به گزارش ایرنا، نیروهای گارد ریاست جمهوری نیجر چهارم مرداد ماه جاری، با بازداشت محمد بازوم رئیس جمهور این کشور در داخل کاخ ریاست جمهوری و سپس برکناری او، بر دوره جدید سیاست ورزی در این کشور و نخستین تجربه انتقال مسالمت آمیز قدرت در این کشور استعمارزده، هنوز آغاز نشده، نقطه پایان گذاشتند.
موقعیت نیجر
نیجر با ۱.۳ میلیون کیلومترمربع مساحت، پهناورترین کشور در منطقه غرب آفریقاست که ۲۴ میلیون نفر جمعیت با اکثریت مسلمان دارد.
برخورداری از منابع سرشار طبیعی بویژه اورانیوم، الماس، طلا و زغال سنگ از دیگر ویژگی های این کشور و البته جذاب برای استعمارگران قدیم و جدید است.
نیجر از شمال به الجزایر و لبیی، از شرق به چاد، از جنوب به نیجریه و بنین و از غرب به بورکینافاسو و مالی محدود می شود و فاقد مرز دریایی است.
نیجر هر چند یکی از فقیرترین کشورهای جهان است اما از بزرگ‌ترین ذخایر اورانیوم نیز برخوردار است. این کشور تا سال ۱۹۶۰ مستعمره فرانسه بود و در این سال استقلال خود را از این کشور اعلام کرد.
فقر شدید دامن نیجر را که حدود یک قرن زیر استعمار فرانسه بود، گرفته و این کشور در حال حاضر در میان ۱۸۹ کشور از نظر شاخص های توسعه انسانی، آخرین کشور است. هم اکنون بیش از نیمی از مردم نیجر زیر خط فقر هستند و حدود نیمی از کودکان در سن تحصیلی نیز به طور منظم به مدرسه نمی روند.
سازمان ملل اخیرا اعلام کرده است که حدود ۴ میلیون نفر از مردم نیجر نیازمند کمک های بشردوستانه هستند.
قرار گرفتن این کشور در کمربند گروههای مسلح تروریستی از قبیل بوکوحرام، القاعده و شاخه های این دو گروه و سایر گروههای مسلح فعال در ساحل آفریقا نیز بر ابعاد امنیتی و تبعات سیاسی آن بر اوضاع این کشور افزوده است.
واکنش به کودتا
در نخستین ساعت آغاز روند کودتا با اعلام بازداشت رئیس جمهور نیجر، جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (ایکواس) در بیانیه‌ای تلاش برای کودتا در این کشور را محکوم کرد.
ازالی اسومانی رئیس جمهوری کومور که ریاست دوره ای اتحادیه آفریقا را برعهده دارد نیز در سخنانی در نشست عمومی دومین مجمع اقتصادی و بشردوستانه روسیه و آفریقا که به میزبانی سن پترزبورگ، کودتا در نیجر را محکوم کرد و آزادی رئیس جمهور این کشور را خواستار شد.
سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه هم از طرف‌های درگیر در نیجر خواست از توسل به زور خودداری و اختلافات را از طریق گفت‌وگوی سازنده حل کنند.
ماریا زاخارووا از نیجر به عنوان کشور دوست روسیه یاد کرد و افزود: روسیه مشتاق حل سریع این بحران سیاسی داخلی و بازگرداندن صلح و آرامش به نفع مردم نیجر است.
سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه با بیان اینکه مسکو با نگرانی، رخدادهای جمهوری نیجر را رصد می کند، نسبت به آزادی رئیس جمهوری نیجر توسط ارتش این کشور ابراز امیدواری کرد.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز از کودتاچیان، خواست "فورا و بدون قید و شرط" رئیس جمهور منتخب نیجر را آزاد کنند.
وی گفت که با رئیس جمهور نیجر صحبت کرده تا همبستگی کامل خود را اعلام کند.
دبیرکل سازمان ملل در عین حال افزود: ما تاکنون هیچ تماسی با دست اندرکاران کودتا در نیجر نداشته ایم.
وی خطاب به بازداشت کنندگان رئیس جمهور نیجر تاکید کرد: از مانع تراشی در حکومت دموکراتیک کشور دست بردارید و به حاکمیت قانون احترام بگذارید.
