یکی از اصلیترین ابزارهای ایالات متحده آمریکا برای سیطره بر اقتصاد بینالملل و تحکیم پایههای سلسله مراتب دستوری واشنگتن در جهان، واحد پول این کشور یعنی دلار بوده که بارها در جنگ اقتصادی علیه واحدهای ملی ناهمسو نیز به کار رفته و میرود. از این رو کشورهایی مانند ایران میکوشند با استفاده از سیاستها و روشهای گوناگون از زیر فشار دلار رهایی یابند؛ ضرورتی که اینک مورد توجه و تاکید بیشتری قرار گرفته است.
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی نخستین روز سال در حرم مطهر رضوی با اشاره به وابستگی اقتصاد کشور به دلار به عنوان نقطه ضعفی مهم تصریح داشتند: برخی کشورهایی که مورد تحریم غرب قرار گرفتند با قطع وابستگی خود به دلار و کار کردن با پولهای محلی، وضع بهتری پیدا کردند که ما نیز باید همین کار را انجام دهیم.
تاکید مکرر رهبر انقلاب بر دلارزدایی، ضرورتهای این مهم را بیش از هر زمان دیگری روشن میسازد تا راههای دستیابی به آن به یکی از ریلگذاریهای اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود. به همین دلیل اداره کل پژوهش ایرنا پروندهای را با عنوان «دلارزدایی؛ ضرورت یا انتخاب؟» گشوده و نظر کارشناسان را در این زمینه جویا شده است.
پیش از این، «احسان روحانی مطلق» کارشناس حوزه رمز ارز و عضو فناور انجمن بلاکچین ایران، «همایون دارابی» کارشناس بازار سرمایه، «افشین آشوری» رئیس کمیسیون استخراج رمزارز و بلاکچین نظام صنفی رایانهای، «محمود جامساز» اقتصاددان، «شهاب جهانگیری» عضو هیأت علمی و مدیر گروه اقتصاد دانشگاه ارومیه، «حبیب انصاری سامانی» دانشیار اقتصاد دانشگاه یزد و رییس سابق دانشکده اقتصاد مدیریت و حسابداری این دانشگاه و «شهلا عموری» نایب رئیس اول اتاق بازرگانی اهواز به پرسشهای ما پاسخ دادند و متن پیش رو حاصل مصاحبه با «مجتبی کاروان» رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه دوره نهم اتاق بازرگانی ایران است. در ادامه متن این گفتوگو را میخوانیم؛
به طور کلی، انتخاب ارز جایگزین دلار بستگی به ویژگیهای آن و نیاز مشتریان در بازار جهانی دارد و هیچ ارزی به تنهایی نمیتواند جایگزین کامل دلار در بازار جهانی باشد
مهمترین انگیزههای دلارزدایی؛ فشارهای اقتصادی و تحریمهای بینالمللی
-مختصات و شرایط اقتصادی که در آن به سر میبریم چیست که اقتضای آن دلارزدایی است؟ به عبارتی تفاوت شرایط سیاسی-اقتصادی کنونی ایران با مقاطع قبل از آن که حذف دلار از مبادلات تجاری چندان مطرح نبود چیست؟
دلارزدایی یعنی حذف دلار به عنوان واحد پرداخت از مبادلات داخلی یا بینالمللی. اقتصاد ایران در دورههای مختلف با شرایط متفاوت و متعددی روبرو بوده است اما برخی از شرایطی که ممکن است بر تصمیماتی مانند دلارزدایی تاثیرگذارتر باشند عبارتند از فشارهای اقتصادی و تحریمهای بینالمللی.
در شرح این شرایط باید گفت در دورههایی که تحریمهای بینالمللی بر ایران اعمال شده و فشارهای اقتصادی زیادی وجود دارد، وابستگی ایران به دلار برای پرداخت و دریافت در عرصه بینالمللی فشار زیادی بر کشور وارد میکند. اتخاذ سیاست دلارزدایی میتواند به خروج ایران از زیر این فشارها و کمک به انجام مبادلات تجاری بینالمللی خارج از چارچوبهای تحریمی کمک کند.
