیج – عمانی بهر مند است.
حدود ۱۰۰۰ گونه گیاهی که نزدیک به ۳۰درصد آنها آنها دارای ارزش دارویی و خوراکی می باشد در استان ایلام شناسایی شده است.
حدود ۶۰۰ هزار هکتار اراضی جنگلی معادل یک سوم سطح جنگل های غرب کشور ( زاگرس ) با گونه غالب بلوط ایرانی و گونه های شاخص نظیر بادام کوهی، زالزالک، ارژن، ارغوان وحشی، داغداغان دراین استان وجود دارد.
این اراضی جنگلی همراه با اکوسیستم های آبی و خشکی متنوع دیگر، مانند ۱۵ رودخانه دائمی، آب بندهای طبیعی و انسان ساخت و دشت های وسیع، زیستگاه های متعدد و مناسبی برای زیست انواع گونه های جانوری بوجود آورده است.
به اظهار مدیرکل حفاظت محیط زیست ایلام ۲۹۲ گونه مختلف جانوری در این استان شناسایی شده است.
علیرضا محمدی گفت: با توجه به آخرین سرشماری حیات وحش استان ایلام ۲۰۰ گونه پرنده، ۴۴ گونه پستاندار،۴۱ گونه ماهی و ۷ گونه خزنده و دوزیست و بالغ بر یک هزار گونه گیاهی در مناطق تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست در استان زندگی می‌کنند.
وی افزود: استان ایلام زیستگاه گونه‌های با ارزشی نظیر کل و بز، میش، پلنگ، خرس، شغال و گرگ است و با توجه به سرشماری امسال و سال گذشته وضعیت کل و بز در منطقه حفاظت شده کولگ در حال افزایش است.
تا کنون ۳۲ گونه پستانداران و ۱۸۳ گونه پرنده در استان شناسایی و گزارش شده است.
و این همه آنچه است که از چپاول تاتارگونه ای که مداخله انسانی نامیده می شود جان سال به در برده است تا جایی که آنچه که از غنای زیستگاه های ایلام به خصوص جانداران در حافظه افراد سالمند مانده، پهلو به افسانه به نظر می رسد.
سه منطقه حفاظت شده و سه اثر طبیعی ملی جمعاً با مساحت ۵/۸۱ هزار هکتار معادل ۳/۴ درصد مساحت استان و دو منطقه ویژه زیست محیطی شکار ممنوع با وسعت ۱۲۶ هزار هکتار معادل ۶/۶ درصد مساحت استان به منظور حفظ ذخایر گونه های گیاهی و جانوری تحت مدیریت حفاظت محیط زیست می باشد.
به طور کلی استان ایلام با داشتن ۶۰۰ هزار هکتار اراضی جنگلی معادل یک سوم جنگلهای غرب کشور ، ۱۵ رودخانه دائمی ، ۲۰ سراب ، سه اثر طبیعی ملی ثبت شده، پدیده ها و چشمه های آب گرم متعدد، ۱۰۰۰ گونه گیاهی، سه منطقه حفاظت شده، پنج ذخیره گاه جنگلی و حدود ۸۰ زیستگاه حیات وحش از نظر تنوع زیستی و محیط زیست طبیعی از جایگاه ممتازی در کشور برخوردار می باشد.
براین اساس مواردی مانند حریق که جنگل و مرتع ایلام را تهدید می کند در سطحی وسیعتر بیشتر و عمیق تر، زیستگاه های گیاهی و جانوری ایلام را به آتش می کشد.
آتشی که دیرتر خاموش می شوند
هشدار دیر خاموش شدن عرصه های طبیعی مرتفع یعنی اینکه یعنی آتش تا سوزاندن آخرین لانه پرندگان و برهم زدن بیشترین کُنام وحوش ادامه دارد.
به دیگر معناٍ، مانند آنچه که در شلم رخ داد، آتش تا سوزاندن آخرین سنجاب و خرگوش و روباه بود، تکلیف لاک پشت و شبیه آن برخلاف قصه های دوران کودکی همان ساعت های اولیه روشن شد.
بیشترین میزان تراکم و پوشش گیاهی، بالاترین ارتفاع و وجود تنوع و تعدد بسیار گونه های مختلف گیاهی و جانداری در کنار دوری از جمعیت های انسانی، مشخصه اصلی زیستگاه هایی است که براساس اولویت تحت مدیریت اداه کل محیط زیست استان ایلام قرار گرفته اند.
از طرف دیگر همین مشخصه ها که ملاک ارزیابی و انتخاب برای مدیریت بیشتر زیست محیطی هستند مختصاتی برای بالا رفتن احتمال حدوث آتش و خصوصیاتی برای طولانی تر بودن زمان تسلط آتش هستند.
هرچه جنگل و مرتع غنی تر پرپشت و مرتفع تر، احتمال سوختن و باز سوختن آنان بیشتر است.
