گزینه‌های هسته‌ای که سوخت رفت!

به گزارش حوزه سیاست خارجی ایرنا، در آستانه دور آتی نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که هفته آینده برگزار خواهد شد منابع دیپلماتیک در وین می‌گویند هیچ قطعنامه‌ای علیه‌ ایران برای ارائه نشست هفته آینده شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی برنامه ریزی نشده است. اما در عوض، تروئیکای اروپا (فرانسه، انگلیس و آلمان) و ایالات متحده در حال تهیه یک بیانیه مشترک هستند.

گزینه های باقیمانده روی میز E۳ (تروئیکای اروپایی) شامل استفاده از ظرفیت حقوقی آژانس و در نهایت پناه بردن به مکانیزم ماشه، آیا از وزن و اعتبار سابق خود برخوردارند که آنها تلاش می کنند آن را به عنوان یک امتیاز به ایران بفروشند؟ یا اگر این گزینه‌ها همچنان ابزاری کارآمد هستند آیا اراده‌ای برای استفاده از آن در برهه کنونی وجود دارد؟ و یا حتی فراتر، صرف این اراده از سوی غرب چه نتایجی به بار خواهد داشت؟ اینها پرسش‌های اساسی هستند که با پارامتر گذشت زمان و تغییر شرایط در پرونده هسته‌ای ایران، برای باقیمانده غرب در برجام، یک معادله چند مجهولی ساخته و یکبار دیگر آنها را با یک «مکعب روبیک» دیگر مواجه کرده است.

احیای مکعب روبیک

مکعب روبیک عنوانی بود که از سوی وندی شرمن مقام ارشد آمریکایی مسئول در مذاکرات هسته ای منتهی به برجام درباره فرآیند مذاکرات ۱+۵ با ایران به کار رفت. معاون وزیر خارجه در دولت بایدن که اخیرا بازنشسته شده، اگرچه اصطلاح «مکعب روبیک» را در توصیف پیچیدگی‌های روند مذاکراتی برجام بر زبان آورد اما به نظر می رسد که با تحولات جاری پیرامون پرونده هسته ای ایران، اوضاع برای ایالات متحده و شرکای غربی همچنان بی شباهت به مکعب روبیک نیست یا به عبارت بهتر تصمیم دونالد ترامپ در خاتمه بخشیدن به مشارکت آمریکا در برجام و خروج کشورش از برنامه جامع اقدام مشترک، ترتیب مهره‌ها را به هم زده و مکعب روبیک را احیا کرده است.

این همان موضوعی بوده که ساکنان فعلی کاخ سفید بارها عاجزانه دست روی آن گذاشته اند؛ از جمله جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به همراه مشاور امنیت ملی اش، جیک سالیوان و البته تونی بلینکن وزیر خارجه که از آغاز مذاکرات وین ۷ در چند نوبت آشکارا گفته‌اند از این «تصمیم بد» رئیس جمهور سابق آمریکا در خروج از توافق هسته ای با ایران رنج می برند.

سپتامبر امسال، موعدی است که از چند ماه قبل تروئیکای اروپایی مانور زیادی روی آن می‌دادند، چرا که در این زمان آخرین نشست شورای حکام آژانس پیش از اکتبر ۲۰۲۳ یعنی موعد سررسیدن برخی دیگر از بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل موسوم به بندهای غروب برجام برگزار می شود. همین اتفاق موجب شده از چند ماه گذشته و در چند برهه گزارش‌هایی تهدیدآمیز از چکاندن ماشه توسط سه کشور اروپایی در برجام منتشر شود و زمزمه‌هایی از قصد انگلستان، فرانسه و آلمان در فعال کردن سازوکار حل اختلافات مندرج در بند ۳۷ که به مکانیزم ماشه معروف است شنیده شود.

براساس قطعنامه ۲۲۳۱ در تاریخ مهر ۱۴۰۲ (اکتبر ۲۰۲۳) برخی از محدودیت‌ها علیه ایران به پایان می رسد، برخی از آنها شامل برداشتن محدودیت‌های سازمان ملل در زمینه تحقیق و توسعه (R&D) و تولید موشک‌های بالستیک ایران که قابلیت حمل کلاهک اتمی دارند؛ همچنین برداشته شدن ممنوعیت واردات و صادرات فناوری مرتبط با صنایع موشکی نظیر موشک و پهپاد با برد ۳۰۰ کیلومتر (۱۸۶ مایل) یا بیشتر توسط سازمان ملل است.

به همین مناسبت وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با یادآوری اینکه در مهرماه آینده همه تحریم‌های تسلیحاتی ایران پایان می‌یابد روز سه شنبه ۱۴ شهریور طی یادداشتی در روزنامه الوفاق نوشت: وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب دیپلماسی دفاعی فعال، آمادگی خود را برای برقراری و توسعه مناسبات دفاعی و راهبردی با همه کشورهای مستقل و هم سو به ویژه همسایگان منطقه‌ای و کشورهای مسلمان مبتنی بر اصل امنیت جمعی، احترام متقابل و تحکیم صلح و ثبات اعلام می‌نماید.