مورد بعدی که باید به آن اشاره کرد مشکلات ارزی است؛ در دورههایی که مشکلات تأمین ارز برای ایران به وجود میآید، کمبود ذخایر دلاری و عدم دسترسی ایران به منابع ارزی خارجی باعث افزایش قیمت این ارز میشود. این چالش به خصوص زمانی نمود بیشتری پیدا میکند که سایر کشورها از پرداخت تعهدات خود به ایران در قالب دلار (به دلیل تحریمهای بینالمللی) خودداری کرده و ایران را در تنگنای مبادلات کالا در برابر کالا قرار دهند.
آخرین مورد تحولات و تصمیمات داخلی است. به عنوان مثال اگر دولت تصمیم بگیرد که ارزش پول ملی را افزایش دهد، ممکن است دلارزدایی را به عنوان یکی از ابزارهای لازم برای این کار در نظر بگیرد.
ارزش ارزهای ملی از جمله یوان چینی و روبل روسیه تحت فشار قرار گرفته است
-حرکت به سمت دلارزدایی در مقطع فعلی آیا محرکی درونی دارد یا همراهی با روندی جهانی است که به خصوص از سوی قدرتهای شرقی و اقتصادهای نوظهور دنبال میشود؟
در دهههای اخیر، برخی از کشورها به سمت حذف دلار از مبادلات تجاری حرکت کردهاند. این موضوع به دلیل تاثیرات منفی تحریمهای بینالمللی و وابستگی به دلار در برخی اقتصادها مطرح شده است. همچنین، برخی از کشورها، از جمله چین و روسیه، به دنبال تقویت ارزش ارزهای خود و کاهش وابستگی به دلار هستند. بنابراین، میتوان گفت که حرکت به سمت دلارزدایی در مقطع فعلی، بهطور همزمان با روندی جهانی همراه است که به خصوص از سوی قدرتهای شرقی و اقتصادهای نوظهور دنبال میشود. این روند نشان میدهد که کشورها در جهان به دنبال کاهش وابستگی به دلار و افزایش استقلال اقتصادی خود هستند. هرچند، باید توجه داشت که حذف دلار از مبادلات تجاری ممکن است با چالشهایی همراه باشد، بهخصوص در صورتی که زیرساختهای کافی برای استفاده از ارزهای دیگر در کشور مورد نظر وجود نداشته باشد.
در کشورهایی مانند چین و روسیه، ارزش ارزهای ملی از جمله یوان چینی و روبل روسیه تحت فشار قرار گرفته است. به همین دلیل، این کشورها به دنبال تقویت ارزش ارزهای خود و تنوع در مبادلات تجاری خود هستند. همچنین، این کشورها از نظر تجاری با چالشهایی مواجه هستند که به دلیل وابستگی شدید به دلار، میتوانند با حذف دلار از مبادلات تجاری، آنها را کاهش دهند. بصورت مشابه در کشورهایی مانند ترکیه و هند نیز حذف دلار از مبادلات تجاری به عنوان راهکاری برای کاهش تاثیرات تحریمهای بینالمللی و کاهش وابستگی به دلار مطرح شده است. این کشورها در دورههایی که تحریمهای بینالمللی برای آنها اعمال میشود، با چالشهایی مواجه هستند که حذف دلار از مبادلات تجاری میتواند به آنها کمک کند تا با کمترین اثرپذیری از تهدیدهای ناشی از اعمال تحریم ها در بازار جهانی عمل کنند.
چهار مزیت دلارزدایی برای ایران عبارتند از کاهش وابستگیهای ارزی، تنوعبخشی به مبادلات تجاری، تقویت ارزش پول ملی و کاهش تاثیرگذاری تحریمها
حذف دلار از مبادلات تجاری نیازمند زیرساختهای مالی و بانکی قوی است
-دلارزدایی چه مزیتهایی برای اقتصاد ایران به همراه دارد؟
دلارزدایی چهار مزیت مهم برای اقتصاد ایران میتوان داشته باشد؛ یکی کاهش وابستگی به دلار است. ایران به دلیل تحریمهای بینالمللی و وابستگی شدید به دلار، در مسیر توسعه و رشد اقتصادی خود با چالشهای بسیاری مواجه است. حذف دلار از مبادلات تجاری میتواند به ایران کمک کند تا از وابستگی خود به دلار کاسته و به صورت آزادتری در بازار جهانی عمل کند.دوم تنوع در مبادلات تجاری است، حذف دلار از مبادلات تجاری، به ایران امکان میدهد تا در مبادلات تجاری خود از ارزهای دیگری به جای دلار استفاده کند. این کار میتواند به ایران کمک کند تا تنوع بیشتری در مبادلات تجاری خود داشته باشد و ریسکهایی را که با وابستگی شدید به دلار همراه است کمتر کند.
