به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، نسل جدید بسیار ساده‌تر و بیشتر از گذشتگان با فضای مجازی ارتباط برقرار کرده است، تا جایی که گویی دیگر مرزی میان کودکان و نوجوانان ایران و سایر کشورها در دسترسی به اطلاعات وجود ندارد. آن‌ها می‌توانند به کتاب، موسیقی و فیلم در دنیای الکترونیک دست پیدا کنند. این نسل زبان‌های دیگر کشورها را به سرعت می‌آموزد و در زندگی استفاده می‌کند. سلیقه ادبی و در کل هنری چنین نسلی با مادرها و پدرهایش به کلی متفاوت است.
در بخش دوم نشست بررسی ادبیات کودک و نوجوان در عصر هوش مصنوعی محمدمهدی سیدناصری مترجم، پژوهشگر ادبی و قائم مقام انتشارات ذکر و طاهره شاه‌محمدی نویسنده حوزه کودک و نوجوان به بررسی این مسائل پرداختند. بخش نخست این نشست را می‌توانید اینجا بخوانید.
از چه سنی کودکان می‌توانند حقوق خود را درک کنند و والدین وظیفه اطلاع‌رسانی بر آن‌ها را بر عهده دارند؟
شاه‌محمدی: این سوال را مخاطب‌هایی که با آن‌ها در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت‌وگو می‌کردیم هم پرسیدند. اینکه از چه سنی ارائه مسائل با عنوان حقوق کودک لازم است و کودک از چه سنی توانایی فهم این موضوع را دارد . انسان وقتی به دنیا می‌آید نیازهایی دارد و کارهایی را به مرور و به تناسب سن باید انجام دهد. اینها وظایف آن کودک است. توقعات، انتظارات و کارهایی در قبال کودک باید انجام شود، اینها کارهای مقابلی است که توسط والدین باید انجام شود.
یاد گرفتن مهارت‌ها بخشی از حقوق کودک است
شاید از زمانی که کودک میتواند بنشیند، شیشه شیرش را در زمان گرسنگی بگیرد و بخورد، باید با حقوقش آشنا شود، شاید از دوره نوزادی کودک همه حقوق را دارد. البته برخی دامنه حقوق کودک را عقب‌تر و به دوران جنینی هم می‌برند که پدر و مادر باید چه نکاتی را رعایت کنند، اما زمانی که خود کودک باید با این حقوق روبه‌رو شود، در واقع از همان کودکی و از دوران نوزادی است که کم‌کم مهارت‌ها را بیاموزد و همین یاد گرفتن مهارت‌ها بخشی از حقوق کودک است.
کودکی که مهارت‌های اجتماعی خود را به درستی یاد نگیرد به حق واقعی خود به عنوان انسان نمی‌رسد پس هر کودک به عنوان انسان از دوران کودکی میتواند حقوقش را متناسب با سنش یاد بگیرد و وظایفش را انجام بدهد. به عنوان نمونه قدرت نه گفتن کودکان باید از سنین کودکی به آن‌ها آموزش داده شود تا آن انسان در اجتماع بتواند به موقع نه بگوید، کاری را انجام بدهد و شهروند محسوب شود. کودک به عنوان یک انسان کارهایی را به عنوان وظیفه بر عهده دارد. این موضوع را به تفکیک در کتاب دو جلدی حقوق فردی و اجتماعی کودکان بررسی کردیم. ابتدایی‌ترین حقوقی را که کودکان باید با آن مواجه شوند و یاد بگیرند در دو جلد کتاب آوردیم.