پیش از این، استفان دوجاریک سخنگوی سازمان ملل به خبرنگاران گفته بود: دبیرکل سازمان ملل از نزدیک وضعیت نیجر را دنبال می کند. او به شدت هر گونه تلاش برای کسب قدرت با اتکا به زور و تضعیف حکومت دموکراتیک، صلح و ثبات در نیجر را محکوم می کند.
دوجاریک افزود: دبیرکل سازمان ملل از همه طرف های درگیر می خواهد که خویشتنداری و از حفظ نظم قانون اساسی اطمینان حاصل کنند. سازمان ملل متحد در کنار دولت و مردم نیجر می ایستد.
هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید در پی تحولات نیجر و بازداشت رئیس جمهور این کشور اعلام کرد: ما تحولات نیجر را با نگرانی دنبال می کنیم.
جن کربی افزود: ما مسلما هر اقدامی برای بازداشت و سرکوب مقامات دولتی نیجر که به صورت دموکراتیک انتخاب شده اند را محکوم می کنیم. ما از محافظان ریاست جمهوری می خواهیم که رئیس جمهور نیجر را هرچه زودتر آزاد و از هرگونه خشونت خودداری کنند.
این مقام ارشد کاخ سفید ادامه داد: ما از بیانیه قاطعانه اتحادیه آفریقا در دفاع از دموکراسی نیجر استقبال می کنیم.
وزارت امور خارجه آمریکا هم اعلام کرد که آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه این کشور روز چهارشنبه با محمد بازوم رئیس جمهور برکنار شده نیجر از سوی کودتاگران گفت‌وگو و تاکید کرد که ایالات متحده آمریکا از او حمایت می کند.
بلینکن تاکید کرد که ایالات متحده در کنار مردم نیجریه و شرکای منطقه ای و بین المللی در محکومیت این تلاش برای کسب قدرت با اتکا به زور می ایستد.
وزیر خارجه آمریکا همچنین تاکید کرد: مشارکت امنیتی و اقتصادی قوی ایالات متحده با نیجر به ادامه حکومت دموکراتیک و احترام به حاکمیت قانون و حقوق بشر بستگی دارد.
سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه هم از طرف‌های درگیر در نیجر خواست از توسل به زور خودداری و اختلافات را از طریق گفت‌وگوی سازنده حل کنند.
ماریا زاخارووا از نیجر به عنوان کشور دوست روسیه یاد کرد و افزود: روسیه مشتاق حل سریع این بحران سیاسی داخلی و بازگرداندن صلح و آرامش به نفع مردم نیجر است.
سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه با بیان اینکه مسکو با نگرانی، رخدادهای جمهوری نیجر را رصد می کند، نسبت به آزادی رئیس جمهوری نیجر توسط ارتش این کشور ابراز امیدواری کرد.
پیش از این، ودانت پاتل معاون سخنگوی وزارت امور خارجه نیز گفته بود: ما به شدت نگران تحولات در نیجر هستیم و از رئیس جمهور این کشور که به صورت دموکراتیک انتخاب شده است، حمایت می کنیم و هرگونه اقدام برای کسب قدرت با اتکا به زور را به شدت محکوم می کنیم و خواهان آزادی فوری رئیس جمهور و احترام به حاکمیت قانون هستیم.
فرانسه نیز به عنوان قدرت استعماری سابق نیجر، کودتای گارد ریاست جمهوری در این کشوررا به شدت محکوم کرد و خواستار آزادی فوری محمد بازوم رئیس جمهور نیجر شد.
الجزایر همسایه نیجر هم کودتای گارد ریاست جمهوری بر علیه رئیس جمهور این کشور را محکوم کرد.
بانک جهانی نیز اعلام کرد که به شدت هرگونه تلاش برای به دست گرفتن قدرت توسط زور یا بی‌ثبات کردن نیجر را محکوم می‌کند.
در همین حال، اعضای شورای امنیت سازمان ملل نیز تلاش ها برای تغییر غیرقانونی دولت در نیجر را محکوم کردند و خواستار آزادی فوری و بدون قید و شرط محمد بازوم و اطرافیان او شد.