سومین مزیت دلازدایی برای اقتصاد ایران تقویت ارزش ارز ملی است. با حذف دلار از مبادلات تجاری، ایران میتواند ارزش ارز ملی خود را تقویت کند. این کار میتواند به ایران کمک کند تا در بازار جهانی بیشتر شناخته شود و از ارز ملی خود برای تبادل کالا و خدمات استفاده کند.
کاهش تاثیرات تحریمهای بینالمللی یکی دیگر از مزیتهای دلارزدایی است. حذف دلار از مبادلات تجاری میتواند به ایران کمک کند تا تاثیرات تحریمهای بینالمللی را کاهش دهد. با تنوع بیشتر در مبادلات تجاری، ایران میتواند بهتر تحریمهای بینالمللی را کنار زده و در اقتصاد خود پایداری بیشتری داشته باشد. با این حال، باید توجه داشت که حذف دلار از مبادلات تجاری نیازمند زیرساختهای مالی و بانکی قوی است که در صورت وجود آنها، میتواند به ایران کمک کند در مبادلات بین المللی قویتر عمل کند.
حذف دلار از مبادلات تجاری به تنهایی نمیتواند مانع از ریزش ارزش پول ملی کشور شود
- آیا دلارزدایی مانع از ریزش ارزش پول ملی کشورمان خواهد شد؟
حذف دلار از مبادلات تجاری به تنهایی نمیتواند مانع از ریزش ارزش پول ملی کشور شود. در واقع، ارزش پول ملی کشور به عوامل متعددی بستگی دارد مانند کاهش وابستگی به واردات، تنوع در صادرات، کاهش تورم و حذف دلار از مبادلات تجاری.
کاهش تورم میتواند به طور موثر منجر به توقف ریزش ارزش پول ملی شود
برای نمونه تنوع در صادرات میتواند به جلوگیری از ریزش ارزش پول ملی بسیار کمک کند. با افزایش تنوع در صادرات، کشور میتواند در بازار جهانی بیشتر شناخته شده و با توسعه صادرات غیر نفتی، تراز تجاری ایران را بهبود ببخشد. طبیعتاً تقویت تراز تجاری کشور باعث تقویت ارزش پول ملی خواهد شد. همچنین کاهش تورم نیز میتواند به طور موثر منجر به توقف ریزش ارزش پول ملی شود.
در ارزیابی ارزش داراییها و سرمایهگذاری، حذف یا تداوم بازیگری دلار متغیری اساسی است
-آیا دلارزدایی تنها در حوزه تجارت مطرح است
دلارزدایی میتواند در حوزههای دیگری غیر از تجارت مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال، در حوزه ارزیابی ارزش داراییها و سرمایهگذاری، حذف یا تداوم بازیگری دلار متغیری اساسی است. همچنین، در حوزه مالی و بانکی نیز میتوان از حذف دلار استفاده کرد تا وابستگی به دلار در مبادلات مالی و بانکی کمتر شود. برای مثال، قراردادهای سپردهگذاری طلا در برخی از کشورها به عنوان جایگزینی برای دلار مورد استفاده قرار میگیرند.
برخی از کشورها به دنبال ایجاد یک ارز دیجیتال ملی هستند تا بتوانند به جای دلار در مبادلات مالی و بانکی استفاده کنند.
حذف دلار از مبادلات تجاری و مالی نیازمند هماهنگی بین کشورها و تعامل بینالمللی است
-دلارزدایی یک انتخاب است یا ضرورت؟ و تا چه حد منطبق با واقعیات تجارت است
دلارزدایی هم میتواند به عنوان یک انتخاب و هم میتواند به عنوان یک ضرورت در نظر گرفته شود. در بسیاری کشورها، دلارزدایی به عنوان یک انتخاب برای کاهش وابستگی به دلار و ارزهای خارجی در مبادلات تجاری و مالی صورت گرفته است، در حالی که در برخی کشورها به دلیل فشارهای اقتصادی و تحریمهای بینالمللی، دلارزدایی به عنوان یک ضرورت مطرح است.
