طلوع هم‌افزایی ایران و بریکس

به گزارش حوزه سیاست خارجی ایرنا، «سندتون» یک منطقه تجاری پر زرق و برق در حومه شهر ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی محل برگزاری آخرین نشست گروه بریکس است، یک بلوک از کشورهایی که تمایل دارند تسلط غرب در امور جهانی و نظم پساجنگ سرد را به چالش بکشند. بنابر گزارش رسانه های غربی، نشست بین المللی بریکس در آفریقای جنوبی این هفته مورد توجه کشورهایی است که از نظامات تحت رهبری غرب خسته شده اند.

مانند اجلاس سال قبل، ایران نیز یکی از میهمانان ویژه بریکس ۲۰۲۳ خواهد بود، اعضای بریکس به اتفاق از پیوستن ایران به گروه جهانی حمایت کرده اند، پس از مواضع صریح سران چین و روسیه، «سیریل رامافوزا» رئیس جمهور آفریقای جنوبی هم که اخیرا میزبان هیات دیپلماتیک ایرانی به ریاست حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان بوده است از تمایل کشورش برای عضویت ایران در بریکس خبر داد.

آفریقای جنوبی از سه شنبه تا پنجشنبه میزبان پانزدهمین اجلاس سران بلوک بریکس در ژوهانسبورگ است و این گروه در حال بررسی افزودن اعضا و گسترش بریکس در این نشست است. به غیر از موضوع گسترش گروه، موضوع دلارزدایی نیز در دستور کار اجلاس سران خواهد بود، زیرا کشورها در مورد افزایش تجارت ارز محلی گفتگو می کنند.

در همین زمینه، رویترز روز سه شنبه به نقل از مقامات آفریقای جنوبی گزارش داد که بیش از ۴۰ کشور برای پیوستن به برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در بلوک بریکس به عنوان جایگزینی برای بلوک های غربی که بر نظم جهانی تسلط دارند ابراز علاقه کرده اند. بر اساس گزارش رویترز، از میان کسانی که ابراز علاقه کرده اند، نزدیک به ۲۲ کشور رسماً درخواست کرده‌اند به گروهی بپیوندند که یک چهارم تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می دهد.

اگرچه آفریقای جنوبی فهرست نامزدهای پیوستن به این گروه را منتشر نکرده است، اما برخی از کشورهای علاقه مند شامل ایران و ونزوئلا، بزرگترین اقتصاد جنوب شرقی آسیا یعنی اندونزی، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، الجزایر، مصر و آرژانتین می شوند.

بریکس در دوره گذار نظم جهانی که نشانه های از قواره افتادن ساختارها و هنجارهای نظم آمریکایی جهان -Post Cold War – آشکار شده است با همه دشواری ها و موانعی که بر سر خود می بیند، به عنوان یک ایده جایگزین مطرح است.

در این میان، پیوستن ایران (که در اسناد راهبردی ایالات متحده آمریکا در کنار چین و روسیه به عنوان جدی ترین کشورهای تجدیدنظرطلب نظم یکجانبه فعلی اشاره می شود) به این بلوک همانطور مقامات کشورمان تصریح کرده اند به ارزش افزوده برای هر دو طرف منجر خواهد شد.

اخیرا معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر خارجه مطرح اذعان کرد جمهوری اسلامی ایران جزو اولین کشورهایی است که تقاضای عضویت در این گروه را مطرح کرده است. مهدی صفری با اشاره به روند عضویت ایران در گروه بریکس گفت: هنوز کشورهای عضو بریکس معیارهای خودشان را برای اعضای جدید مشخص نکرده‌اند و در حال نوشتن این معیارها هستند. وی ادامه داد: با توجه به معیارها و توانایی‌هایی که ما از آن برخوردار هستیم به راحتی می‌توانیم خودمان را با معیارهای احتمالی اعضای بریکس تطبیق دهیم.

این دیپلمات ارشد کشورمان عضویت به مزیت های دوجانبه ایران و بریکس برای یکدیگر هم اشاره کرد و بیان کرد از اثرات پیوستن کشورمان به بریکس انجام معاملات با کشورهای روسیه، چین، برزیل و آفریقای جنوبی بدون استفاده از دلار و با پول ملی و همچنین استفاده از تسهیلات بانک توسعه بریکس است.

به گفته صفری، ایران در مقابل در بخش انرژی، نیروگاه، ساختمان سازی، جاده سازی و فعالیت‌های دانش بنیان و صدور خدمات فنی مهندسی از توانایی بالایی برخوردار است و عضویت در این گروه این زمینه را فراهم می‌کند که ایران بتواند این خدمات‌ را ارائه دهد.