در بیانیه شورای امنیت سازمان ملل که جمعه شب به وقت محلی در اختیار رسانه ها قرار گرفت، آمده است: ما اقدامات خلاف قانون اساسی برای تغییر قدرت در نیجر را به شدت محکوم می‌کنیم و خواستار آزادی فوری و بدون قید و شرط محمد بازوم رئیس جمهور منتخب نیجر، خانواده وی و اعضای دولت او هستیم.
شورای امنیت سازمان ملل متحد همچنین از موضع کشورهای غرب آفریقا در مقابله با کودتا در نیجر حمایت و نسبت به تاثیر منفی تغییرات غیرقانونی دولت‌ها در منطقه ابراز نگرانی کردند.
اعضای شورای امنیت همبستگی خود را با مردم نیجر اعلام و بر ادامه کمک های بشردوستانه تاکید کردند.
در همین حال، رئیس جمهوری برکنار شده نیجر نیز در پستی در شبکه های اجتماعی خواستار آن شد که شهروندان نیجر از دستاوردهای کشور که به سختی فراهم شده حفاظت می کنند.
بازوم روز پنجشنبه در اولین اظهارات خود پس از برکناری در توئیتر نوشت: شهروندان معتقد و پایبند به دمکراسی و آزادی از دستاوردهایی که با سختی فراهم شده است حفاظت می کنند.
از سوی دیگر به گزارش رسانه های منطقه، سران کشورهای آفریقایی قرار است امروز یکشنبه برای بررسی کودتای نیجر در پایتخت نیجریه گردهم آیند.
دخالت نکنید!
کودتاچیان نیجر بامداد پنجشنبه در بیانیه‌ای در پاسخ به موج محکومیت های منطقه ای و جهانی، خواستار عدم مداخله کشورهای خارجی در امور داخلی این کشور شدند.
در بیانیه کودتاچیان نیجر آمده است: از شرکای خارجی خواستیم که در امور نیجر دخالت نکنند.
کودتاچیان افزودند: فعالیت تمام نهادهای رسمی در جمهوری هفتم به حالت تعلیق درآمده است و نیروهای دفاعی و امنیتی اداره کشور را برعهده می‌گیرند و مدیریت و انجام امور روزانه در هر وزارتخانه بر عهده قائم مقام آن وزارتخانه خواهد بود.
کودتاچیان اضافه کردند: بدلیل وخامت اوضاع امنیتی و سوء مدیریت اقتصادی، تصمیم گرفتیم به کار آن نظام پایان دهیم.
این گروه مسلط بر اوضاع نیجر همچنین بر پایبندی خود به تمام تعهدات نیجر و سلامت جسمانی مقامات مخلوع تاکید کردند.
کودتاچیان نیجر همزمان، ژنرال «عبدالرحمن چیانی» را به عنوان رئیس شورای انتقالی این کشور منصوب کردند.
چیانی پس از تعیین به عنوان رئیس شورای انتقالی گفت: نظامی ها به خاطر وخامت اوضاع امنیتی کشور، حکومت را به دست گرفته اند.
وی افزود: در دوره محمد بازوم سیاستی برسرکار بود که می خواست مردم باور کنند که همه چیز خوب است درحالی که اوضاعی بسیار دشوار با وجود مرگ، آوارگان، ذلت و سرخوردگی حاکم بود.
چیانی اضافه کرد: سیاست امنیتی دولت بازوم، به رغم فداکاری ملت و پشتیبانی خارجی، اجازه تامین امنیت کشور را نمی داد.
سرهنگ آمادو عبدالرحمن، سنخگوی گروه موسوم به کمیته ملی نجات ملت در نیجر نیز گفت: برکناری بازوم با هدف حفظ کشور و پیشگیری از بروز جنگ داخلی صورت گرفته است چرا که در دوره وی شاهد وخامت اوضاع امنیتی و سوء مدیریت بودیم که برای کشور خطرناک بود.
چرا نیجر برای غرب (فرانسه و آمریکا) مهم است
نیجر از گذشته تاکنون مقر اصلی استقرار نیروهای نظامی و پایگاه های نظامی و اطلاعاتی کشورهای غربی ابتدا از سوی فرانسه و سپس آمریکا است. بروز کودتاهای مکرر در این منطقه، وضعیت سیاسی و امنیتی آن را همچنان شکننده نگه داشته است . همین امر به نوشته شبکه الجزیره ، باعث شده که کشورهای غربی و کشورهای همسایه و نیز مجمع اقتصادی کشورهای غرب آفریقا با شتاب به میدان بیایند و ابتدا کودتا را رد و سپس با مشاهده موفقیت کودتا، برای بدتر نشدن اوضاع در این کشور و حمایت از نخستین تجربه انتقال مسالمت آمیز و دموکراتیک قدرت در نیجر تلاش کنند.