در فضای مجازی حریم خصوصی کودکان نقض می‌شود
به نظر شما کودکان از چه سنی باید با حقوق خود آشنا شوند؟
سیدناصری: زمانی که به عنوان ناشر این مساله را بررسی می‌کنیم به این نتیجه رسیدیم که آموزش حقوق کودکان از قبل از مدرسه و پیش دبستانی، یعنی از سه‌سالگی توسط خانواده شروع می‌شود. اما چرا ادبیات حقوق برای کودکان تا این اندازه مهم است؟
در عصر فناوری‌های دیجیتال و هوش مصنوعی به این دلیل که در فضای مجازی حریم خصوصی کودکان نقض می‌شود و ممکن است به روح و جسم کودکان آسیب وارد شود، حق بر سلامت کودکان در فضای مجازی از پرمخاطب‌ترین موضوعات است. در این حوزه مقاله و کتاب نوشته می‌شود و همچنین همایش‌های مختلفی در این موضوع برگزار شده است.
بشر راه فراری در مقابل فناوری‌های نوین ندارد
هوش مصنوعی چطور میتواند روی ادبیات کودک و نوجوان تاثیر بگذارد و به نظر شما هوش مصنوعی در این حوزه میتواند سازنده باشد؟ کودکی که در این دوران زندگی می‌کند و با تکنولوژی روز پرورش پیدا کرده است، چه حقوقی دارد؟
چه خوب است در راستای پرورش نسلی که در آینده می‌خواهد کشور را آباد کند، گام برداریم
سید ناصری: فناوری به سرعت در حال حرکت است و هوش مصنوعی عرصه پهناور تلاقی بسیاری از دانش‌ها و علوم قدیم و جدید است. طبق تجربه زیسته خودم در کلاس درس حقوق فناوری‌های نوین، که دانشجویان آن همه از نسل دهه ۸۰ هستند، دربرابر استفاده از هوش مصنوعی مقاومت می‌کنند و حتی زمانی که در کلاس به صورت عملی نحوه استفاده درست از فناوری‌های نوین را به آن‌ها درس می‌دهم مقاومت می‌کنند.
باید به این نکته توجه داشت که فضای مجازی و دنیای تکنولوژی فقط اینستاگرام، تلگرام و واتساپ نیست و این ابزار و وسایل بخشی از آینده زندگی ما همراه هوش مصنوعی و فناوری نوین است. بشر راه فراری در مقابل فناوری‌های نوین ندارد و باید بپذیرد که زیست مسالمت‌آمیزی در کنار فناوری نوین داشته باشد. پس چه خوب است در راستای پرورش نسلی که در آینده می‌خواهد کشور را آباد کند، گام برداریم. باید از امروز بتوانیم به نسل جدید به شکل درست، آموزش بدهیم و با آموزش هر تغییری امکان‌پذیر است. آموزش بهترین راهکار ور روش است. کتاب و کتابخوانی، فرهنگ کتابخوانی و ادبیات میتواند برای رسیدن به این هدف بیشترین کمک را بکند.
۹۰درصد نویسندگان، مترجمان و ناشران سواد دیجیتالی پایینی دارند
سید ناصری: طی تجربه در کار نشر، می‌بینم که بالغ بر ۹۰درصد نویسندگان، مترجمان و ناشران سواد دیجیتالی پایینی دارند. در این روزها سواد دیجیتال کودکان از پدر و مادر بالاتر است و همین موضوع دغدغه‌ای است تا ناشران و نویسندگان سواد دیجیتال خود را بالا ببرند، زیرا در عصر هوش مصنوعی ورود ما به عرصه هوش مصنوعی تمام جنبه‌های زندگی بشر را تغییر کرده است.
اگر یاد نگیریم و نتوانیم دانش خود را مطابق با سرعت پیشرفت تکنولوژی بالا ببریم جا می‌مانیم و این جا ماندن بیشتر خسارت به نسل آینده است
اگر یاد نگیریم و نتوانیم دانش خود را مطابق با سرعت پیشرفت تکنولوژی بالا ببریم جا می‌مانیم و این جا ماندن بیشتر خسارت به نسل آینده است. در عصر هوش مصنوعی به عنوان فردی که در غرفه نمایشگاه بین‌المللی کتاب ایستاده بودم، دیدم که دغدغه والدین با دغدغه کودکان فاصله داشت، زبان همدیگر را متوجه نمی‌شدند.
