داریوش مادی که بود؟/بررسی اِستیون اَندرسون از یک دوره‌­ حساس تاریخ ایران باستان

به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، پادشاهی ماد از جمله حکومت‌هایی است که آگاهی چندانی درباره آن در متون نوشتاری و شواهد باستان‌شناسی وجود ندارد، به ویژه اگر پیوند این حکومت با شاهنشاهی هخامنشی مطرح شود.

تا کنون هیچ نوشته‌ای از حکومت مادها به دست نیامده است. هر آنچه از شواهد باستان‌شناختی از دوره ماد کشف شده بر مبنای احتمال و گمانه‌زنی است. البته موجودیت مادها در کتیبه‌های سلطنتی آشوری و بابلی نو و نیز منابع کلاسیک (از جمله هرودوت و گزنفون) به روشنی اثبات شده است.

این کتاب درباره تاریخ اواخر دوره ماد و پیوند آن با شاهنشاهی پارسی یا هخامنشی است. در این میان حضور شخصی به نام داریوش مادی بسیار اهمیت دارد.

شاید در نگاه نخست خوانندگان گمان کنند که منظور از این داریوش، داریوش یکم هخامنشی است، ولی اینگونه نیست. آقای اندسون، نویسنده کتاب، دست روی یکی از دوره‌های حساس تاریخ ایران گذاشته است؛ دوره گذار از ماد به هخامنشی. او فرد مورد نظر خود را نیز به درستی و با دقت برگزیده است؛ فرد مرموز و رازآلود به نام داریوش مادی.

نویسنده کتاب منابع گوناگون نوشتاری از جمله منابع کلاسیک متقدم و متاخر (آثار گزنفون، هرودوت، نوسیدید، بروسوس،آیسخولوس، هارپوکراسیون)، عهد عتیق(به ویژه کتاب دانیال) و حتی عهد جدید، و اسناد نوشته شده به خط میخی ( استوانه کوروش، رویدادنامه نبونئید، روایت منظوم، متن رویا یا استوانه سیگار نبوئید، است حران، متون قراردادی بابلی و متن پیشگویی دودمانی) را بررسی و با هم مقایسه کرده است تا موجودیت و هویت فردی به نام داریوش مادی را مشخص کند. در این کتاب اشاره‌هایی به داریوش یکم هخامنشی نیز شده است.

تمرکز اصلی این کتاب بر دوره ماد و هخامنشی است، از این رو، افزون بر داریوش مادی، کوروش و نبونئید، آخرین شاه امپراتوری بابل نو (همزمان با مادها و پارس‌ها)، نیز بخش شایان توجهی از موضوع کتاب را به خود اختصاص داده‌اند، این امر به‌ویژه هنگام بررسی متون نوشته شده به خط میخی به اوج خود می‌رسد.

این متون به روشنی موجودیت کوروش کبیر را به اثبات می‌رسانند؛ موجودیتی که برخی از پژوهشگران سطحی نگری و ناآگاه فقط به متون عهد عتیق، منابع کلاسیک ‌و استوانه کوروش محدود کرده‌اند. نگارنده این متون را، که دستور نوشتن بیشتر آنها را به کوروش نسبت داده‌اند، تبلیغی می‌داند.

این کتاب ترجمه ای است از Darus the Mede: A Reappraisal که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد.

درباره نویسنده

اِستیون اَندرسون، نویسنده کتاب، در راه شناساندن هویت داریوش مادی، مدارک تاریخی و نوشتاری گوناگونی مانند منابع کلاسیک (گزنفون، هرودوت، توسیدید، بروسوس، آیسخولوس، ارسطو، کتزیاس، هارپوکراسیون)، اسناد و متون اکدی (استوانه کوروش، روایت منظوم، رویدادنامه نبونئید، استوانه سیپّار نبونئید یا متن رؤیا، استل حرّان، پیشگویی دودمانی) و کتاب‌های عهد عتیق (به‌ویژه دانیال) را واکاوی کرده است تا به این وسیله موجودیت و هویت داریوش مادی را به اثبات برساند. کتاب پیشِ رو درباره یکی از دوره‌های حساس تاریخ ایران باستان است، دوره گذار از حکومت ماد به شاهنشاهی پارسی (هخامنشی).

نویسنده در کتاب خود این دوره را مادی_پارسی نام‌گذاری کرده است. با وجود این‌که کتاب درباره داریوش مادی است، شخصیت‌هایی مانند کوروش دوم (کوروش کبیر)، بنیان‌گذار شاهنشاهی پارسی، و نبونئید واپسین شاه امپراتوری بابلی نو نیز حضور پررنگی در مباحث و موضوعات مرتبط با هویت داریوش مادی دارند، به‌ویژه هنگامی که سخن از متون نوشته‌شده به خط میخی و زبان اکدی به میان می‌آید و اشاره‌هایی هم به داریوش یکم هخامنشی و پیوند او با داریوش مادی شده است.

قسمتی از متن کتاب

داریوش مادی و هردوت

در نگاه نخست، هیچ گونه وجه اشتراک ملموس و مشهودی میان داریوش مادی کتاب دانیال و هیچ‌یک از شخصیت‌های روایت هرودوت از داستان کوروش وجود ندارد. این امر منجر به چهار فرضیۀ یکی‌انگاری شده است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم. دو فرضیۀ مهم (یعنی فرضیه‌هایی با موافقان بسیار) یکی دانستنِ داریوش با گوبرو و گوروش است، و دو فرضیۀ کم‌اهمیت‌تر(یعنی فرضیه‌هایی با موافقان اندک) یکی دانستنِ داریوش با کمبوجیۀ دوم آستیاک است.

داریوش به منزلۀ گوبَرو

تلاش برای یکی دانستن داریوش و گوبرو، همان‌طور که در فصل یکم یادآوری شد. دیدگاه غالب مفسران مسیحیت انجیلی دربارۀ کتاب دانیال در یک ربع نخست سدۀ بیستم میلادی بود. هرودوت نامی از گوبرو در رویدادنامۀ نبونئید «گوبرو» و «اوگبرو» خوانده شده است و گزنفون از او با عنوان گُبریاس یاد کرده است.

فرضیه‌های یکی دانستن داریوش مادی و گوبرواشکال متفاوتی دارد، اما استدلال بنیادین در همۀ ترتیبات یکسان است: ۱. گوبرو فرمانده گماشته‌شدۀبابل(یا ایالت بابل) از سوی کوروش بود ومسئول انتصاب مقامات و صاحب‌منصبان در بابل به شمار می‌رفت. ۲. این احتمال وجود دارد که به گوبرو لقب «شاه» داده باشند؛ ۳. گوبرو ممکن است مادی بوده باشد؛ ۴. این امکان وجود داردکه افزون بر گوبرو نام «داریوش» را نیز به وی داده باشند؛ و (صفحه ۸۵ و ۸۶)

کتاب داریوش مادی نوشته استیون اندرسون و ترجمه علی‌اصغر سلحشور در ۲۴۰ صفحه، با شمارگان ۱۱۰۰ نسخه، قیمت ۳۲۰ هزار تومان در سال ۱۴۰۲ توسط انتشارات ققنوس منتشر شد.