یوان در کنار یورو به دلیل حجم بالای معاملات در بازار جهانی و دارا بودن پشتوانه اقتصادی قوی چین، به عنوان یک جایگزین پایدار برای دلار در مبادلات تجاری و مالی جهانی در نظر گرفته میشود
در مورد اینکه دلارزدایی تا چه حد منطبق با واقعیات تجارت است، باید گفت که این مساله به شرایط و وضعیت هر کشور وابسته است. در برخی کشورها که با واردات بالایی مواجه هستند، دلارزدایی میتواند به عنوان یک انتخاب برای کاهش وابستگی به دلار و ارزهای خارجی در مبادلات تجاری و مالی موثر باشد. همچنین در برخی دیگر از کشورها که تحریمهای بینالمللی را تجربه میکنند، دلارزدایی به عنوان یک راهکار ضروری برای کاهش وابستگی به دلار به نظر میرسد.
باید توجه داشت که حذف دلار از مبادلات تجاری و مالی نیازمند هماهنگی بین کشورها و تعامل بینالمللی است که به طور کلی نیازمند زمان و تلاشهای بسیاری است. با این حال، باید توجه داشت که دلار به عنوان ارزی پایه در بازار جهانی تجارت و مالی شناخته شده است و حذف آن به سختی قابل انجام است.
ویژگیهای ارز جایگزین دلار؛ پایداری، حجم معاملات، ارزش صعودی و ...
-انتخاب ارز جایگزین دلار چه ویژگیهایی دارد؟ دلیل ضعف یا قدرت و نیز مرجع شدن یک ارز برای معاملات جهانی چیست؟
یکی از ویژگیهای مهم ارز جایگزین دلار، پایداری آن در بازار جهانی است. ارزی که پایداری قوی در برابر نوسانات بازار را دارا باشد، به عنوان جایگزین پایدار بجای دلار در مبادلات تجاری و مالی جهانی میتواند مطرح شود.
یکی دیگر از ویژگیهای ارز جایگزین دلار، میزان و روند صعودی ارزش آن در بازار جهانی است. ارزی که در طول زمان ارزش خود را افزایش داده باشد و میزان نوسانات آن در طول زمان نسبتاً پایدار باشد، به عنوان جایگزین قابل قبول برای دلار در بازار جهانی شناخته میشود. ویژگی دیگری که برای ارز جایگزین دلار بسیار مهم است، حجم معاملات آن در بازار جهانی است.
این که ارزهای خاصی به عنوان مرجع جهانی برای معاملات انتخاب میشوند، به طور کلی به دو عامل بستگی دارد؛ نیاز مشتریان و توافقات بین المللی. ارزهایی که برای معاملات جهانی مورد استفاده قرار میگیرند، باید به عنوان ارزهای پذیرفته شده در بازار جهانی شناخته شوند و قابلیت تبدیل به ارزهای مختلف را داشته باشند. به علاوه، مرجع شدن یک ارز در بازار جهانی به طور کلی به توافقات بینالمللی و قوانین مربوط به آن بستگی دارد.
یک ارز ممکن است پایداری بالایی داشته باشد، اما حجم معاملات کمی در بازار جهانی داشته باشد. بنابراین، باید به ترکیبی از ویژگیهای مختلف هر ارز توجه کرد وآن را به عنوان جایگزینی قابل قبول برای دلار در مبادلات تجاری و مالی جهانی در نظر گرفت. همچنین، نوسانات سیاسی، اقتصادی و جنگ تجاری نیز میتواند بر قدرت یک ارز تأثیر بگذارد. به طور کلی، ارزهایی که به عنوان جایگزین دلار در نظر گرفته میشوند، باید به عنوان یک ارز پایدار و مورد اعتماد در بازار جهانی شناخته شوند و قابلیت تبدیل به ارزهای دیگر را داشته باشند.
از جمله ارزهایی که به عنوان جایگزین دلار در مبادلات تجاری و مالی جهانی مورد بررسی قرار میگیرند، میتوان به یورو اشاره کرد. یورو به عنوان دومین ارز پرکاربرد در جهان شناخته میشود و در مبادلات تجاری و مالی بین کشورهای اروپایی و بسیاری از کشورهای دیگر به کار میرود. یورو به چشم یک ارز پایدار و با حجم معاملات بالا در بازار جهانی نگریسته میشود. با این حال، یورو در برابر نوسانات بازار نسبتاً حساس است و ممکن است در برخی موارد ارزش خود را از دست دهد.