تجارب آتش‌سوزی جنگلی در سنوات گذشته نشان می‌دهد که این اتفاق بیشتر در مناطق سخت‌گذر و مرتفع داده است، یعنی دقیقا جایی که در نبود یا کمتر بود انسان مجال پاگرفتن جنگل های متراکم و درسایه آن زیست گیاهی و جانوری غنی را فراهم آورده است.
در مناطق با تراکم بالای جنگل و بیشه زار، اخگری تنها کافی است تا جهنمی شکل گیرد.
این تجربه ها مُبین آن هستند که هر چه منطقه آتش گرفته، سرسبز تر و مرتفع تر باشد زمان مهار ان بیشتر و طولانی تر می شود و طولانی تر شدن زمان اتش سوزی یعنی اتش تا اخرین لانه پرندگان و واپسین کنام وحوش ادامه داشته است.
برخی ادعا دارند آتش سوزی در جنگل ها مرتفع و دور از جمعیت استان وقتی پایان می یابد که آخرین برگ و واپسین کنده درخت آن محدوده خاکستر شده باشد و گیاه و درختی در ان محدوده برای آتش گرفتن و برای خاکستر شدن نمانده باشد.
۱۰۰ فقره حریق گسترده طی دو دهه گذشته در سطح جنگل ها و مراتع ایلام و دقیق تر زیستگاه های گیاهی و جانوری ثبت شده که در جریان انها هزاران هکتارعرصه طبیعی این استان خاک و خاکستر شده است.
شکلگیری منشا انسانی بروز آتش سوزی
بدتر از همه آنکه خاک و خاکستر شدن طبیعتی که دوست داشتن آن نسل اندر نسل به بخش درونی و تثبیت شده ذهن و روح ایلامیان مبدل شده است می تواند با حرکت غریزی و مکانیکی دستی اهمالگر در پرتاب فیلتر سیگار آغاز شده باشد.
با فرض فقدان عمد و آگاهی در شکلگیری منشا انسانی بروز آتش سوزی های جنگل و مرتع سال های ماقبل استان ایلام می توان اذعان کرد که گاه آغاز گر گسترده ترین و بی رحمانه ترین آتش سوزی های زیستگاهی ایلام در ۲۰ سال گذشته از بی ملاحظگی در کور کردن آتش سیگار یا اجاق کباب باقی مانده تفرج کنندگان طبیعت پا گرفته است.
بی ملاحظگی در کور کردن آتش که از آتش سیگار گرفته تا اجاق آتشی که برای چای و کباب برپا شده است همواره متهم اصلی آتش سوزی های غیر عمد افراد است افرادی که خود علاقه مندترین افراد به کوه و کوهستان و زیستگاه های طبیعی هستند
آتشی که تفرج کنندگان پرشمار این روزهای طبیعت برای راه انداختن بساط غذا و چای راه می اندازند
گاه فقط برای دیدن زیبایی شاعرانه زبانه های آتشی باشد که چند ساعت بعد با عزیمت عامل انسانی و با شدت یافتن چند درجه ای باد اخگری به میان علوفه خشک از آفتاب تابستانی و انبوه از باران، چندین هکتار زیستگاه گیاهی و جانوری غنی و بی مانند – سال ۹۴ ارتفاعات شلم - روزهای متوالی بسوزد و خاکستر و کباب شود.
شاید برپا کنندگان آتش هرگز عکسی های منتشر شده از حریق جنگل های زیستگاهی ایلام و کباب شدن انواع گونه های جانوری را ندیده باشند تصاویری که سخت ترین دل ها و صعب ترین وجدان ها را برمی اشوبد.
اتشی که دم گرفت تا تصویرو عبارت شعری"کباب قناری بر آتش ِ سوسن و یاس" را تداعی کند و جان ببخشد.
منشا عامل انسانی حریق های جنگل و مرتع
بیشتر از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌های جنگلی ناشی از عوامل انسانی عمدی یا سهوی هستند.
ایجاد آتش‌سوزی عمدی با قصد تغییر کاربری و زمین‌خواری جنگل یا مراتع آتش زده شود هرچند موارد آن در ایلام کم است.
آتش‌سوزی‌های سهوی نیز بیشتر به دلیل بی‌احتیاطی گردشگران، چوپانان و یا کشاورزان در هنگام برداشت محصول و آتش‌زدن کاه و کلش و سرایت آن به مراتع و اراضی ملی رخ می‌دهد.
