برنامه محوری از مولفه‌های دانشگاه حکمت‌بنیان/هیچ مرکز دانشگاهی منحل نمی‌شود

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، موضوع آمایش آموزش عالی و ساماندهی به رشته‌ها و مراکز مختلف دانشگاهی و آموزشی از مدت‌ها قبل مطرح بوده است و سند آمایش آموزش عالی در جلسه ۷۶۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۶ ماده با درنظر گرفتن شرایط دانشگاه‌ها، مواردی را برای اعمال تغییرات گسترده در این زمینه تعیین کرده است.

این سند از اوایل دهه ۹۰ در فهرست ماموریت‌های وزارت علوم قرار گرفت و از اواخر سال ۱۳۹۳ نگارش و طراحی این سند آمایش آموزش عالی آغاز شد. سند آمایش آموزش عالی با هدف نظام‌مندکردن دانشگاه‌های سراسر کشور در اسفند ۱۳۹۴ توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مصوب و سال بعد توسط رئیس‌جمهور وقت به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی ابلاغ شد اما اجرای آن تا حد زیادی مغفول مانده‌ بود.

امسال هم برای اهالی علم و دانشگاه با راهبری رهبر معظم انقلاب درمورد ضرورت ساماندهی رشته‌های آموزشی آغاز شد. ایشان در دیدار سال جاری (۲۹ فروردین ۱۴۰۲) خود با دانشجویان با تاکید بر این موضوع اظهار داشتند: «کمبود نقشه‌ واقعاً جامعِ علمی، امروز نقیصه‌ بزرگ دانشگاه ما است. ما نمی دانیم توزیع دانشجو بر حسب رشته‌های علمی بر چه اساسی صورت میگیرد. این رشته‌های علمی باید مورد نیاز کشور باشد، ‌ باید به درد کشور بخورد. چه تعداد دانشجو در فلان رشته لازم داریم؟ اینها باید فکر بشود، ‌ باید کار بشود. اینها را من از وزیر محترم علوم ــ لابد اینجا هستند ــ می خواهم که دنبال کنند و این یکی از مهم‌ترین کارهای شما است که باید انجام بگیرد. بعضی از رشته‌های علمی در ایران هست که مورد نیاز نیست، شغلش هم وجود ندارد؛ خب‌ چه فایده‌ای دارد؟ بعضی از کارهای دانشگاهی و رشته‌های دانشگاهی هست که اصلاً وجودش [ضرورتی ندارد]. ما الان شاید چند صد هزار دیپلمِ آماده‌ به کار داریم که می توانند در بخش های مختلف مشغول به کار بشوند؛ اینها را می‌آوریم داخل دانشگاه، بعد از مدّتی چند صد هزار کارشناس یا کارشناس ارشدِ بیکارِ متوقّعِ عصبانی تحویل کشور میدهیم! فکر کنیم ببینیم چه چیزی لازم داریم، بر حسب نیازمان حرکت بکنیم».

البته این تاکیدات جدید نبود و رهبر معظم انقلاب یکبار هم در سال ۱۳۹۷ در دیداری در ماه مبارک رمضان با دانشجویان بر آمایش آموزش عالی تاکید کرده بودند.

در پی بیانات حضرت آیت الله خامنه ای، وزیر علوم و معاون آموزشی این وزارتخانه نیز بر اجرایی شدن سند آمایش آموزش عالی تاکید کردند و اکنون بخش‌های مختلفی از این سند شامل ساماندهی رشته‌های دانشگاهی، موسسات آموزشی، تغییر روند پذیرش در دانشگاه‌ها، توجه بیشتر به نخبگان و حفظ و نگهداشت آنها با راهکارهای متنوع و گاه تجربه‌شده در دانشگاه‌های دیگر کشورها در حال اجراست.

وزارت علوم در یک گام هزار و ۱۱۰ کدرشته محل در دفترچه آزمون سراسری ۱۴۰۲ را حذف و موضوع تجمیع یا ادغام دانشگاه‌های مختلف را به کارگروه‌های استانی آمایش آموزش عالی واگذار کرد. اما برنامه دیگر معاونت آموزشی وزارت علوم، تشکیل دانشگاه‌های حکمت‌بنیان است که مولفه‌های آن شامل استادمحوری، برنامه‌محوری، شاگردپروری و اخلاق‌محوری باید از راه‌های گوناگون در دانشگاه محقق شود.

قاسم عموعابدینی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در تشریح مفهوم دانشگاه حکمت‌بنیان در دانشگاه‌های برتر دنیا گفت: استادمحوری و برنامه‌محوری که در لایحه برنامه هفتم توسعه هم گنجانده شده، جزو برنامه‌ها و اولویت‌های اصلی وزارت علوم است. این سه مولفه استادمحوری، برنامه‌محوری و شاگردپروری در گذشته نظام آموزشی ایران نیز وجود داشته و جزو برنامه‌های تمدن ایران اسلامی بوده است.

وی با تاکید بر اخلاق‌محوری اظهار داشت: یکی از تفاوت‌های دانشگاه‌های مهم دنیا و نظام آموزشی گذشته ایران، اخلاق‌محوری است که در نظام آموزشی حوزه تمدنی ایران وجود داشته و افرادی که در حکمت‌خانه‌ها تربیت می‌شدند، حکیم نام داشتند. این افراد مانند ابن سینا (۳۵۹ تا ۴۱۶ هجری خورشیدی) افراد موثری در جامعه ایرانی و توسعه دانش در سطح جهان بودند.

