از همان روزهای آغاز به کار دولت سیزدهم، این دولت با هدف متوازن‌سازی روابط خود، ابتدا تمرکز را از اروپا و آمریکا برداشت و در گام نخست، گسترش همکاری با کشورهای همجوار را در دستور کار قرار داد. در آسیا نیز کشورهای حوزه آسیای میانه و آسیای شرقی نیز مورد توجه جدی دولتمردان قرار گرفتند و در غرب آسیا نیز دستاوردهای بزرگی همچون پایان دعوای ۷ ساله ایران و عربستان سعودی با وساطت چین رقم خورد.
ضرورت توازن‌بخشی به مناسبات در جریان سفر ۵ روزه رئیس‌جمهوری به آمریکای لاتین و حیاط خلوت آمریکا مشهود است، ضمن اینکه دولت سیزدهم در این برهه بر قاره پهناور آفریقا تمرکز کرده است.
با مروری بر تردد دیپلماتیک و سفرهای خارجی ریاست جمهوری به این نکته هویدا می‌شود که «سیدابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری ایران، از ابتدای دولت سیزدهم در شهریور ۱۴۰۰ تاکنون به ۱۵ سفر خارجی رفته و اسناد متعددی در جریان این سفرها با کشور میزبان امضا شده است.
همسایگان و بازیگران آسیایی در اولویت
جمهوری تاجیکستان، ترکمنستان، روسیه، قطر و عمان مقصد ۵ سفر خارجی رئیس‌جمهوری تا خردادماه ۱۴۰۱ بودند و ششمین سفر وی هم بار دیگر به ترکمنستان بود؛ چهارمین کشور بزرگ دارنده ذخایر گازی جهان که دسترسی به آب‌های آزاد ندارد. این جغرافیا به عنوان یک فرصت در اختیار ایران است تا با تجارت گاز این کشور از مسیر خود با کشورهای طرف تقاضا در همسایگی، علاوه بر منافع اقتصادی نقش خود را در بازار تجارت گاز منطقه، پررنگ‌تر کند.
در واقع ترکمنستان، ششمین مقصد خارجی رئیسی در ۸ تیرماه برای حضور در نشست سران کشورهای ساحلی دریای خزر و دومین سفر رئیس‌جمهوری به این کشور در ۹ ماهه حضور در دولت سیزدهم بود. رئیس جمهوری های ایران و ترکمنستان با مرور و ارزیابی روند پیشرفت اجرای توافق‌ها و تفاهم‌نامه‌های منعقدشده میان دو کشور تاکید کردند، اجرای کامل این اسناد همکاری، فصلی جدیدی را در تعاملات دو کشور خواهد گشود و روابط اقتصادی و تجاری تهران _ عشق‌آباد را با جهش مواجه می‌کند.
رئیس جمهوری شهریور ۱۴۰۱ برای شرکت در اجلاس شانگهای به جمهوری ازبکستان رفت. این دومین حضور رئیسی در این اجلاس در دوران ریاست جمهوری اش بود. در این سفر ۱۷ سند همکاری در زمینه‌های توسعه انرژی، صنعت، کشاورزی، ورزشی، حمل‌ونقل ترانزیتی، مبادلات فرهنگی، گمرک، مبادلات تجاری و اقتصادی، بهداشت و دیگر زمینه‌ها، بین وزیران ایران و جمهوری ازبکستان امضا شد.
به غیر از اسناد امضا شده، «اعلام رسمی عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای توسط رئیس‌جمهوری ازبکستان» و تاکید اعضای شانگهای بر اجرای کامل برجام از مهمترین دستاوردهای این سفر بود. کارشناسان این سفر رئیس‌جمهوری را یکی از پربارترین سفرهای خارجی وی به کشورهای همسایه و منطقه توصیف کردند که علاوه بر امضاء ۱۷ سند، با ۱۱ عضو سران شانگهای نیز دیدار و گفت‌وگو کرد.