گزارش آژانس و دست خالی غربی‌ها

این تحولات در شرایطی است که دوشنبه ۱۳ شهریور گزارش جدید محرمانه آژانس به اعضای شورای حکام منتشر شد. در این گزارش آمده که ایران روند غنی‌سازی اورانیوم با سطح خلوص ۶۰ درصد را آهسته کرده است؛ با این وجود ایران هنوز دارای ۱۲۱ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد است و این مقدار از گزارش پیشین عدد بیشتری را نشان می‌دهد. گزارش تازه آژانس، دستمایه تحلیل و گمانه زنی رسانه های غربی قرار گرفت و البته واکنش محتاط آمریکا را در پی داشت. در این راستا بلومبرگ به نقل از برخی مقامات هسته‌ای گزارش داد که ارزیابی آنها از داده‌های جدید آژانس اتمی نشان خواهد داد که ایران در حال تعدیل غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بالاست.

در واشنگتن هم «جان کربی» سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در رابطه با گزارش ها مبنی بر کاهش سرعت غنی‌سازی ایران گفت: اگر ایران حتی اقداماتی برای کاهش سرعت غنی‌سازی خود اتخاذ کرده باشد، من در جایگاهی نیستم که آن را تایید کنم. اگر تهران چنین کاری را انجام بدهد، این خبر خوبی است.

با این تفاسیر، کارشناسان معتقدند در وضعیت فعلی، آمریکا و شرکای باقیمانده اش در برجام، گزینه آژانس و ترتیبات حقوقی آن علیه ایران چندان قابل اعتنا نیست. از طرفی دیگر استفاده از گزینه‌های باقیمانده مثل فعال کردن مکانیزم ماشه هم اقدامی انتحاری است که تمام تلاش‌های طولانی و طاقت فرسای غرب برای بازگذاشتن دریچه دیپلماسی با ایران را متلاشی خواهد کرد و اوضاع را به نقطه نامعلومی سوق خواهد داد.

به ویژه اینکه در واشنگتن دی سی، کاخ سفید برای حفظ کانال‌های ارتباطی خود با تهران پیگیری زیادی به خرج داده و در این راه کانال‌های پیام رسان در مسقط و دوحه داده را بارها راهی ایران کرده است؛ چه اینکه آمریکا، اخیرا با راهبرد دیپلماسی حقوق بشری در ماجرای توافق با ایران بر سر تبادل زندانیان و آزادی منابع ارزی کشورمان، مجددا از پنجره دیپلماسی استفاده کرد تا مسیر خود برای حفظ گفتگو با ایران مسدود نشود.

آژانس قمار نخواهد کرد

ضمن اینکه استفاده از ظرفیت شورای حکام و ارسال مجدد پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل با مطرح کردن موضوعات جدید پادمانی نیز برای واشنگتن و پایتخت های اروپایی بهره ای نخواهد داشت چرا که در شورای امنیت با اجماع جهانی روبرو نشده و با وتوی چین و روسیه مواجه خواهد شد.

در وهله بعد، رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی طی یکسال گذشته متحمل رنج و زحمت فراوانی شد تا بتواند تهران را به همکاری مجدد با آژانس ترغیب کند و پای آژانس و دوربین هایش را دوباره به تاسیسات ایرانی باز کند؛ دوربین هایی که در حکم چشمان آژانس بودند و اکنون نیز در تعدادی معدود نصب شده و همچنان اطلاعات خود را در اختیار آژانس نمی‌گذارند. این دوربین‌ها پس از صدور آخرین قطعنامه علیه ایران در شورای حکام، جمع آوری و خاموش شده بودند.

با همه ممارست ها از سوی گروسی، این دیپلمات آرژانتینی هنوز نتوانسته است به طور کامل همکاری ها را به وضع سابق برگرداند و تازه اسفند سال گذشته بود که توانست اجازه سفر به تهران را از سوی مقامات ایرانی کسب کند. با این وصف به نظر نمی رسد مقامات غربی بخواهند در برهه کنونی بر سر تمامی این تلاش ها قمار کنند!

از دست رفتن خاصیت اهرم فشار واشنگتن در نتیجه استفاده افراطی ایالات متحده در اعمال تحریم و فشار به ایران، موضوعی است که کارشناسان در آمریکا تاکید زیادی بر آن دارند، در چنین شرایطی اقدامات ایران جهت از کار انداختن این گزینه ها، کار را به جایی رسانده که غرب را وارد عصری از بی‌گزینگی مقابل تهران کرده است.

عضویت ایران در گروه بریکس به عنوان کلوب قدرت‌های نوظهور جهانی بیش از گزاره ای مهر باطلی بر ایده مرکزی غرب مبنی بر انزوای تهران بود. پیام این اتفاق که اراده اعضای بریکس برای عدم همراهی با آمریکا در پیروی از تحریم های ایرانی و ایزوله کردن تهران را نشان می دهد به اندازه کافی برای کاخ سفید واضح بوده است.

به همین خاطر بود که امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه چند روز پس از پیوستن ایران به بریکس با برشمردن قدرت این گروه در تغییر نظم جهانی، خواستار بازگشت به برجام شد. ساکن کاخ الیزه شاید زودتر از دیگران متوجه شد ورق برگشته است.