استاد دانشگاه تهران با یادآوری اینکه ایران در گذشته علاوه بر مسیر جاده ابریشم، جاده علم نیز بوده است و دانشمندان نقش مهمی در توسعه علم در جهان داشته‌اند، افزود: باید به تمدن ایرانی و اسلامی برگردیم و جاده علم را تقویت کنیم. نتایج کار دانشمندان ایرانی قبل از رنسانس در اروپا اثر داشت.

۴ مولفه‌ دانشگاه حکمت بنیان

پایه دانشگاه حکمت بنیان شامل ۴ مولفه، برنامه‌محوری، استادمحوری، شاگردپروری و اخلاق‌محوری است. برای تحقق این نوع دانشگاه، پذیرش و آموزش و نظام حکمرانی آموزشی در ۳۰ دانشگاه بزرگ و معین که یک درصد تولید علم جمهوری اسلامی را برعهده دارند در پنج سال آینده به صورت نمونه آزمایشی تغییر می‌کند.

عموعابدینی توضیح داد: استعدادهای درخشان به روش استادمحوری یا با درخواست استاد وارد مقاطع تحصیلات تکمیلی می‌شوند و بورسیه هم به آنها تعلق می‌گیرد. اساس کار استاد باید برنامه‌محوری باشد و هر استاد دانشگاه باید یک برنامه مشخص داشته باشد که بر اساس آن کار کند، این روند در دانشکده علوم و فنون نوین دانشگاه تهران انجام شد.

۳ شیوه پذیرش در دانشگاه حکمت‌بنیان

وی ادامه داد: برای تحقق این دانشگاه‌های حکمت‌بنیان همه آیین‌نامه‌های پژوهشی، آموزشی، فناوری و جذب دانشجو بازنگری می‌شود تا از سال آینده اجرا شود. در این دانشگاه‌ها پذیرش دانشجو در سه بخش جدید (علاوه بر آزمون سراسری) انجام می شود.

معاون آموزشی وزیر علوم همچنین گفت: پذیرش بر این اساس است که یا یک رشته‌ای نیاز است و باید دانشجو پذیرش کند؛ که پذیرش یا از روی نیاز صنعت یا جامعه خواهد بود. شکل دیگر پذیرش شامل پذیرش دانشجویان استعدادهای درخشان است که وارد رشته‌های اولویت‌دار می‌شوند یا به روش استادمحوری (یعنی ارائه برنامه به استاد یا بر اساس برنامه‌های استاد یک دانشگاه) پذیرفته می‌شوند. یک نوع دیگر پذیرش از دیپلم تا فوق لیسانس به شکل پیوسته است که نخبگان؛ یعنی رتبه‌های برتر المپیادهای دانشجویی و دانش‌آموزی و اعضای بنیاد ملی نخبگان در بعضی رشته‌های خاص پذیرفته می‌شوند.

عموعابدینی خاطرنشان کرد: این روند در بسیاری دانشگاه‌های دنیا انجام می‌شود. دانشجو با ارائه برنامه به یک استاد، شاگرد او می‌شود و پذیرش از کارشناسی تا دکتری هم رواج دارد.

وی ادامه داد: دانشگاه‌های حکمت‌بنیان در مرحله اول و بعد از تصویب لایحه برنامه هفتم توسعه می‌توانند دانشکده علوم و فناوری های راهبردی تاسیس و رتبه‌های زیر ۱۰۰۰ آزمون سراسری را از مقطع کارشناسی تا دکتری پذیرش کنند. مجوز تاسیس چهار دانشکده علوم و فناوری‌های راهبردی برای سال جاری داده شده است این دانشکده‌ها به صورت حکمت بنیان هستند.

هیچ موسسه آموزش عالی منحل نمی‌شود

استاد دانشگاه تهران همچنین درمورد ادغام یا انحلال مراکز آموزش عالی برای اجرای سند آمایش آموزش عالی اظهار داشت: سند آمایش آموزش عالی هشت بند دارد، در راستای اجرای این سند هزار و ۸۰۰ واحد دانشگاهی داریم که باید ساماندهی شوند و مدل ساماندهی این واحدها انحلال نیست.

بلکه ادغام یا ساماندهی این مراکز به همراه کارکنان و اعضای هیات علمی آنها مطرح است. واحدهای خالی در مراکز آموزش عالی داریم که ساماندهی می‌شوند ولی به معنای اخراج کارکنان یا اعضای هیات علمی آنها نیست.

عموعابدینی افزود: ساماندهی واحدهای دانشگاهی در استان‌های به کارگروه‌های استانی واگذار شده است. این روند در پنج استان طی شده و نتایج خوبی داشته است به همین دلیل در بقیه استان‌ها هم به همین شکل اجرا می‌کنیم.

وی درمورد تعیین تکلیف زیرنظام‌های آموزشی مانند فنی‌وحرفه‌ای گفت: رشته‌ها و دانشگاه‌های فنی و حرفه‌ای باید توسعه یابد زیرا زمینه آموزش‌های مهارتی را تقویت می‌کند. معمولا در مراکز استان استقبال خوب است ولی در شهرستان‌ها صندلی خالی دارند و برای این مشکل می‌توانند دانشجو برای مدرک مشترک (joint degree) با دانشگاه دولتی استان جذب کنند.