رئیسی ۲۰ مهرماه ۱۴۰۱ به قزاقستان رفت که با هدف حضور در اجلاس سران کشورهای عضو کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادساز در آسیا (سیکا) بود. این سفر از نظر تجاری و سیاسی دستاوردهایی در زمینه حل‌وفصل مشکلات آسیا و یافتن راهی موثر برای اعتمادسازی در سطوح بالا به همراه داشت. تمرکز سفر این بود که با تضمین امنیت منطقه‌ای برای تهران، دستاورد قابل توجهی برای جذب سرمایه‌گذاری و گسترش زیرساخت‌های تجاری به ارمغان آورد. هر چند این سفر یک روزه و کوتاه بود اما رئیسی با امیر قطر و همتای آذربایجانی خود دیدار و گفت‌وگو کرد که از نظر سیاسی و تجاری مهم به شمار می‌رود.
روز اول خرداد ۱۴۰۲ نیز سفر رئیسی به اندونزی انجام گرفت که دلارزدایی در این ماموریت برجسته بود. هدف از این سفر ترمیم روابط کم رمق ایران با «آسه‌آن» بود. پیش از سفر رئیسی به جاکارتا، مقام‌های اقتصادی اندونزی در توصیف این سفر از امضای توافقنامه «تجارت ترجیحی» میان ایران و اندونزی خبر دادند. توافقنامه‌ای که بر اساس آن، مبادله کالا و خدمات بین دو کشور بدون انتقال پول و به‌صورت تهاتری انجام می‌شود.
در مجموع ۱۱ سند همکاری میان تهران و جاکارتا به امضا رسید که تفاهم‌نامه‌های تجاری، لغو روادید، مبادلات فرهنگی، همکاری نظارتی بر تولید فرآورده‌های دارویی، همکاری در زمینه‌های علمی و فناوری و همکاری دو جانبه نفت و گاز از جمله اسناد همکاری امضا شده بین دو کشور بود.
سال گذشته نیز سفر رئیس‌جمهوری به چین نویدبخش افقی روشن‌تر برای مناسبات دوستانه و همکاری‌های راهبردی در مسیر پیش رو بود. چین بزرگترین شریک تجاری جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود و در جریان این سفر ۲۰ سند همکاری و یادداشت‌تفاهم در زمینه‌های مختلف میان مقامات عالی ایران و چین امضا شد.
در نهایت با وساطت چین و رویکرد سازنده دولت سیزدهم، گره از اختلافات کهنه تهران و ریاض باز و این دو کشور بار دیگر روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند. با این توافق سرنوشت‌ساز، دیگر گره‌های منطقه نیز یکی پس از دیگری در حال گشایش است.
بازی مقتدرانه ایران در حیاط خلوت آمریکا
رئیس‌جمهوری کشورمان برای سفر به کشورهای منطقه آمریکای لاتین از قبیل ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا، یکشنبه (۲۲ خرداد ۱۴۰۲) عازم این منطقه از جهان شد؛ سفری که هدف از آن، تقویت همکاری سیاسی، تجاری، صنعتی و علمی میان ایران و سه بازیگر آمریکای لاتین اعلام شده بود که با انعقاد و امضای تفاهم‌نامه‌های متعدد همکاری تحقق یافت و ۳۵ سند همکاری رهاورد این سفر بود.
رئیس دولت سیزدهم در آغاز سفر ۵ روزه خود به آمریکای لاتین وارد کشور ونزوئلا شد و مورد استقبال مقامات کشور میزبان قرار گرفت. در جریان این سفر، مقامات عالیرتبه ایران و ونزوئلا در حضور رئیس جمهوری دو کشور ۱۹ سند همکاری امضا کردند. همکاری و مشارکت در حوزه‌هایی همچون «ارتباطات و فناوری اطلاعات، انرژی، بیمه، حمل و نقل دریایی، آموزش عالی، کشاورزی، دارویی و پزشکی، تبادلات فرهنگی و همچنین توسعه همکاری‌های معدنی» از جمله اسناد مهم امضا شده میان وزرای امور خارجه، نفت، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، بهداشت و درمان و فرهنگ و ارشاد اسلامی با همتایان ونزوئلایی بود.
