باغ‌های انجیر استهبان چگونه به ثبت جهانی رسید؟

به گزارش خبرنگار ایرنا؛ در فاصله ۱۷۴ کیلومتری شرق شیراز و در امتداد جاده‌ای که به شهر استهبان ختم می‌شود، منظرگاه بسیار زیبایی از درختان چند ۱۰۰ ساله انجیر به چشم می‌خورد که از لب جاده تا ارتفاعات را پوشش داده است.

این درختان کهن که به اعتقاد کارشناسان طرحی بزرگ در آبخیزداری به شمار می‌روند میراث چندصدساله‌ای هستند که با دست کاشته شده و آبیاری آنان نیز از نزولات جوی انجام می‌شود.

قرار گرفتن انجیرستان‌های استهبان در مسیر ثبت جهانی

انجیرستان‌های استهبان عمدتا دیم بوده و محصول آنها به لحاظ کمی و کیفی، جایگاهی ویژه در کشور، منطقه و حتی جهان دارد.

در طول سال‌های گذشته باغداران و کشاورزان این منطقه تلاش کرده‌اند که تعامل و هم‌زیستی مناسبی را با طبیعت داشته باشند و یک شیوه سازگار با محیط زیست در خصوص منابع آب یعنی تولید محصول کم آب بَر و دیم را دنبال کنند.

نظام انجیر در استهبان نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شده است لذا انجیرستان‌های این شهرستان در طول سال‌های گذشته با تدابیری در مسیر ثبت جهانی قرار گرفتند و تلاش‌های بسیاری برای تحقق این امر در استان شکل گرفت.

تشکیل شورا و تصمیم‌گیری نهایی با حضور قائم مقام گروه مشاوران علمی دبیرخانه جیاس فائو

با شروع سال جدید نیز اقدامات لازم جهت به نتیجه رساندن این امر به صورت جدی دنبال و پیگیری شد و بر همین اساس شورای فرهنگی عمومی شهرستان استهبان ۱۱ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲به منظور هماهنگی و برنامه‌ریزی با حضور نماینده نظام‌های میراث کشاورزی مهم جهانی (جیاس) برای ثبت جهانی انجیر این شهرستان برگزار شد.

در خردادماه نیز رییس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی از انجام آخرین مرحله این فرآیند در کشور با حضور پروفسورلی قائم مقام گروه مشاوران علمی دبیرخانه جیاس فائو به صورت میدانی خبر داد و گفت: فرآیند ثبت نظام انجیر استهبان به عنوان چهارمین نظام میراثی کشاورزی مهم جهانی در ایران از چند سال گذشته در مرحله نهایی قرار گرفته است.

قائم مقام گروه مشاوران علمی دبیرخانه جیاس فائو هم در سفری که به استهبان داشت، یادآور شد که پروپوزال تهیه شده در زمینه "ثبت نظام انجیر استهبان" توسط همه اعضای گروه جیاس بررسی شده و حضور نماینده گروه مشاوران علمی در این شهرستان قطعا بدین معناست که نتیجه بررسی پروپوزال نشان می دهد که نظام مذکور واجد معیارهای ثبت جهانی نظام میراثی است.

نظام انجیر دیم استهبان به عنوان چهارمین نظام میراثی کشاورزی کشور

این در حالی بود که تاکنون ۷۲ نظام در ۲۴ کشور ثبت جهانی شده که چین با بیشترین تعداد در جایگاه اول، ژاپن جایگاه دوم و اسپانیا و مراکش با ۶ نظام به طور مشترک در جایگاه سوم قرار دارند.

همچنین تاکنون چهار نظام میراثی کشاورزی مهم جهانی از ایران ثبت شده که نخستین "نظام کشاورزی مبتنی بر قنات در کاشان" و دومین و سومین نظام‌های ثبت شده "نظام تولید انگور و فرآورده‌های آن در دره جوزان ملایر" و " نظام زراعت سنتی زعفران مبتنی بر قنات شهرستان گناباد استان خراسان رضوی" هستند و نظام انجیر دیم استهبان به عنوان چهارمین نظام به ثبت رسید.