اگرچه در ابتدا هدف اصلی تشکیل گروه بریکس، اقتصادی بود اما در ادامه با توجه به تغییرات در نظام بین‌الملل و پیوستگی اقتصاد و سیاست، عوامل سیاسی و بین‌المللی نقش انکارناپذیری بر گستردگی و دامنه کاری بریکس افزود.

هر کدام از اعضای بریکس در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی در جهان بازیگری عمده محسوب می‌شود و از این منظر بریکس دارای سطوح مختلف و متنوعی از قدرت است. چین و روسیه از اعضای دائم شورای امنیت و دارای حق وتو هستند. چین، روسیه و هند دارای زرادخانه‌های سلاح هسته‌ای هستند و برزیل و آفریقای جنوبی هم از توانمندی‌های هسته‌ای برخوردارند.

همچنین اعضای این گروه نیمی از جمعیت جهان (۴ میلیارد نفر) را تشکیل می‌دهند که این متغیر هم یک عامل قدرت‌ساز برای ایفای عمل گسترده‌تر بریکس است. ظرفیت اقتصادی بریکس با در اختیار داشتن تقریبا ۲۰ درصد کل اقتصاد جهانی دیگر اهرم قدرت‌ساز این گروه برای در اختیار گرفتن ابتکار عمل در نظام بین الملل است. با این وجود مهم‌ترین وجه تمایز بریکس را باید در تجدیدنظرطلبی اعضای آن نسبت به نظم موجود جهانی جستجو کرد و همین ویژگی برجسته باعث شده نقش این گروه در بازتعریف نظام بین‌الملل شاخص شود.

بسیاری از تحلیلگران اقتصادی شکل‌گیری بریکس را مقابله با قدرت‌های غربی مدافع نظم فعلی جهانی دانسته و تلاش این گروه برای ایجاد بانک توسعه جهانی در مقابل صندوق بین‌المللی پول را مصداق آن ارزیابی می‌کنند.

ایران پس از استقرار دولت سیزدهم با اتخاذ دیپلماسی همه جانبه که متکی بر راهبرد واقع‌گرایی و مختصات عملگرایانه است اشتراکات فراوانی را با کنشگران قدرتمند جهانی تعریف کرده است و پیوستن به شبکه‌ای از پیمان‌های منطقه‌ای و جهانی نظیر سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس را در دستور کار قرار داده است.

با توجه به ظرفیت‌های قدرتمند بریکس که موجب می شود دستورکار این گروه و دامنه عمل و کنش آن در سطوح فرامنطقه‌ای شکل بگیرد، مزیت پیوستن به بلوک جهانی برای کشورمان در این است که ایران می‌تواند پیگیری سیاست خنثی‌سازی تحریم‌های غرب علیه کشورمان را با قدرت بیشتری ادامه دهد.

از طرف دیگر ایران که بر اساس تعاریف روابط بین‌الملل ایران در حال حاضر به عنوان یک قدرت منطقه‌ای محسوب می‌شود می تواند با عضویت ایران، غرب آسیا را نیز به سبد خود اضافه کند.

همچنین با در نظر گرفتن اهمیت ژئوپلیتیک و نقش راهبردی کشورمان در تامین امنیت منطقه و شکل‌دهی به ترتیبات امنیتی غرب آسیا که شاهراه اقتصادی و انرژی جهان محسوب می‌شود در کنار نفوذ گسترده ایران برکشورهای مسلمان، از دیگر مزایای پیوستن کشورمان برای بریکس است که این بلوک را دارای یک بعد دیگر از قدرت می‌کند.

گفتنی است جیم اونیل، اقتصاددان سابق گلدمن ساکس، اصطلاح BRIC را در سال ۲۰۰۱ ابداع کرد. او برای نخستین بار عبارت «طلوع بلوک جدیدی بر روی کره زمین» را مطرح کرد. این بلوک در سال ۲۰۰۹ با اولین اجلاس خود تشکیل شد و سپس آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۱ به آن پیوست و گروه BRICS را تشکیل داد.

این گروه بانک توسعه اقتصادی را که مقر آن در شانگهای است در سال ۲۰۱۵ تأسیس کرد. این بانک، تا کنون ۳۲.۸ میلیارد دلار بودجه برای ۹۶ پروژه توسعه در کشورهای عضو تصویب کرده است.