آتش‌زدن بقایای محصول در مزارع مجاور جنگلها و مراتع، و سرایت آن به بیرون از مزارع، گسترش جاده-های دسترسی به اعماق جنگل و در نتیجه ورود گردشگران، شکارچیان و چوب‌برها و بی احتیاطی و سهل-انگاری در افروختن و خاموش کردن آتش، ایجاد کوره راه های غیر مجاز زغال و بی توجهی اشخاص در هنگام استفاده از کوره ها و عبور جاده‌های دسترسی و بین شهری از برخی مناطق جنگلی و مرتعی و پریدن جرقه از وسایل نقلیه موتوری و پرتاب ته سیگار روشن توسط سرنشینان خودرو، از عمده دلایل غیر عمدی هستند.
عوامل مؤثر در کاهش آتش سوزی‌ها
شناسایی و رفع عوامل مختلف در گسترش آتش‌سوزی جنگلها همچون جمع‌آوری شاخه‌های شکسته، جمع‌آوری علوفه‌های خشک و هر آنچه پتانسیل حریق را افزایش می‌دهد، در دستور کار منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام قرار دارد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام در این ارتباط در گفت وگو با ایرنا، اظهار کرد: در سال جاری به رغم تمام پیش‌بینی‌ها، نیازمند عزم جدی مردم در پیشگیری از آتش‌سوزی مراتع و جنگلهای استان ایلام هستیم.
ابراهیم پیرزادیان افزود: بدون مشارکت مردم تهدید بیشتری عرصه های طبیعی را تهدید می کند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام ظرفیت تولید علوفه خشک در مراتع استان را ۱۱۶ هزار تن ذکر و یادآوری کرد : ۶۴۱ هزار هکتار از مساحت ۲ میلیون هکتاری استان ایلام را جنگل، ۷۸۵ هکتار مرتع و ۳۲۸ هزار هکتار را بیابان تشکیل می دهد.
پیرزادیان افزود: بر اساس تقسیمات مراتع استان بر اساس زمان بهره برداری، ۱۳ درصد ییلاقی، ۳۲ درصد مراتع میان بند و ۵۵ درصد مراتع قشلاقی هستند.
وی البته هشدار داد که با توجه به رویش بیشتر از مصرف بهار هم اکنون بیشتر ان سبزه زاران به عنوان توده های اتش زا زمینه ساز بروز حریق در مراتع و سبزه زیر اشکوب جنگلی استان هستند.
تشکیل ۱۷ گروه واکنش سریع برای مقابله با آتش
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان ایلام نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا خاطرنشان کرد: تشکیل ۱۷ گروه واکنش سریع، تجهیز سمن‌ها و دهیاری‌های حاشیه مناطق تحت مدیریت به وسایل و تجهیزات اطفاء حریق از قبیل: بیل، اره و... به تعداد ۱۰۰نفر، ایجاد آتش بر در سایت تکثیر و احیاء گوزن زرد ایرانی و کل انار از جمله اقدام های پیشگیرانه محیط زیست است.
علیرضا محمدی افزود: در این راستا برگزاری کارگاه آموزشی اطفا حریق برای نیروهای یگان حفاظت محیط زیست و سمن‌های محیط زیستی نیز انجام شده است.
به گفته وی تمام شهرستان‌های استان مجهز به موتور پمپ، رادفایر، بیل، موتورسیکلت و دیگر تجهیزات مورد نیاز مهار آتش سوزی هستند.
وی بیان کرد: به منظور پایش و رصد عرصه‌ها و مهار سریع آتش سوزی، در تمام کانون‌های مستعد آتش سوزی پاسگاه یا کانکس و نیروی ۲۴ ساعته مستقر است.
قرارگاه هایی برای مصون ماندن از آتش
فرمانده سپاه امیرالمومنین(ع) استان ایلام اعلام کرد: سپاه با استفاده از امکانات بروز مانند پهپاد و هلی شات امکان شناسایی دقیق مناطق دچار آتش سوزی را دارد و برای شناسایی عاملان احتمالی آتش سوزی ها نیز از اشراف اطلاعاتی خود و با همکاری دستگاه های نظامی، امنیتی و قضایی بهره گیری می کند.
سردار جمال شاکرمی در نشست اخیر قرارگاه فرماندهی سپاه با منابع طبیعی با محوریت پیشگیری از وقوع آتش یادآوری کرد: قرارگاه روح الله برای جلوگیری، مهار و احیای مراتع آسیب دیده از آتش سوزی تشکیل شده و در این راستا همه امکانات و نیروی سپاه و بسیج بکار گرفته می شود.
وی اضافه کرد: ذیل این قرارگاه مرکزی باید قرارگاه هایی در تمام شهرستان ها با ریاست فرماندهان سپاه نواحی و دبیری منابع طبیعی و آبخیزداری هر شهرستان تشکیل شود و پیشگیری از آتش و مهار سریع آن و پاسخگویی در مورد چگونگی عملکرد در زمینه آتش سوزی بر عهده اعضای مسئولان سپاه و منابع طبیعی و آبخیزداری در هر شهرستان است.