شبکه الجزیره چند روز پیش در گزاشی نوشت که کودتای گارد ریاست جمهوری در نیجر با موجی از انتقادات در غرب مواجه شد، نخست به این دلیل که رئیس جمهور کنار زده شده، یکی از قوی ترین متحدان کشورهای غربی به حساب می آید، دوم این که نیجر یکی از مهم ترین مراکز استقرار پایگاه های نظامی کشورهای غربی است؛ به گونه ای که فرانسه ۴ پایگاه، آمریکا یک پایگاه بعلاوه حضور گسترده امنیتی در این کشور دارد. ضمن این که نیجر اخیرا به مرکز آموزش نیروهای ناتو تبدیل شده بود.
نکته دیگری که باعث اهمیت تحولات نیجر برای غربی ها می شود، برخورداری نیجر از منابع غنی زیرزمینی از جمله داشتن دومین ذخایر اورانیوم بزرگ جهان است.
شبکه المیادین نیز با طرح این سوال که چرا فرانسه و آمریکا از کودتا در نیجر نگران شده اند، نوشت: برکناری محمد بازوم از ریاست جمهوری، موجی از اعلام محکومیت ها را در غرب برانگیخت که بارزترین آنها مربوط به موضع پاریس و واشنگتن است.
این شبکه افزود: به نظر می رسد که فرانسه و آمریکا نگران استفاده روسیه از این فرصت برای تعمیق نفوذ خود در قاره آفریقا هستند و همچنین از افزایش مهاجرت های غیرقانونی به غرب بیم دارند.
فرانسه با محکوم کردن شدید اللحن هر گونه تلاشی برای گرفتن قدرت با استفاده از زور در نیجر، در واقع نگران آن است که مهمترین همپیمان خود در منطقه ساحل آفریقا از دست بدهد و نیجر بعد از مالی و بورکینافاسو سومین کشوری در این منطقه باشد که از اردوگاه نزدیک به فرانسه جدا شده و به سمت اردوگاه روسیه می رود.
پاریس پس از خارج کردن نیروهای نظامی اش از مالی، نیجر را بعنوان مرکز اجرای راهبرد جدید خود در آفریقا قرار داد تا بتواند اهداف جغرافیای سیاسی (ژئواستراتژیک) خود در غرب آفریقا را دنبال کند.
همچنین فرانسه ای که چراغ روشنای اش با انرژی حاصل از منابع طبیعی نیجر روشن است به گونه ای ۷۰ درصد از برق تولیدی فرانسه را نیروگاه هایی تولید می کنند که از اورانیوم وارد شده از نیجر بعنوان سوخت استفاده می کنند و فرانسه ۳۵ درصد از نیاز خود به اورانیوم را از نیجر تامین می کند که به نوبه خود چهارمین تولید کننده این ماده راهبردی در جهان است.
محور دیگری که نیجر را نزد فرانسه با اهمیت می کند، استقرار پایگاه های نظامی و نیز یک هزار و ۵۰۰ نظامی فرانسوی در خاک نیجر است. نیجر همچنین میزبان پایگاه اصلی ناتو در منطقه ساحل آفریقاست. به نوشته فایننشال تایمز، ناظران بر این باورند که وجود ثبات در نیجر و مناطق اطراف آن، به نیروهای فرانسه امکان نظارت بر مرزهای لیبی و نیز مبارزه با مهاجرت غیرقانونی را می دهد.
به گفته دومینیک کارایول کارشناس امور نظامی و راهبردی در فرانسه، نفوذ تاریخی پاریس در کشورهای غرب آفریقا، اکنون به مرحله سرنوشت سازی رسیده است. بویژه آنکه در پی کودتا در نیجر، ممکن است روسیه از وضعیت هرج و مرج بوجود آمده برای پیاده کردن برنامه های خود از جمله همکاری با گروههایی که از حضور غرب در منطقه خود ناخشوند هستند، بهره برداری کند.
