چین و آموزش رهبران آفریقایی/آیا واقعاً آمریکا جا مانده است؟

از آنجایی که قاره آفریقا از جایگاه مهمی در سیاست خارجی بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه جهان برخوردار است در این میان تلاش همه جانبه چین و سرعت این اقدامات برای جلب نظر آفریقایی ها به قدری چشمگیر شده است که بسیاری از کشورهای غربی را واداشته تا با کمک هم تلاش کنند از سرعت و گستردگی نفوذ چین در سطح این قاره که زمانی حیاط خلوت آنها بوده است بکاهند و در صورت امکان آن را متوقف کنند.

مثلا ۱۱ تیر ماه گذشته بود که "جو بایدن" رئیس جمهوری آمریکا در مصاحبه با شبکه سی ان ان کشورش اعلام کرد : " چین در صدد است تا جای آمریکا را به عنوان کشوری با بزرگترین اقتصاد و توانایی های نظامی در دنیا بگیرد، بنابراین بر کشورهای اروپایی است تا با سرمایه گذاری در کشورهایی در قاره آفریقا و آمریکای لاتین نفوذ خود را گسترش دهند و به این طریق جلوی نفوذ چین را بگیرند".

این هدف غربی ها در حالی عمومی می شود که نتایج مطالعات اندیشکده کنیایی شبکه اقتصادی بین منطقه ای (the-star.co.ke)» به تازگی نشان داد که طرح های همه جانبه و توسعه زیرساختی چین در قاره آفریقا از کارایی و تاثیرگذاری بهتری در مقایسه با موارد مشابه اتحادیه اروپا و حتی آمریکا برخوردار است و در واقع این دست برتر چین نسبت به دیگر ملل جهان در این قاره است.

نتایج یک نظرسنجی «بنیاد خانواده ایچیکوویتز» (Ichikowitz Family Foundation) مستقر در آفریقای جنوبی نیز به تازگی ثابت کرد که چین به عنوان «یک نقش آفرین خارجی برتر» در قاره آفریقا توانسته جای آمریکا را در اذهان شهروندان آفریقایی به ویژه جوانان بگیرد و حتی آمریکا در رتبه ای پس از انگلیس و اتحادیه اروپا در این خصوص قرار گرفته است.

اما گزارش دیروز نشریه هنگ کنگی "ساوث چاینا مورنینگ پست" به نکاتی اشاره کرده است که یک ضربه تبلیغی قوی به نفع چین است، چون نوشت که اغلب کشورهای آفریقایی به چین به عنوان یک هدف برتر برای آموزش نظامی نگاه می کنند تا جایی که یک آکادمی نظامی چینی تا بحال ۱۰ رئیس ستاد دفاع، ۸ وزیر دفاع و چندین رئیس جمهوری سابق در میان فارغ التحصیلان آفریقایی خود دارد.

طبق این گزارش، در ماه مه (اردیبهشت) گذشته بود که "ایسیاس افورقی" رئیس جمهوری اریتره در یک سفر رسمی به پکن با افتخار به آموزش نظامی خود در چین در سال ۱۹۶۷ (تنها یک سال پس از انقلاب فرهنگی) اشاره و عنوان کرد که این تجربه او به عنوان یک رهبر چریکی انقلابی و تفسیر او از فلسفه "مائو" نقش مهمی در مبارزه ۳۰ ساله اش برای استقلال کشورش از اتیوپی ایفا کرد که کشورش آنرا در سال ۱۹۹۳ به دست آورد.

حتی متن تلگرام محرمانه ای که سفارت امریکا در اریتره در سال ۲۰۰۹ منتشر کرده و به تازگی در پلتفرم افشای ویکی لیکس منتشر شد، ایستاس در یک جلسه با "شی جین پینگ" رئیس جمهوری چین که او را یک “دوست قدیمی چین” نامیده است، گفت: “مردم اریتره هرگز حمایت روحی و مادی ارزشمند مردم چین برای استقلال و آزادی اریتره را فراموش نخواهند کرد.”

