تازیانه خشکسالی بر تن جنگل‌های خراسان جنوبی

به گزارش ایرنا سریال ادامه‌دار خشکسالی از ۲۲ سال گذشته در استان کویری خراسان جنوبی آغاز شد و در قسمت‌های ابتدایی با کاهش شدید بارندگی و کم‌آبی به نمایش درآمد. کمبود منابع آبی و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی در سال‌های بعد، آبرسانی سیار به حدود ۴۰۰ روستای این استان مرزی و فرونشست زمین در برخی دشت‌ها را در پی داشته است.

در قسمت‌های بعدی این سریال تلخ بارندگی‌ها به حدی کاهش یافت که خشک شدن قنوات، کاهش سطح درآمد مردم به ویژه روستاییان و مهاجرت را به همراه داشت و طبق آخرین آمار هزار و ۷۰۰ روستای خراسان جنوبی خالی از سکنه شد.

چند سالی است که جنگل‌ها و مراتع خراسان جنوبی نیز تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفته و از مجموع جنگل‌های استان که ۶۲۷ هزار و ۷۲۲ هکتار است، حدود ۸۰ هزار هکتار بر اثر خشکسالی خسارت جدی دیده ولی هنوز به طور کامل خشک نشده است.

به دلیل خشکسالی‌های مکرر و آفات و بیماری‌های جنگلی نظیر هجوم تشی، بخش وسیعی از اراضی و ذخیره‌گاه‌های جنگلی استان به ویژه گونه بنه با قدمت بیش از ۵۰۰ سال و بادامک که از مجموع ۱۰ ذخیره‌گاه استان یک مورد خشک شده و چهار مورد آسیب شدید دیده تقریبا در همه رویشگاه‌ها درختان به صورت پراکنده بالغ بر ۳۰ درصد آسیب دیده است.

به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در صورتی که فقط هزینه‌های احیا و نگهداری تا استقرار کامل گیاهی بدون در نظر گرفتن خسارت‌های وارده بر ارزش‌های زیست محیطی و تاثیر مثبت جنگل‌های طبیعی برفون و فلور منطقه محاسبه شود و هزینه احیای جنگل‌های منطقه نیز با حداقل برآورد ۱۰۰ میلیارد ریال در نظر گرفته شود، بالغ بر هشت هزار میلیارد ریال خسارت به جنگل‌های استان وارد شده است.

جنگل‌های بنه در خراسان جنوبی نیز زخم خورده دندان‌های تیز و برنده جانوری خوش اشتها و شبگرد به نام «تَشی» شده‌اند و نبود اعتبار برای مقابله با این جانور، نابودی جنگل‌زارهای بنه را در پی دارد.

تشی در چند سال گذشته به حجم وسیعی از جنگل‌های بنه خراسان جنوبی خسارت زده و کارشناسان محیط زیست از آن به عنوان جانور شب کار یاد می‌کنند که اگر پوست تنه درخت را به طور کامل بخورد، نابودی درخت حتمی است.

آسیب جدی به ۸۰ هزار هکتار از جنگل‌های خراسان جنوبی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی درباره خسارت خشکسالی به جنگل‌ها گفت: خشکسالی صدمات جبران ناپذیری را به جنگل‌های طبیعی استان وارد کرده که برخی خسارات از جمله کاهش شدید ظرفیت و تولید جنگل‌های طبیعی و حتی از بین رفتن قسمت‌های مهمی از سطح جنگل‌ها از جمله آثار کوتاه مدت خشکسالی در بخش جنگل است.

علیرضا نصرآبادی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: برخی از آثار خشکسالی نظیر به هم خوردن ترکیب گیاهی گیاهان، آثار تخریب زیست‌محیطی، فقر و گرسنگی و بیکاری از آثار بلندمدت خشکسالی است که پس از چند سال مشاهده می‌شود.

وی بیان کرد: همچنین خشکسالی تاثیرات مخرب مختلفی بر عرصه‌های جنگل‌های طبیعی و سایر فعالیت‌های جنگل‌کاری و جنگل‌داری داشته است و بر کاهش مقاومت درختان جنگلی نسبت به حمله آفات و امراض در مقابل افزایش کمی و کیفی آفات و امراض دارد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه اولین گزارش مبنی بر خشکیدگی گونه‌های جنگلی در سطح استان به اوایل دهه ۹۰ بر می‌گردد، گفت: با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، ضعف فیزیولوژی گیاهی ناشی از خشکسالی مهمترین عامل شناسایی شد.

وی افزود: در سنوات نخست بیشترین پدیده خشکیدگی مربوط به شهرستان‌های نهبندان، طبس و بیرجند بوده که با توجه به ادامه روند خشکسالی، پدیده خشکیدگی درختان به سایر شهرستان‌ها نیز سرایت کرده و در حال حاضر همه استان درگیر است.