آمریکا نیز که بسرعت انجام کودتا در نیجر را محکوم کرد و خواستار آزادی بازوم شد، به این دلیل نگران است که ممکن است بعد از بورکینافاسو، نیجر یازدهمین کشور آفریقایی باشد که در سالهای اخیر از از اردوگاه غرب جدا و به سمت روسیه متمایل شود.
زمینه های کودتا
شبکه المیادین در گزارشی از زمینه ها و بسترهای منتهی به کودتا در نیجر می نویسند: بروز کودتا در نیجر، توجهات را به کاهش نفوذ فرانسه و آمریکا در این کشور جلب کرده است، به ویژه آنکه محمد بازوم، مهمترین سیاستمدار وابسته به فرانسه در ساحل آفریقا به شمار می رود.
این سومین تلاش برای کودتا در نیجر از سال ۲۰۲۱ است که یکی قبل و دیگری بعد از به قدرت رسیدن بازوم بوده است و هفتمین کودتا در منطقه آفریقای غربی و مرکزی از سال ۲۰۲۰ تاکنون است.
از سوی دیگر، توجه به این نکته می تواند مفید باشد که به قدرت رسیدن بازوم، به مذاق گروههای نژادی در نیجر که خود را آفریقای الاصل و بازوم را فرزند قبایل عرب و بعدا ساکن شده در این مناطق می دانند، خوش نیامده بود.
مخالفان بازوم همچنین وی را متهم کرده اند که او به نقشه راهی که با سلف خود درباره چگونگی اداره کشور توافق کرده بود، پایبند نماند و حتی سعی کرد از نفود رئیس جمهور سابق در دستگاه های حکومتی بکاهد و به این منظور دنبال تغییراتی در ارتش و سایر نهادی مهم بود و همین امر رقبای وی را نگران کرد.
از سوی دیگر باید به وجود اختلافات و رقابت های نژادی و قبیله ای نیز اشاره کرد زیرا بازوم در واقع نماینده اقلیت عرب نژاد نیجر است که حدود ۱.۵ درصد از جمیت این کشور را تشکیل می دهند و همین امر برای قبائل غیر عرب گران آمده است.
این دعواها به حدی بالا گرفته بود که حتی بازوم متهم شد که هویت نیجری خود را جعل کرده و همچنین برای پیروزی درانتخابات دست به تقلب گسترده زده است.
عامل دیگر در مخالفت با بازوم در نیجر، افزایش مخالفت ها در این کشور با افتادن دوباره در دامن فرانسه بود چرا که وی بعد از به قدرت رسیدن اقدام به تثبت و تحکیم ائتلافات با کشورهای غربی کرده بود.
به نوشته رسانه ها، بازوم همچنین ارتباطات وثیقی با نیروهای پیشتیبانی سریع در سودان و شخص محمد حمدان دقلو فرمانده این نیروها دارد و درحالی که از کمک های مالی دقلو در تبلیغات انتخاباتی خود استفاده کرد و او را به مراسم تحلیف ریاست جمهوری خود دعوت کرد؛ ارتباطی با ارتش سودان ندارد و حتی عبدالفتاح البرهان فرمانده ارتش سودان را به این مراسم دعوت نکرد.
آیا قدرت های بزرگ نیجر را قربانی می کنند؟
تحولات پسا کودتا در نیجر درحالی ادامه دارد که از کارشناسان و ناظران از یکسو تبعات افزایش بی ثباتی در این کشور بر کل منطقه و از جمله کشورهای همسایه را مورد توجه ویژه خود قرار داده اند و از سوی دیگر افق تحولات آتی در منطقه غرب آفریقا را بر محور احتمال تشدید رقابت میان قدرت های بزرگ ترسیم می کنند. آیا غرب و بویژه فرانسه با سابقه استعماری بر نیجر وبخش وسیعی از آفریقا، به راحتی و بدون تحمیل هزینه های مادی و بشری به ملت های منطقه، حاضر است با کاهش نفوذ خود کنار بیاید یا درصدد حفظ آن به هر قیمت ولو با تداوم بی ثباتی و تشدید فقر در این کشور باشد؟ اینها سوالاتی که روزهای آینده شاید پاسخ های روشن تری بیابد.
نظر شما