می‌توان گفت هم‌اکنون بیش از ۶۰ هزارهکتار باغ انجیر در کشور وجود دارد حال آنکه مجموع انجیرستان‌های فارس تنها در محدوده ۲ شهرستان استهبان و نی‌ریز، حدود ۳۰ هزار هکتار بوده و برابر آخرین آمارها، افزون بر ۴۰ درصد کل محصول انجیر، در این استان تولید می‌شود.

تلاش تمامی کنشگران این عرصه در سطوح ملی، استانی، شهرستانی و جوامع محل

رییس سازمان جهاد کشاورزی فارس به دنبال ثبت باغات انجیر دیم استهبان به عنوان چهارمین نظام میراثی کشاورزی با اهمیت جهانی GIAHS در ایران و و هفتاد و پنجمین نظام در فائو پیامی صادر کرد و دستیابی به این موفقیت را به تمامی تلاشگران این عرصه و فعالان بخش کشاورزی کشور و استان فارس به خصوص مردم شهرستان استهبان تبریک گفت.

مجتبی دهقان‌پور اظهار کرد: نظام انجیر دیم استهبان به عنوان چهارمین نظام میراثی کشاورزی با اهمیت جهانی GIAHS در ایران و هفتاد و پنجمین نظام جهانی در فائو با همت و تلاش تمامی کنشگران این عرصه در سطوح ملی، استانی، شهرستانی و جوامع محلی به ثبت رسید.

وی افزود: ثبت نظام انجیر دیم استهبان به عنوان چهارمین نظام میراثی کشاورزی با اهمیت جهانی از این رو حائز اهمیت است که کشور ایران چهارمین کشور تولید کننده انجیر دنیا بوده و در این میان استان فارس تولید بیش از ۹۰ درصد انجیر خشک را به خود اختصاص داده است.

تولید سالانه ۲۰ هزار تن انجیر خشک در استهبان

وی اضافه کرد: شهرستان استهبان با تولید سالانه ۲۰ هزار تن انجیر خشک و دارا بودن بیش از ۲۲ هزار هکتار سطح زیر کشت انجیر به عنوان بزرگترین انجیرستان دیم جهان شناخته می شود و قدمت برخی از درختان انجیر این شهرستان به بیش از ۴۰۰ سال نیز می رسد که سنت ها و دانش بومی حاکم به توسعه این باغ قدیمی کمک کرده است.

به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی فارس، چشم انداز زیبای دشت ها و کوهپایه های انجیرستان و وسعت پهناور آن نماد سخت کوشی مردمان این دیار است که بر پایه خرد و دانش بومی آنان نهاده شده و پایداری خود را به صورت طبیعی حفظ کردند و به عنوان یک ظرفیت ویژه برای شهرستان استهبان، استان فارس، کشور و دنیا مطرح هستند.

دهقان‌پور معتقد است استهبان با داشتن اکوسیستم بومی منحصر به فرد خود، بارها در برابر سیل و حوادث طبیعی با سربلندی از امتحان بیرون آمده است و علاوه بر داشتن محصولات با کیفیت و ارز آوری برای کشور، محیط زیستی مناسب و مقاوم را نیز در شهرستان به وجود آورده است.

دانش‌های بومی و منحصربه فرد باغداران استهبان

آن طور که دهقانپور می‌گوید دانش‌های بومی و منحصربه فرد باغداران استهبان را در عملیات‌هایی نظیر آبخیز داری، کرم کُشی و پنجه شکونی می توان دید و سرمایه های اجتماعی و مشارکت مردمی در این دیار منجر به توسعه باغات انجیر دیم و تاب آوری آنان در شرایط سخت شده است و بر پایه این سرمایه های بی نظیر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بوده است که نظام میراثی انجیرستان دیم شهرستان استهبان ثبت شده است تا با حمایت نهاد بین المللی فائو بر غنای این میراث افزوده شود.