گزارش ها حاکی است که رئیس جمهوری اریتره یکی از ده ها رهبر فعلی و سابق آفریقایی است که در مدارس نظامی چین از جمله مدرسه فرماندهی ارتش آزادی بخش خلق (PLA) در "نانجینگ" که بیشترین تعداد دانشجویان آفریقایی را دارد، آموزش دیده اند، چون "امرسون منانگاگوا" رئیس جمهوری فعلی زیمبابوه که در نوامبر ۲۰۱۷ با کودتای نظامی "رابرت موگابه" رهبر طویل الحکومه کشورش را سرنگون کرد به قدرت رسید نیز یکی دیگر از رهبران آفریقایی فارغ التحصیل از نانجینگ است و توانسته بود به بخشی از تیم اصلی در مبارزه برای آزادی کشورش تبدیل شود.

بر اساس یک مطالعه اخیر موسسه صلح آمریکا (USIP)، فارغ التحصیلان آفریقایی مدرسه فرماندهی ارتش آزادی بخش خلق در نانجینگ تاکنون شامل ۱۰ رئیس ستاد دفاع، ۸ وزیر دفاع و ""لورین کابیلا"" رئیس جمهوری سابق جمهوری دموکراتیک کنگو، "جوآو برناردیو ویرا" از گینه بیسائو، "سام نوجوما" از نامیبیا و "جاکایا کیکوته" از تانزانیا هستند.

این گزارش حاکی است که بسیاری از افسران نظامی موزامبیک نیز در نانجینگ آموزش دیده اند، از جمله "ژنرال لاگوس لیدیمو" قدیمی ترین سرلشکر ارتش و "ژنرال مایور فردریک موگیشا" فرمانده اوگاندایی که از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ نیروهای اتحادیه آفریقا در سومالی را رهبری می کرد، قبل از اینکه به عنوان رئیس مشترک ستاد مشترک نیروهای مسلح اوگاندا منصوب شود.

براساس این گزارش، دانشگاه های چین یکی از بهترین مکان‌های این کشور برای آموزش تعداد فزاینده‌ای از دانشجویان آفریقایی است که باعث شدند این کشور آسیایی به مقصد اصلی آموزش نظامی حرفه‌ای آفریقا تبدیل شود، مثلا دانشکده بین‌المللی مطالعات دفاعی (ICDS) ارتش خلق چین، گاهی اوقات نزدیک به نیمی از دانشجویان خود را از میان آفریقایی ها جذب می کند، در حالی که دانشگاه ملی دفاع ارتش خلق چین (PLA NDU) سالانه صدها افسر آفریقایی را می‌پذیرد.

به عنوان نمونه PLA NDU دارای فهرست برجسته ای از فارغ‌التحصیلان آفریقایی است که شامل "جوزف کابیلا" رئیس‌جمهوری سابق جمهوری دموکراتیک کنگو و "دیوید موهوزی" فرمانده سابق نیروهای دفاعی مردمی اوگاندا و وزیر امور داخلی فعلی این کشور می‌شود.

طبق گزارش های رسمی، دولت اتیوپی نیز از سال ۲۰۱۵ افسران ارشد خود را که قرار است به ژنرال تبدیل شوند، برای شرکت در دوره‌های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه NDU چین فرستاده است.

بر اساس یک مطالعه که "پل نانتولیا" کارشناس چین در مرکز مطالعات استراتژیک آفریقا در واشنگتن انجام شد، چین قبل از شیوع ویروس کرونا هزاران افسر آفریقایی را به مدارس نظامی خود جذب می‌کرد، تا جایی که حدود ۶ درصد یا ۶۰۰۰ نفر از تقریباً ۱۰۰ هزار فرصت آموزشی که چین هر سه سال یک بار از طریق مجمع همکاری چین و آفریقا (FOCAC) به آفریقا ارائه می‌کرد، برای آموزش نظامی بودند.