در کنار نرخ ارز، متغیرهایی مانند تراز تجاری کشور، کاهش تولید، افزایش قیمتهای کالا و خدمات، نرخ بهره، وضعیت بدهیهای دولت و بسیاری عوامل دیگر میتواند روی تورم تأثیرگذار باشد
علاوه بر یورو، یوآن چین به عنوان ارز رسمی چین و یکی از ارزهای پرکاربرد در جهان شناخته میشود. در سال ۲۰۱۶، یوآن چین به عنوان یکی از ارزهای پنجگانه در سبد ارزی صندوق بینالمللی پول (IMF) قرار گرفت. این ارز به دلیل حجم بالای معاملات در بازار جهانی و دارا بودن پشتوانه اقتصادی قوی در چین، به عنوان یک جایگزین پایدار برای دلار در مبادلات تجاری و مالی جهانی در نظر گرفته میشود.
روبل روسیه هم یکی از ارزهای پرکاربرد در جهان شناخته میشود اما روبل نسبت به نوسانات بازار حساس است و از آن مهمتر به دلیل فشارهای اقتصادی و سیاسی بخشی از ارزش خود را از دست داده است.
ین ژاپن هم دارای پایداری نسبتاً بالایی در بازار جهانی است و در مبادلات تجاری و مالی بین کشورهای آسیایی و بسیاری از کشورهای دیگر به کار میرود. با این حال، ین در برابر نوسانات بازار حساس است و ممکن است در برخی موارد ارزش خود را از دست دهد.
در سالهای اخیر، برخی ارزهای دیگری مانند روپیه هند، ریال عربستان، دینار کویت، دینار بحرین و دینار عراق نیز به عنوان جایگزین دلار در مبادلات تجاری و مالی ایران مورد بررسی قرار گرفتهاند. به طور کلی، انتخاب ارز جایگزین دلار بستگی به ویژگیهای آن و نیاز مشتریان در بازار جهانی دارد و هیچ ارزی به تنهایی نمیتواند جایگزین کامل دلار در بازار جهانی باشد.
توسعه گردشگری، کاهش وابستگیهای نفتی و دیگر تسهیلگرهای دلارزدایی
- تا چه میزان دلارزدایی ممکن است؟ دورنمای تلاشهای کنونی در سطح اقتصاد ملی و بینالمللی در این مسیر چیست؟
در سالهای اخیر، دولت ایران تلاش کرده است تا با توسعه روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای دیگر، از وابستگی به دلار در تجارت خارجی کاسته و از ارزهای دیگر نیز بهره بگیرد. همچنین، در سطح داخلی نیز تلاش شده است تا مبنای ارزشگذاری مبادلات داخلی به ریال انجام شود و استفاده از دلار در تجارت داخلی کاهش یابد. اما با توجه به اینکه بازار جهانی به دلار وابسته است و بسیاری از کشورها در تجارت و مبادلات خود از دلار به عنوان ارز پرداختی استفاده میکنند، دورنمای کامل و مشخصی برای دلارزدایی در سطح بینالمللی وجود ندارد.
همچنین، تحریمهای اقتصادی همچنان بر ایران تاثیر میگذارد و این مساله نیز تلاشهای دولت برای کاهش وابستگی به دلار را محدود میکند. بنابراین، برای دلارزدایی در سطح ملی و بینالمللی، نیاز به تلاشهای بیشتر و بهرهگیری از راهکارهای مختلفی از جمله توسعه روابط تجاری با کشورهای دیگر، ترویج تجارت و پرداخت با ارزهای دیگر، توسعه اقتصادی و کاهش وابستگی به صادرات نفت، توسعه بخشهای دیگر از اقتصاد مانند گردشگری و صنایع دستی و... وجود دارد.
باید توجه داشت اگر دولت مترصد دلارزدایی از اقتصاد ایران است و مایل است به سمت افزایش سطح مبادلات مالی و تجاری با دنیا بر اساس سایر ارزها پیش برود، یک الزام اساسی بر سر راه ایران وجود دارد. ایران باید مقدمات خروج از لیست تحریم FATF و رفع محدودیتهای مبادلات مالی در سطح جهانی را دنبال کند.
