تاریخ در میان گچ و آینه حبس نخواهد شد/ رونمایی از «برلیان» در روز مشروطه+ فیلم

به گزارش خبرنگار میراث‌فرهنگی ایرنا، تالار برلیان از بخش‌های تماشایی مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان در تهران است، تالاری با آینه‌کاری‌های حیرت‌انگیز، گچ‌بری‌های بی‌نظیر و چلچراغ‌های بلند، سربخاری‌ها و پله‌ها و سرسراهای متعدد که شکوه خاصی به فضای این تالار تاریخی داده است.

پیش از احداث تالار برلیان کاخ یا تالار بلور در جای آن قرار داشت، که از بناهای دوران فتحعلی شاه شمرده می‌شد البته تصویری از آن به جای نمانده که طرح و شکل بنا را بتوان از روی آن تشخیص داد گویا بعلت داشتن آینه‌کاری‌های فراوان یا به سبب نصب حوض بلور هشت ضلعی و چلچراغ‌هایی که امپراتور روسیه الکساندر اول برای فتحعلی‌شاه فرستاده بود این تالار بنام بلور خوانده شده است. تا آنجا که اطلاع داریم این تالار مسلما تا سال ۱۳۰۰ هجری قمری پابرجا بوده است زیرا اعتماد السلطنه در نوشته های خود چندین بار بوجود این تالار در آن تاریخ اشاره کرده است.

در زمان ناصرالدین شاه به علت کهنگی و فرسودگی بناهای قدیم ارگ اغلب آنها را ویران شده بود، بجایش ساختمان های جدیدی می‌ساختند تالار بلور را نیز خراب کردند و در جایش تالاری بنام تالار برلیان بوجود آوردند ولی گویا کف تالار جدید را برروی پی‌های همان تالار بلور نهادند و به همین علت هم نتوانستند کف آنرا به اندازه کف سایر تالارها بالا ببرند. در سال ۱۳۱۸ هجری قمری در زمان سلطنت مظفرالدین شاه در بنیاد ساختمان تالار شکستی افتاده بود در ساختمان آن تعمیرات فراوانی کرده بر تزئینات و شکوهش افزودند و این موضوع از مضمون اشعار کتیبه سنگی بیضی شکل که در جبهه نمای تالار حک و نصب گردیده است بدست می‌آید.

تابلو رنگ و روغنی بسیار پر کار و زیبائی از تالار برلیان پیش از تعمیرات و تغییرات عهد مظفرالدین شاه بوسیله ابوالحسن خان ثالث (یحیی‌خان فرزند ابولحسن خان صنیع الملک غفاری) به سال ۱۳۰۵ هجری ساخته شده (اکنون در کاخ گلستان در تالار سلام به دیوار آویخته است). در زیر این تابلو که به خوبی وضع داخل تالار و آینه‌کاری‌ها و چلچراغ‌ها و اثاثه آن را نشان می‌دهد چنین نوشته شده است: «حسب الامر بندگان اعلیحضرت شاهنشاهی ارواح العالمین فداه اطاق مبارکه برلیان بدست خانه زاد ابولحسن خان تشکل یافت ۱۳۰۵».

مردم «برلیان» را با سریال امیرکبیر به یاد دارند

برلیان تالاری باشکوه که در دوره حکومت قاجار ساخته شد، در دوران پهلوی کاربرد تشریفاتی داشت، تالاری که میزبان بسیاری از فیلم‌های تاریخی از جمله امیرکبیر بوده است و همین سکانس‌ها تا سال ۱۳۹۱ تنها داشته ذهنی بسیاری از مردم از این تالار باشکوه به شمار می‌رفت؛ و عملا مردم عادی امکان بازدید از این بنای تاریخی نفیس را نداشتند؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با وجود آنکه بخش‌های مختلف کاخ گلستان در معرض بازدید مردم قرار گرفت، درهای این تالار همچنان بسته ماند؛ اما بالاخره پس از ۹۰ سال برای نخستین بار در سال ۱۳۹۱ درهای تالار به روی مردم گشوده شد.

تالار برلیان در دوره‌های مختلف مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است، اکنون مدتی است که درهای آن برای بازدید بسته شده است و تعدادی از اساتید رشته هنری آینه‌کاری و گچ‌بری با تیم ۱۰ نفری در حال مرمت این بنای نفیس ارزشمند هستند تا در روز مشرطه (۱۴ مرداد) رونمایی شود و تالار مجدد بازگشایی شود.

گچ‌بری روی آینه؛ معماری‌ نادر تالار برلیان

آفرین امامی مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان درباره مرمت کاخ برلیان به خبرنگار میراث‌فرهنگی ایرنا توضیح می‌دهد: آینه‌کاری‌های تالار برلیان پس از سال‌ها در حال مرمت است، آینه‌کاری‌ها معمولا به دلیل تغییرات دما و هوا یا سست شدن مصالح به‌کار رفته، به مرور از محل اتصال جدا می‌شوند؛ با توجه به تعداد زیادی قطعات آینه و حجم تزیینات ضروری است که این نوع تالارها مانند برلیان به صورت مداوم و مستمر مرمت و نگهداری شوند.