"چین گانگ" وزیر خارجه سابق چین در سفری که ژانویه (دی ماه) گذشته به ۵ کشور آفریقایی داشت گفت که پکن قصد دارد “ترویج مبادلات فیزیکی چین و آفریقا، از جمله آموزش نظامی” را به عنوان یک اولویت مهم تسریع کند.

نانتولیا گفت که از نظر حضور نظامی در آفریقا، چین تقریباً از هر نظر و با هر معیاری از همتایان غربی خود پیشی گرفته است. چون با وجود اینکه امریکا، انگلیس و فرانسه هر کدام آمار قابل توجهی نظامی در قاره آفریقا دارند و کشورهای غربی بیش از ۵۰ پایگاه و سایر تأسیسات در این قاره دارند (امریکا به تنهایی ۲۷ پایگاه نظامی در آفریقا دارد) و چین فقط یک پایگاه لجستیکی برای حفاظت از عبور و مرور کشتی‌های تجاری و مقابله با دزدان دریایی در جیبوتی دارد، با این وجود نفوذ نظامی چین در این قاره بیش از غربی ها است و هر روز این نفوذ بیشتر هم می شود.

دکتر "لینا بن‌عبدالله" کارشناس چین و آفریقا و استادیار علوم سیاسی و امور بین‌الملل در دانشگاه Wake Forest آمریکا نیز با اعلام اینکه اگرچه برای کشورهای غربی مقرون به صرفه است که آموزش نظامی آفریقایی ها را در خاک خودشان انجام دهند اما برای چین: «یک هدف دیپلماسی نرم همراه با دعوت از افسران برای این آموزش وجود دارد» به همین دلیل ترجیح می دهد از فرماندهان نظامی و حتی رهبران آفریقایی در خاک خود پذایرایی کند.

"دیوید شاین" از دانشگاه جرج واشنگتن در مدرسه امور بین‌الملل Elliott نیز با اعلام اینکه «چین به عنوان یک منبع جایگزین برای آموزش غربی دیده می‌شود» گفت که با تبدیل شدن تجهیزات نظامی چینی به امری رایج در نیروهای مسلح آفریقا، منطقی است که در سطح این قاره ترجیح داده شود با این تجهیزات چینی آموزش ببینند.

او گفت: "ویژگی جذاب دیگر چین برای برخی از دولت‌های آفریقایی این واقعیت است که «آموزش چینی بدون توصیه‌هایی در مورد نیاز به کنترل غیرنظامی بر ارتش (دخالت غربی ها در امور سیاسی به بهانه آموزش نظامی) و اجتناب از سوء استفاده‌های و لفاظی های حقوق بشری صورت می گیرد.»

شاین گفت که آموزش های نظامی و حتی غیر نظامی این امکان را به چین می‌دهد تا مدل سیاسی، فرهنگی و اقتصادی متفاوتی را که امیدوار است در آفریقا طنین انداز شود، پیشنهاد دهد. این همچنین فرصتی را برای نشان دادن تجهیزات نظامی چینی و به طور بالقوه فروش آن به دولت‌های آفریقایی فراهم می‌کند.

در هر صورت چین همچنان در کنار توسعه همکاری های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با کشورهای آفریقایی بر ابعاد نظامی این همکاری ها نیز می افزاید، چون سه هفته قبل (۳۱ تیرماه) بود که رایزن نظامی چین در اتحادیه آفریقا در دیدار با رئیس ستاد نیروی آماده باش این اتحادیه (ASF) تاکیدکرد که ارتش آزادی بخش چین به منظور ایجاد صلح و ثبات در این قاره، همکاری نظامی خود با کشورهای اتحادیه آفریقا افزایش خواهد داد.