نصرآبادی گفت: در این رویشگاه‌ها گونه بومی بادامشک (Amygdalus scoparia) که دارای ارزش ژنتیکی و اقتصادی بالایی برای منطقه است در آمار بیشترین آسیب از خشکسالی قرار دارد و گونه بنه در رتبه بعدی است، در سایر گونه‌ها پدیده خشکیدگی به دلیل فراوانی کمتر، زیاد مشهود نیست.

وی اظهار داشت: بررسی‌ها و بازدیدهای به عمل آمده نشان می‌دهد که حداقل ۸۰ هزار هکتار از جنگل‌های طبیعی استان در اثر خشکسالی‌های اخیر آسیب بسیار جدی دیده و از بین رفته‌ است.

برآورد خسارت مالی به جنگل‌ها و برنامه‌های اصلاحی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: در صورتی که فقط هزینه‌های احیا و نگهداری تا استقرار کامل گیاهی بدون در نظر گرفتن خسارت‌های وارده بر ارزش‌های زیست‌محیطی و تاثیر مثبت جنگل‌های طبیعی برفون و فلور منطقه و غیره محاسبه شود و هزینه احیای جنگل‌های منطقه نیز با حداقل برآورد ۱۰۰ میلیارد ریال در نظر گرفته شود، بالغ بر هشت هزار میلیارد ریال خسارت به جنگل‌های استان وارد شده است.

وی اضافه کرد: همچنین برابر بازدیدهای انجام شده حداقل ۳۰ درصد گونه‌های جنگلی استان در این رویشگاه‌ها دچار سر خشکیدگی شده‌ که بیش از ۱۸ هزار میلیارد ریال خسارت وارد کرده است.

به گفته نصرآبادی اگر بخواهیم ارزش‌های اکولوژیکی و زیست‌محیطی و نقش جنگل‌ها بر محیط زیست را به این خسارات اضافه کنیم عدد نجومی به دست خواهد آمد.

وی درباره برنامه‌های اصلاحی و احیایی مقابله با خشکسالی و کاهش اثرات آن در خراسان جنوبی گفت: با توجه به ماهیت جنگل‌های استان که بیشتر در مناطق کوهستانی است، عملیات احیایی و اصلاحی شامل تغییر در اجرای پروژه‌های احیایی و ایجاد تنوع گونه‌ای با تکیه بر گونه‌های بومی نظیر بنه، بادامک، سنو، ارغوان و زرشک در پروژه‌های جنگل‌کاری و توسعه جنگل با استفاده از دانش بومی یکی از برنامه‌ها است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی افزود: در گذشته عملیات توسعه و غنی‌سازی جنگل صرفا به صورت بذرکاری با گونه بنه و بادامک انجام می‌شد که در جهت افزایش بازدهی این عملیات، چند اقدام مهم شامل شناسایی گونه‌های بومی جنگلی استان به منظور افزایش تنوع گونه‌ای نظیر بنه، بادامک، سنو، ارغوان، زرشک، ارس، سماق، ارژن در دستور کار قرار گرفت.

وی اظهار داشت: تلاش شد در عملیات مذکور با توجه به شرایط منطقه از این گونه‌ها استفاده شود و با توجه به کاهش نزولات جوی در سال‌های اخیر و خشکسالی‌های مکرر سعی شده این عملیات‌ها به منظور استفاده بهتر از نزولات جوی و با الگو گرفتن از دانش بومی توام با عملیات احداث هلالی‌های آبگیر انجام شود.

کشت و توسعه گیاهان دارویی و گونه‌های اقتصادی

نصرآبادی گفت: کشت و توسعه گونه‌های مولد محصولات غیر چوبی با هدف توسعه گیاهان دارویی یکی از سیاست‌های مهم سازمان منابع طبیعی در بخش جنگل و اجرای پروژه‌ها با استفاده از گونه‌های اقتصادی و دارویی است.

وی افزود: در سال جاری سعی شده از گونه‌های اقتصادی نظیر سماق و پسته وحشی در اجرای پروژه‌ها استفاده شود تا ضمن افزایش پوشش جنگلی برای مردم بومی منطقه درآمد اقتصادی در پی داشته باشد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی عنوان کرد: با توجه به سرشت خاص گونه‌های جنگلی بومی، شرایط نامساعد اقلیمی و خاکی استان در سنوات گذشته تولید نهال و کاشت در عرصه طبیعی گونه‌های بومی نظیر بادامک، بنه و زبان گنجشک کوهی (سنو) با مشکلات متعددی مواجه شد که با تلاش‌های انجام شده توسط کارشناسان این بخش، بازدید از سایر استان‌ها و مشورت با مراکز تحقیقاتی و بهره‌برداران محلی موفقیت کاشت گونه‌ها به نحو چشمگیری افزایش یافت.