مدیر مجموعه ثبت جهانی کاخ گلستان خاطرنشان کرد: مرمت تالار برلیان، با وسواس خاص به روش سنتی توسط اساتید متخصص و گروه مرمت حرفه‌ای انجام می شود، البته همراه با آینه‌کاری، گچ‌بری روی آینه که از زیبایی‌ها و شگفتی های این تالار است هم مرمت می‌شود، این ترکیب و تزیین گچ‌بری روی آینه از معماری‌های نادر بناهای تاریخی کشور است.

وی درباره تاریخچه تالار برلیان و وجه تسمیه آن گفت: تالار برلیان یکی از مهمترین و بی نظیرترین عمارت‌های کاخ گلستان است به دلیل آینه‌کاری‌های نفیس و زیبای آن آینه‌های فراوان و تلالو بی‌نهایت نور نام برلیان روی آن گذاشته‌اند.در زمان مظفرالدین شاه قاجار، فرمان مشروطه در همین تالار از پنجره‌ای که به سمت محوطه بیرونی کاخ است، خوانده شده است.

۱۴ مرداد، همایش مشروطه و بازگشایی تالار برلیان

امامی گفت: با نزدیک شدن ۱۴ مرداد (روز مشروطه) همایش چند روزه‌ای به همین مناسبت برگزار می‌شود، تلاش می‌کنیم مرمت تالار برلیان تا زمان تمام شود، در آن مراسم بر اساس اسناد تاریخی و آلبوم عکس‌ها نمایشگاه خاص چیدمان می‌شود و تالار برلیان و تالار نهضت مشروطه به مخاطبان معرفی می‌شود.

مدیر مجموعه ثبت جهانی کاخ گلستان افزود: همراه با مرمت آینه‌کاری‌ها گچ‌بری‌ها روشنایی‌های تالار برلیان پاکسازی و استحکام‌بخشی می‌شوند؛ با رعایت استانداردها نقاشی مجدد می‌شود، همه این مرمت‌ها بر اساس سابقه اسناد تاریخی مرمت و بازآفرینی می‌شود.

برلیان جایگزین بلور/ تالاری برای تشریفات خارجی

جبار آوج معاون اجرایی کاخ گلستان درباره عمارت برلیان گفت: در دوره ناصرالدین شاه برای انجام مراسم استقبال از سفیران و میهمانان خارجی تالاری بسازیم، تالار بلور را تخریب می‌کند و برلیان به جای آن می‌سازد، آینه‌کاری منحصر و ظریف آن مثال‌زدنی است، این تالار دارای ۵ بخش و فضا مجزا است، دو اتاق اول، اتاق‌های انتظار هستند.

وی گفت: این سالن که در حال مرمت است، سالن اصلی (شاه‌نشین) است در ضلع غربی این تالار دو اتاق برای مراسم پذیرایی بوده است، این بنای ارزشمند به جز اتفاقات و رخدادهای تاریخی از نظر معماری دارای ارزش‌های فراوانی است، آینه کاری آن منحصر به فرد است.

معاون اجرایی کاخ گلستان گفت: در دوره پهلوی دوم این بنا دچار تغییرات می شود که بر مبنا مستندات تاریخی مرمت نشده است، اتفاقات و تغییرات جدیدی ایجاد می‌کنند، در این مرمتی که ما انجام می‌دهیم تلاش می‌کنیم تا جایی که مقدور است نقش‌های اصلی را بازگردانیم.

تالار صدور فرمان مشروطه

آوج توضیح داد: در مرمت کنونی از روش‌های سنتی و با اتکا به این مطلب که ساخت اولیه از چه موادی استفاده شده است، مرمت در حال انجام است، در صورتی که در گوشه و کنار می‌بینیم در مرمت گذشته خطاهایی صورت گرفته است.

معاون اجرایی کاخ گلستان گفت:‌ برلیان مرمت جزئی شده است، اما از سال ۱۳۷۸ تا کنون مرمت اساسی در این سطح مانند مرمت حاضر انجام نشده است، ما از اساتید معتبر این رشته استفاده کردیم. یکی از وجوه تزییات این تالار گچ‌بری آن است، به صورت متداول در بناها معمولا آینه‌روی گچ‌بری است، اما در تالار برلیان گچ‌بری‌ها روی آینه است که بسیار ظریف و زیبا است، این نوع مرمت دانش خود را می‌خواهد.

آوج افزود: تلاش می‌کنیم تا قبل از اواسط مرداد سالروز فرمان مشروطه مرمت برلیان تمام شود، مشروطه در دوره مظفرالدین مشروطه به سرانجام می‌رسد، فرمانی که شاه صادر می‌کند که منجر به تشکیل اولین مجلس می‌شود در همین تالار قرائت می‌شود.

نقوش را به شکل اولیه بازمی‌گردانیم/ تیم ۱۰ نفری مرمت تالار برلیان

ناصر همتی استادکار مرمت آینه‌کاری تالار برلیان اظهار داشت: تقریبا ۱۰ نفر در مرمت تالار برلیان در دو بخش آینه کاری و گچ بری کار می‌کنند، آسیب های این تالار بخشی به خاطر آب و هوا ومرور زمان است و بخش دیگر هم به خاطر عوامل فیزیکی است، مثلا بازدید کننده در آینه های پایین دست زده و تخریب شده است.