سردار شاکرمی اظهار کرد: ذیل این قرارگاه مرکزی باید قرارگاه هایی در تمام شهرستان ها با ریاست فرماندهان سپاه نواحی و دبیری منابع طبیعی و آبخیزداری هر شهرستان تشکیل شود و پیشگیری از آتش و مهار سریع آن و پاسخگویی در مورد چگونگی عملکرد در زمینه آتش سوزی بر عهده اعضای مسئولان سپاه و منابع طبیعی و آبخیزداری در هر شهرستان است.
فرمانده سپاه امیرالمومنین(ع) استان ایلام از کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری خواست نقاط مستعد آتش سوزی بر اساس نقشه مشخص و در اختیار قرارگاه داده و از روش های نوین برای مهار آتش استفاده شود.
وی تاکید کرد: باتوجه به تراکم زیاد علوفه و گیاهان که رنگ زردی، کمی و بیش بر چهره آنان نشسته است،گشت و مراقبت از عرصه های طبیعی باید عملیاتی و با حساسیت بالا و با مشارکت همه دستگاه ها باشد.
استاندار ایلام نیز با اشاره به اینکه جنگلها و مراتع از نعمت‌های خدادادی هستند که باید از این مواهب الهی مراقبت جدی شود، گفت: مردم استان ایلام در زمان آتش‌سوزی در کنار سایر نیروها در جنگلها و مراتع بوده اند.
حسن بهرام نیا افزود: با توجه به حجم بارندگی‌ها در سال زراعی جاری و پوشش گیاهی انبوه و متراکمی طبیعت استان ضروری است با توجه به تجربیات گذشته از هم اکنون پیش‌بینی‌های لازم صورت گیرد و باید از ظرفیت‌های لازم توسط محیط زیست و منابع طبیعی در این رابطه استفاده کرد.
وی تصریح کرد: در این رابطه به فرمانداران ماموریت داده شده تا با تشکیل گروه‌های جهادی مردمی و طبیعت دوست را در جهت مهار آتش‌سوزی با یونیفرم مشخص تشکیل دهند و به‌طور همزمان آموزش‌های لازم را به این گروه‌ها ارائه کنند.
نماینده عالی دولت در استان ایلام به فرمانداران ماموریت داد تا بلافاصله با تشکیل گروه‌های جهادی مردمی و طبیعت‌دوست را در جهت مهار آتش‌سوزی با یونیفرم مشخص تشکیل دهند و به طور همزمان آموزش‌های لازم را به این گروه‌ها ارائه کنند.
بهرام‌نیا یادآوری کرد: در سال گذشته مبلغ ۴۲ میلیارد تومان با تخصیص ۲۲ میلیارد تومان و معادل ۵۲ درصد برای تعیین تکلیف ۸ پروژه در جهت مقابله با آتش سوزی و مهار حریق و خرید تجهیزات لازم به برخی دستگاه‌های اجرایی اعتبار در نظر گرفته شد.
به گزارش ایرنا، اجرای طرح‌های کلان توسعه از نفت و گاز تا سیمان که فاقد پیوست زیست محیطی در کنار خشکسالی، گردوغبار، بی‌مبالاتی مردم و چرای بی‌رویه دام‌ها، قطع بی‌رویه برای تهیه زغال چوب و گرما، آفات و بیماری‌ها، ریزگردها، تغییر کاربری، توسعه اراضی کشاورزی، احداث جاده و دیگر موجب تهدید و تحدید روز افزون زیستگاه ها شده است.
شرابط اقلیمی متنوع به نوعی که ایلام به عنوان کوچکترین استان کشور شامل سه منطقه آب وهوایی قشلاقی، ییلاقی و میانبند است که موجب شکلگیری معیشت مبتنی بر دامداری کوچروی شده است.
تهدید حریق هم حیات و هم درآمد و معیشت بهره برداران بخش آب و خاک را که حدود نیمی از فعالان اقتصادی جامعه را نشانه گرفته است حفظ درآمد و اشتغال این بخش رفع تهدید آتش است.
مجموع شرایط پیش گفته نشان از مهیا بودن بالقوه شرایط و عوامل طبیعی برای بروز فاجعه زیست محیطی است پیشگیری از بروز آن تنها با رفتار آگاهانه برای جلوگیری از رخداد عامل و منشا انسانی است،مخلص کلام برای بروز حریق های گسترده در ایلام تنها جرقه ای کافی وافی است، مجال تحقق به این جرقه ندهیم.
سوال پایانی:
چرا در حالی که مبالغ مناسبی هزینه کاشت جنگل و حفاظت و ترمیم جنگلها و زیستگاه ها می شود، برای مهار آتشی که بعد دم و گُرگرفتن، هر چند دقیقه یک اصله درخت چند هزارساله را به دام سوزناک خود می کشد، استقرار چند ماهه یک فروند چرخبال محقق نمی شود؟
نظر شما