رییس سازمان جهاد کشاورزی فارس همچنین گفت: اکنون که پس از تلاش های فراوان، فرآیند سخت، پیچیده، علمی و بین المللی ثبت باغات انجیر دیم استهبان به عنوان یک نظام میراثی کشاورزی با اهمیت جهانی به ثمر نشسته باید از مزیت‌هایی ثبت و معرفی این نظام‌ کشاورزی در حوزه های مختلف توسعه گردشگری، توسعه برند محصول انجیر، حفاظت از این نظام‌ میراث کشاورزی و دیگر مزیت ها بهره برد تا شاهد توسعه و رونق بیش از پیش در این حوزه باشیم.

ویژگی‌های انجیر استهبان برای ثبت جهانی شدن

مدیر جهاد کشاورزی استهبان نیز در گفت و گو با ایرنا به قابلیت‌های انجیر این شهرستان برای ثبت در «جیاس» و «فائو» اشاره کرد و افزود: هر محصولی که در نظام‌های میراث کشاورزی مهم جهانی یا فائو ثبت شود باید از پنج ویژگی بهره ببرد. در واقع محصولی در جیاس یا فائو به ثبت جهانی می‌رسد که با معیشت و زندگی مردم منطقه آمیخته باشد به گونه‌ای که زندگی اکثریت مردم محل به آن محصول وابسته باشد.

مهدی اعیان‌منش گفت: همچنین محصول باید در منطقه‌ای که کشت می‌شود چشم‌انداز بصری فوق‌العاده داشته باشد و از دانش بومی و سنتی پویا و کارآمدی بهره ببرد، این محصول می‌بایست در منطقه‌ای کشت شود که از تنوع زیستی، جانوری و گیاهی برخوردار است و ریشه در سنت‌ها و فرهنگ‌ها داشته باشد و مردم نهاد باشد.

پیشینه و قدمت دیرینه انجیر استهبان

به گفته اعیان‌منش، انجیر استهبان از پیشینه قوی بهره می‌برد و از قدمت دیرینه‌ای برخوردار است و با فرهنگ و آداب و رسوم مردم این شهرستان عجین شده به گونه‌ای که این محصول توانسته خود را در طول تاریخ حفظ کند و پویایی‌اش را از دست ندهد.

وی یادآور شد: درختان انجیر با قدمت ۳۰۰ ساله در این شهرستان وجود دارد و در خوراکی‌های مردم استهبان از انجیر استفاده بسیاری می‌شود.

وابسته بودن معیشت ۹۰درصد از مردم به این محصول

اعیان منش با بیان اینکه معیشت ۹۰درصد از مردم استهبان به صورت مستقیم و غیرمستقیم به انجیر وابسته است، افزود: زندگی مردم استهبان بر پایه انجیر بنا شده است. به طوری که در استهبان هنگام ازدواج مهریه دختران را با درخت انجیر تعیین می‌کنند و حتی وقف کردن درخت انجیر در این شهرستان مرسوم است.

به گفته او استهبان از ۲۶ هزار هکتار انجیر دیم بهره می‌برد که ۲۳ هزار هکتار مثمر و مابقی آن به صورت درختان نونهال است.

مدیر جهاد کشاورزی استهبان بر این باور است که زنجیره کاملی از کاشت، داشت و برداشت، بسته‌بندی فرآوری و بازاریابی انجیر در استهبان وجود دارد و در این شهرستان باغ یکدستی از درختان انجیر به چشم می‌خورد.

آغازی برای بهتر شدن کیفیت محصولات کشاورزی

هرچند که ثبت شدن نظام میراثی باغ‌های انجیر دیم شهرستان استهبان‌ در جیاس فائو به عنوان اقدامی بزرگ جهت توسعه فارس محسوب می‌شود اما پیمودن این مسیر پایان راه نیست بلکه آغازی برای هر چه بهتر پیش رفتن در مسیر کشت و تولید محصولات کشاورزی و رعایت هر چه بیشتر استاندارهای جهانی است.