دلارزدایی میتواند به کاهش قیمت مواد خام و وارداتی کمک کند
-با فرض به انجام رسیدن فرایند دلارزدایی، آیا اقتصاد از چالشهایی مانند تورم رهایی خواهد یافت؟
دلارزدایی میتواند یکی از راهکارهای موثر برای کنترل تورم باشد، اما باید توجه داشت که تورم حاصل عوامل متعدد اقتصادی است و فقط دلارزدایی نمیتواند مشکلات تورم را حل کند. عواملی مانند تراز تجاری کشور، نوسانات ارزی، کاهش تولید، افزایش قیمتهای کالا و خدمات، نرخ بهره، وضعیت بدهی های دولت و بسیاری عوامل دیگر میتوانند بر روی تورم تأثیرگذار باشند.
در حال حاضر، هزینه تبدیل ریال به دلار و برعکس و نیز هزینههای انتقال پول بالا است. با استفاده از ارزهای دیجیتال، هزینه تبادلات میتواند به دلیل کاهش واسطهگری و رفع محدودیتهای دیگر کاهش یابد
دلارزدایی به معنای کاهش وابستگی به دلار و استفاده از ارزهای دیگر، میتواند باعث کاهش و تعادل نرخ ارز شود که به نوبه خود میتواند به کاهش قیمتها و افزایش تقاضا برای کالاهای داخلی کمک کند و در نتیجه به کاهش تورم منجر شود.
علاوه بر این، دلارزدایی میتواند به کاهش قیمتهای مواد خام و وارداتی نیز کمک کند و در نتیجه به کاهش هزینه و افزایش تولید بیانجامد که باعث ایجاد اشتغال و افزایش روند رشد اقتصادی میشود. اما با این وجود، برای حل مشکلات تورم دلارزدایی به تنهایی کافی نیست و نیاز به برنامهریزی جامع و هماهنگ برای کنترل موضوع تورم، افزایش تولید، کاهش وابستگی به صادرات نفت، توسعه بخشهای دیگر از اقتصاد مانند گردشگری و صنایع دستی و... وجود دارد.
استفاده از ارزهای دیجیتال میتواند به کاهش هزینه تبادلات و انتقال وجه کمک کند
-راهکارهایی مانند استفاده از ارزهای دیجیتال تا چه حد مسیر دلارزدایی را هموار میکند؟
استفاده از ارزهای دیجیتال میتواند یکی از راهکارهای موثر در مسیر دلارزدایی باشد. این راهکار میتواند به ۲ صورت کاهش وابستگی به دلار و کاهش هزینه تبادلات اثر داشته باشد.
برخی ارزهای دیجیتال مانند بیتکوین، اتریوم و لایتکوین، بازار بزرگی دارند و میتوانند به عنوان جایگزین مناسبی برای دلار در تبادلات مالی بینالمللی باشند. همچنین استفاده از ارزهای دیجیتال میتواند به کاهش هزینه تبادلات و انتقال وجه کمک کند. در حال حاضر، هزینه تبدیل ریال به دلار و برعکس و نیز هزینههای انتقال پول بالا است. با استفاده از ارزهای دیجیتال، هزینه تبادلات میتواند به دلیل کاهش واسطهگری و رفع محدودیتهای دیگر کاهش یابد.
با این حال، باید توجه داشت که استفاده از ارزهای دیجیتال نیاز به زیرساختهای مناسبی دارد. برای استفاده بهینه از ارزهای دیجیتال، به بسترهای فنی و فناوری مانند بلاکچین، تکنولوژی رمزنگاری، پذیرش این ارزها توسط بانکها و شرکتهای مالی و ... نیاز داریم. همچنین، باید توجه داشت که ارزهای دیجیتال نیز با خطراتی همراهند و از نظر قانونی و ریسکی بودن در برخی کشورها محدودیتهایی نیز برای آنها وجود دارد. بنابراین، استفاده از ارزهای دیجیتال میتواند یکی از راهکارهای موثر در مسیر دلارزدایی باشد، اما نیاز به توسعه زیرساختهای فنی و قانونی، پذیرش بیشتر این ارزها در سطح بین المللی و برطرف شدن محدودیتها و ریسکهای مرتبط با آنها وجود دارد.
نظر شما