همچنین «نیکولاس مادورو» رئیس جمهوری این کشور نشان افتخار ملی ونزوئلا (نشان درجه یک زنان و مردان آزادی‌بخش ونزوئلا) را به رئیس جمهوری اسلامی ایران اعطا کرد.
لازم به ذکر است که تهران و کاراکاس در چهارچوب توافق راهبردی ۲۰ ساله ای گام برمی‌دارند که سال گذشته بین دو کشور منعقد شد. بنابراین تردیدی وجود ندارد که سفر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به ونزوئلا بر سرعت و عمق بخشیدن به همکاری‌ها شتاب بیشتری خواهد داد.
در ادامه سفر منطقه‌ای رئیس‌جمهوری کشورمان در صدر هیأت عالیرتبه سیاسی و اقتصادی به آمریکا لاتین، آیت‌الله رئیسی وارد نیکاراگوئه شد و مورد استقبال «دانیل اورتگا» همتای نیکاراگوئه‌ای قرار گرفت؛ سفری که با دستاوردهایی برای تهران و ماناگوآ همراه شد و امضای سه سند همکاری در این راستا قابل ارزیابی است. این تفاهم‌نامه‌ها در حوزه‌های قضائی، همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی و تجهیزات و ملزومات پزشکی بود که به امضای وزرای خارجه و بهداشت و درمان ایران و همتایان نیکاراگوئه‌ای رسید.
سومین مقصد سفر هیأت ایرانی به ریاست رئیس جمهوری، کشور کوبا بود که در آنجا نیز مقامات عالیرتبه دو کشور در حضور رئیس جمهوری ها، چندین سند همکاری امضا کردند؛ تفاهم‌نامه‌هایی که حوزه‌های قضائی، همکاری‌های جامع سیاسی، مناسبات گمرکی و مشارکت در حوزه فناوری اطلاعات را شامل می‌شد.
اینک نوبت قاره آفریقا
رئیس‌جمهوری ایران به منظور تقویت روابط با کشورهای دوست و همسو و در راستای تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی و ایجاد زمینه‌های همکاری سیاسی و تجاری، به دعوت رسمی همتایان کنیا، اوگاندا و زیمباوه، صبح سه‌شنبه عازم سفری ۳ روزه به این سه کشور خواهد شد.
این نخستین سفر یک رئیس جمهور ایران به قاره آفریقا پس از ۱۱ سال است که در راستای سیاست خارجی جامع، متوازن و مبتنی بر همگرایی در عین چندجانبه‌گرایی اقتصادی دولت سیزدهم، با هدف افزایش حضور ایران در اقتصاد حدود ۶۰۰ میلیارد دلاری قاره آفریقا صورت می‌گیرد.
قاره آفریقا با ۵۴ کشور از نظر تعداد کشورها، اولین قاره جهان و از لحاظ وسعت و جمعیت دومین قاره کره خاکی است. برخلاف اغلب کشورهای توسعه‌یافته که با چالش نرخ پایین رشد جمعیت مواجه هستند، نرخ رشد جمعیت در این قاره بالاتر از میانگین جهانی است.
نرخ بالای رشد جمعیت در کنار ظرفیت‌های عظیم و متنوع اقتصادی و تجاری و معادن گسترده باعث شده است که علاوه بر کشورهای غربی که سابقه حضور استعماری در این قاره دارند، کشورهای چین، هند و ترکیه نیز سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در دو دهه گذشته به منظور افزایش مشارکت خود در توسعه اقتصادی این قاره انجام دهند.
حال باید منتظر ماند و دید که رئیس‌جمهوری و تیم همراه وی در جریان سفر چند روز آتی به آفریقا به چه توافقاتی کشورهای میزبان دست خواهند یافت و چه سندهایی را امضا خواهند کرد.
نظر شما