استادکار مرمت آینه‌کاری تالار برلیان گفت: برخی نقاط تالار بخاطر مرمت‌های غیر اصولی دوره های قبل نیاز به مرمت دارد، ما تلاش می کنیم همه را مرمت کنیم. برخی نقوش تغییر داده شده آنها را به شکل اولیه باز می‌گردانیم.

وی گفت: متاسفانه مرمت‌های گذشته تالار غیراصولی انجام شده است، زحمت کشیده شده است، اما دقت لازم را نداشته، گل‌های آینه‌کاری برلیان با هم متفات است (مینا و نسترن و ...)، اشکال و اندازه‌های مختلف دارند، همه اینها را به نقش اولیه اصلی خود برمی‌گردانیم.

همتی توضیح داد: مجموعه کاخ گلستان منبع بزرگی از هنرها است، از کاشی گرفته تا آینه کاری و گچ‌بری، تالار برلیان از سبک‌های خاصی استفاده کرده است فقط طرح هندسی است، شاخ و گل و برگ، ستون‌های زیبا، پوست ماری انواع آینه‌کاری سنتی و مدرن است.

آینه کاری هنری خانوادگی خانواده همتی

قنبرعلی همتی پیشکسوت آینه‌کاری در گوشه تالار نشسته است و روی میز کار قطعات آینه را در اشکال هندسی مختلف برش می‌زند، پیرمردی ۷۰ ساله که بیش از پنجاه سال از عمرش را در آینه‌کاری در اماکن تاریخی و مذهبی و مرمت آنها از جمله حرم‌های مقدس حضرت عبدالعظیم، نجف اشرف، حضرت رقیه، امامزاده سیدنصرالدین، امامزاده حسن و برخی از کاخ‌ها و بناهای تاریخی صرف کرده است.

پیشکسوت آینه‌کاری می‌گوید:آینه‌کاری تالار برلیان بی‌نظیر است، هر بیننده را شگفت‌زده می‌کند، عالی است، فرزندان من در آینه کاری مشغول هستند، هر سه پسرم (ناصر، رضا و مصطفی) در این رشته هستند و استادکار شده‌اند.

ظرافت گچ‌بری برلیان بسیار بالا است/ با وسواس کار می‌کنیم

امیر امیری استادکار مرمت گچ‌بری تالار برلیان گفت: ظرافت کار گچ‌بری این تالار بسیار بالا است، اصلا در سایر آثار تاریخی هم عصر و بعد از آن نمی‌توان مشاهده و مقایسه کرد، همین ظرافت چالش کار ما بود، باوسواس و دقت بسیار مرمت را انجام می‌دهیم؛ دیگر اینکه سالها پیش گچ‌بری این تالار مرمت شده، اما خیلی ضعیف کار شده است، مجبور شدیم کار را اصلاح کنیم و به حالت‌های اصلی برگردانیم.

مرمت‌کار گچ‌بری به برخی گچ‌بری‌های تخریب شده در تالار اشاره کرد و گفت: تالار آینه گچ‌بری روی آینه‌کاری است، اصلاح و بازسازی آن کار ساده‌ای نیست، برخی از قطعات که پایین در دسترس بود، کاملا تخریب شده است، که با دقت تمام سعی کردیم به حالت اولیه برگرداندیم.

وی با بیان این که «حفظ بناهای تاریخی فرهنگ‌سازی عمومی شود»، خاطرنشان کرد: کار در مجموعه گلستان لذت‌بخش است، اینجا یک اثر جهانی است، معماری شگفت‌انگیزی دارد، از همه بازدیدگنندگانی که به کاخ می‌آیند درخواست می‌کنم ارزش معماری و هنر اساتیدی که این بنای بی‌نظیر را احداث کرده‌اند بیشتر بدانند، ساخت و مرمت و نگهداری و بازسازی این گچ‌بری‌ها و آینه‌کاری دشوار و پرهزینه‌ای است.

امیری تاکید کرد: اگر مردم قدمت و ارزش آثار و بناها را بدانند و بشناشند، دیگر در زمان بازدید، به دیوارها و آینه‌ها و گچ‌برها دست نمی‌زنند، تالار برلیان با قدمت بیش از ۲۰۰ سال حیف است اگر خراب شود. تخریب و مرمت مداوم به ارزش اثر آسیب می‌زند.

به گزارش ایرنا، به جز معماری نفیس و با شکوه آنچه سابقه تاریخی تالار برلیان را اصالت بخشیده است، رویدادی سیاسی است که در این تالار رخ داده و ثبت شده است، رویدادی که بخش مهمی از تاریخ ایران را شکل می دهد، فرمان مشروطیت که مبنای تشکیل مجلس شورای ملی است و مظفرالدین شاه قاجار در ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ خورشیدی آن را امضا کرد و یک روز بعد در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ اعلام شد.