وی با اشاره به عملیات پرورش جنگل‌ها گفت: به منظور جلوگیری از اشاعه آفات و بیماری‌ها، کاهش نفوذ و گسترش آتش‌سوزی با در نظر گرفتن اهداف طرح، عملیات پرورشی نظیر تنک کردن، آزادسازی، هرس، پاک کردن در مناطق آلوده انجام می‌شود.

اقدامات اصلاحی متناسب با اعتبارات

نصرآبادی افزود: در برخی عرصه‌های جنگلی منطقه با توجه به تعداد زیاد نهال‌ها و پایه‌های خشک شده، عملیات پرورشی در قالب برش‌های اصلاحی و بهداشتی، حذف شاخه‌های خشک و هرس پایه‌های بادامشک پیش بینی شده که متناسب با اعتبار هر سال اجرا می‌شود.

وی یکی دیگر از برنامه‌های اصلاحی و احیایی مقابله با خشکسالی و کاهش اثرات آن را پیشگیری و کنترل آفات و بیماری‌ها ذکر کرد و گفت: آموزش نیروهای محافظ برای شناسایی آفات و آشنایی با نحوه خسارات آنها، آشنایی مجریان با شیوه گزارش دهی، تهیه لوازم و ادوات کنترل نظیر قیچی، داس، تبر، سمپاش پشتی موتوری براساس نظرات کارشناسان متخصص در این قسمت انجام می‌شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با بیان اینکه بیشترین خسارت آفات ناشی از آفات مربوط به جوندگان تشی و خرگوش است ادامه داد: به تناسب اعتبارات اقداماتی شامل سنگ‌چینی اطراف درختان در مناطق آسیب‌پذیر، فنس‌کشی اطراف نهال‌های کاشت شده با استفاده از تور مرغی، استفاده از سلاح بیهوشی با تجهیزات مربوطه، ادوات زنده‌گیری و سایر ملزومات با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست صورت می‌گیرد.

وی گفت: به دلیل خشکسالی‌های مکرر و آفات و بیماری‌های جنگلی نظیر هجوم تشی بخش وسیعی از اراضی و ذخیره‌گاه‌های جنگلی استان به ویژه گونه بنه (با قدمت بیش از ۵۰۰ سال) و بادامک (از ۱۰ ذخیره‌گاه استان یک مورد خشک شده و چهار مورد آسیب شدید دیده است) تقریباً در همه رویشگاه‌ها درختان به صورت پراکنده بالغ بر ۳۰ درصد آسیب دیده است.

اعتبارات استان ناچیز است

نصرآبادی افزود: متاسفانه اعتبارات اختصاص داده شده در سطح ملی و استانی ناچیز بوده به طوری که در ۲ سال اخیر هیچ‌ گونه پروژه احیایی در بخش جنگل انجام نشده است.

وی پیشنهاد کرد: برای حفظ گونه‌های جنگلی موجود به ویژه گونه بنه که اهمیت آن در اقلیم بیابانی خراسان جنوبی کمتر از بلوط غرب نیست در دستور کار قرار گیرد و در اسرع وقت مشابه طرح مقابله با خشکیدگی بلوط غرب، طرح مقابله با خشکیدگی گونه‌های بنه و بادامشک در این رویشگاه‌ها نیز تهیه و اجرا شود که نیازمند پیگیری‌های ویژه به منظور تخصیص ردیف اعتبار ملی برای استان است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه مساحت کل جنگل‌های استان ۶۲۷ هزار و ۷۲۲ هکتار است گفت: حدود ۸۰ هزار هکتار از این جنگل‌ها خسارت دیده ولی به طور کامل خشک نشده است.

خراسان جنوبی با قرار داشتن روی کمربند خشک و نیمه خشک نیمکره شمالی دارای ذخایر آبی ضعیف و نزولات جوی کم، تبخیر سالانه شدید و میزان پوشش گیاهی اندک است که این شرایط سبب شده از مجموع عرصه‌های استان ۳۶ درصد را عرصه‌های بیابانی تشکیل دهد.

این استان با ۱۲ میلیون و ۹۸۹ هزار و ۲۸۴ هکتار اراضی بیابانی و مراتع کم تراکم بیابانی دومین استان بیابانی کشور است که با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی ۸۶ درصد مساحت استان را شامل می‌شود.

براساس آخرین مطالعات، مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی استان حدود ۶۸ درصد است و مشارکت جوامع محلی در جهت کاهش آثار بیابان‌زایی، کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک، تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود، احیای شوره‌زارها با اعمال روش‌های مناسب از جمله راهکارهای مقابله با خشکسالی و بیابان‌زایی است.