به گزارش ایرنا از خبرگزاری شینهوا ،«گوو بائوجیان» در دیدار با «آنتونیو لاماس خاویر» با اعلام اینکه "توسعه در این منطقه نیازمند به ثبات و امنیت است"، گفت: "چین در راستای صلح و امنیت در قاره آفریقا، کمک های نظامی خود را به اتحادیه آفریقا افزایش داده و در امر آموزش به نیروهای آماده باش آفریقا و همکاری مشترک در مقابله با ترویسم هم با این اتحادیه همکاری خواهد کرد."

همین خیز نظامی چین در قاره سیاه موجب شد تا "ریو ناکامورا" تحلیلگر ژاپنی روزنامه آمریکایی "وال استریت ژورنال" چندی پیش نوشت که چین با گسترش جهانی پایگاه های نظامی به ویژه در آفریقا در نظر دارد با امریکا مقابله کند و از سوی دیگر دولت جو بایدن هم به شدت نگران تحرکات نظامی چین است. هم اکنون رقابت نظامی چین و آمریکا از آسیا اقیانوسیه هم فراتر رفته و به ویژه در قاره آفریقا بسیار هم جدی شده است.

در هر صورت در بحبوحه گسترش نفوذ چین در آفریقا و تلاش‌های آمریکا و روسیه برای مهار پیشرفت چین در این قاره، سایر کشورهای قدرتمند جهان نیز تلاش دارند از رقابتی که برای یافتن جای پایی در این قاره روبه‌رشد آغاز شده است، عقب نمانند که از جمله آنها می توان به ژاپن، روسیه، هند، ترکیه، عربستان سعودی، قطر، رژیم صهیونیستی، امارات متحده عربی و همچنین ایران در کنار کشورهای غربی که از قضا از سابقه استعماری در این قاره نیز برخوردارند نام برد.

در هر صورت، آفریقا امروزه مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است، اما از آنجایی که قریب به اتفاق کشورهای آفریقایی سابقه ای از دوران استعماری از سوی دول غربی و همچنین کودتاهای نظامی در کشورشان را تجربه کرده اند، این بار کم میل نیستند شریک آینده خود را از میان رقبای جدید (غیر اروپایی و آمریکایی) به ویژه چین انتخاب کنند و لذا امروزه به خوبی می بینیم که برخی از رهبران این کشورهای آفریقایی همچون بسیاری از شهروندان این قاره ترجیح می دهند حتی تحصیلات عالیه علمی و نظامی خود را در این کشور آسیایی بگذرانند.

به همین دلیل تحلیلگران رویکرد یک دهه گذشته چین به کشورهای آفریقایی را استثنایی توصیف می کنند، چون این کشور آسیایی طی سال های اخیر به ویژه در رقابت با مدل لیبرال دمکراسی غرب علاوه بر سرمایه‌گذاری‌های گسترده در قاره آفریقا کوشیده است تا برخلاف خواست غربی ها با استفاده از قدرت نرم، مقبولیت مدل سیاسی-اقتصادی خود را در این منطقه از جهان گسترش دهد، به ویژه اینکه مدل چینی برخلاف مدل غربی، سابقه خشونت، برده داری و نسل کشی ندارد و همین امر هم باعث مقبولیت هر چه بیش‌تر این کشور، نزد مردمان و دولت‌های نیازمند آفریقایی شده و می‌شود.

در این میان، آنچه غرب بیش از همه از آن هراس دارد این است که مبادا ملل آفریقایی در برابر مدل توسعه لیبرال دمکراسی غربی، علاقه بیشتری را به مدل توسعه و فلسفه چینی نشان دهند. مساله‌ای که بدون تردید الهه ساختگی آن‌ها (غربی ها) از خود برای کشورهای آفریقایی را از اعتبار خواهد انداخت و ملل آفریقایی، غرب را دیگر اولویت اصلی خود در روابط خارجی و اقتصادی شان نخواهند دید.