برای من دغدغه شد تا در این یک سال چگونه مخاطبان را جذب کنیم؟ مجموعه آموزش هوش مصنوعی و آموزش چت جی.بی.تی (یکی از سامانه‌های هوش مصنوعی در حوزه چت با تکنولوژی مدل زبانی است که توسط شرکت OpenAI توسعه داده شده است) و آموزش تکنولوزژی جدید به کودک را در نظر داریم. به عنوان ناشر می‌دانیم که باید به روز شویم و اگر به روز نشویم جا می‌مانیم و این مساله باعث حذف شدنمان می‌شود و این روند در کل به ادبیات ضربه می‌زند.
برخی از مواقع توجهی به غنای کار نمی‌شود
تولیدهای بازار نشر الان طبق خواسته‌های کودکان یا والدین است؟
سیدناصری: بازار در این دو سال بیشتر به سمت علاقه فرزندان است و این نمود را در ادبیات نوجوان می‌بینید که منجر به فانتزی شدن ادبیات نوجوان شده است. شاید در برخی از مواقع توجهی به غنای کار نمی‌شود و ناشران روی فانتزی بودن اثر تمرکز می‌کنند تا نوجوانان جذب کتاب شوند و آن را تهیه کنند.
تمایل ژانر فانتزی به نوعی واکنش در برابر ادبیات سنتی است زیرا از ادبیات سنتی برای آموزش کودکان استفاده می‌شد
ورود هوش مصنوعی و کاهش کیفیت آثار، چه تاثیر بلندمدتی بر سلیقه ادبی کودکان دارد؟
شاه‌محمدی: اختلافی که در دیگاه والدین و فرزندان وجود دارد ناشی از توجه به اقتصاد و وجهه بازار کتاب، موجب شده نهضتی از ترجمه در سطح نوجوان به وجود بیاید که وقتی از منظر درون مایه و محتوا به آن توجه می‌شود می‌بینیم که با فرهنگ ما متفاوت است و به صورت سِیلی به سمت نوجوانان سرازیر شده است. آثاری را که فقط ترجمه شده، یعنی کارشناسی و هم‌سان‌سازی فرهنگی نشده‌است، دربازار به وفور می‌بینیم. حجم این آثار آنقدر محدود نیست که بتوان گفت نمی‌توانند تاثیر داشته باشند.
ژانری(سبک) از ادبیات ایجاد شده است و به آن ادبیات فانتزی می‌گویند. تمایل به این ژانر به نوعی واکنش در برابر ادبیات سنتی است زیرا از ادبیات سنتی برای آموزش کودکان استفاده می‌شد. در واقع دیدگاهی که ادبیات فانتزی در کودکان ایجاد می‌کند از نظر تربیتی کاملا متفاوت از فرهنگ اصیل ما است و به نوعی به فرهنگ غرب نزدیک‌تر است. متاسفانه والدین برای راهنمایی کودکان اطلاعات کافی ندارند، به همین دلیل در بسیاری از مواقع کودکان پیروز می‌شدند و کتاب‌های فانتزی را خریداری می‌کردند.
چند سالی است که کره جنوبی دنیای ادبیات نوجوانان ما را تسخیر کرده است تا چند سال پیش رمان‌های غربی به صورت سیل آسا ترجمه می‌شدند و آمار فروش آن‌ها در زمان کوتاه بالا می‌شد.
اکنون وقت بازگشت ادبیات و روزآمد شدن است، زمانی است که ادبیات باید به داد پدر، مادر و کودکان برسد. اینجا است که کارکرد ادبیات خیلی مهم و عمیق می‌شود و باید خیلی روی آن کار و فرهنگسازی شود. باید به والدین آموزش داده شود و حتی نوع قلم و نگاه نویسندگان باید به‌روز شود. نویسندگان باید بیشتر بخوانند تا بنویسند. باید روز آمد شوند و اگر نتوانیم محتوا متناسب با اطلاعات به کودک عرضه کنیم قطعا در زمینه استفاده از ادبیات شکست خوردیم ادبیات ظرفیت‌های بالایی دارد به آن توجه شود.
نظر شما