دیپلماسی «نقد» می‌کند

به گزارش حوزه سیاست خارجی ایرنا؛ پاسخ تک کلمه ای «خیر» جو بایدن رئیس جمهور آمریکا نسبت به تخفیف تحریمی به ایران در اولین گفتگوی تلویزیونی خود با «نورا اودانل» خبرنگار شبکه «سی بی اس نیوز» پس از استقرار در دفتر بیضی کاخ سفید (Oval Office) به روشنی رویکرد دولت دموکرات در خصوص واگذاری هرگونه امتیازی به تهران را توصیف می کرد و گویای وسواس و سختگیری چهل و ششمین رئیس جمهور ایالات متحده و تیم سیاست خارجی اش در این رابطه بود؛ آنهم در شرایطی که دولت سابق و جریان‌های سیاسی همسو با آن، با خوش بینی مفرط از بازگشت سهل و ساده آمریکا به برجام با چرخش یک قلم در دستان بایدن همانگونه که ترامپ با چرخش یک قلم از توافق خارج شده بود، صحبت می‌کردند.

جانشینان ترامپ در کاخ سفید و یاران سابق باراک اوباما معماران سیاست «فشار و مذاکره» هر امتیازی به ایران را منوط به توقف غنی سازی پیشرفته ایران می کردند اما با گذشت ۲ سال از پیگیری این سیاست از سوی دولت بایدن، امروز این رئیس جمهور آمریکا است که با انتقادات فراوانی تحت عنوان «امتیازدهی» به ایران، تحت فشار قرار گرفته است.

همزمانی معنادار سفر رئیس جمهور به نیویورک با تبادل زندانیان

این مسئله تا جایی پیش رفته که تارنمای روزنامه گاردین انگلیس در خصوص روز تبادل نوشته است که جمهوری‌خواهان، دولت «جو بایدن» را به دلیل توافق با ایران مورد شماتت قرار داده‌اند اما وزارت امور خارجه آمریکا می گوید وجه آزاد شده، پول نفت ایران است که توسط دولت ترامپ در سال ۲۰۱۸ هنگام خروج آمریکا از توافق هسته ای ایران مسدود کرد.

در این گزارش آمده است: هنوز مشخص نیست که آیا این توافق منجر به یک پیشرفت دیپلماتیک گسترده‌تر میان دو کشور می‌شود یا مسیر جدیدی را برای محدود کردن برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران ایجاد می‌کند. اما برای قطر که به عنوان میانجی، بین دو کشوری که عمیقاً به یکدیگر بی اعتماد هستند عمل کرده یک کار چشمگیر بشمار می‌رود. گاردین، همچنین همزمانی این اتفاق را با حضور رئیس جمهور ایران در نیویورک معنادار ارزیابی کرده و نوشته که رئیس جمهوری ایران که برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده است، احتمالاً این توافق را نشانه دیگری از ضعف آمریکا خواهد نامید.

سرویس جهانی بی‌بی‌سی نیز در گزارشی نوشت: «ده ها میلیارد دلار بدهی به ایران برای فروش نفت و سایر صادرات از سال ۲۰۱۸، زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا از توافق هسته ای بین المللی با ایران خارج شد و تحریم ها را بازگرداند، در حساب های بانکی در سراسر جهان مسدود شده است.» بی‌بی‌سی افزود: «اما معافیت صادر شده توسط ایالات متحده به این معنی است که برخی از بانک ها در اروپا، آسیا و خاورمیانه برای انتقال این وجه به بانک مرکزی قطر مجازات نخواهند شد».

این گزارش رسانه های انگلیسی در شرایطی است که آنها گویا فراموش کرده اند روند آزادسازی منابع مالی ایران توسط دولت سیزدهم پیش از آمریکا، از انگلستان رقم خورده است!

آمریکا و انتخاب بین بد و بدتر

با این اوصاف آنچه نسبت به کسب امتیاز ایران در کانون توجهات قرار گرفته است، حول این محور می چرخد که دولت بایدن در انتخاب‌های سیاست خارجی‌اش برابر تهران گزینه های مطلوبی ندارد و ناگزیر از امتیاز دادن است، درست همانطور که چندین مقام آمریکایی از مدت ها پیش یادآور شدند هیچ فرمول جادویی برای بازگرداندن زندانیان آمریکایی وجود نداشته و انجام این کار اغلب شامل ترکیبی از مبادله نامطلوب، تغییر شرایط و شانس محض است.

در روزهای ابتدایی حصول توافق پیرامون تبادل زندانیان، دیوید آرون میلر عضو ارشد بنیاد کارنگی در فارن پالیسی نوشت: ممکن است موارد بیشتری برای دوست نداشتن وجود داشته باشد. جدا از آزادی گروگان ها، مقامات ایالات متحده در تلاش برای ایجاد مجموعه ای از تفاهمات غیررسمی و نانوشته با ایران بوده‌اند که برای کاهش تنش، به ویژه در مورد موضوعاتی مانند غنی سازی اورانیوم و شاید در مقطعی برای بازگشت به یک توافق رسمی تر مانند توافق ۲۰۱۵ طراحی شده است. اما نکته اصلی اینجاست: هیچ معامله خوبی با ایران وجود ندارد، فقط معاملات بد و بدتر وجود دارد.

این دیپلمات آمریکایی که مذاکره کننده امور خاورمیانه در دولت‌های جمهوری خواه و دموکرات بوده ادامه داد: برای دولت ایالات متحده با یک بسته سرگیجه آور - از اوکراین و روسیه گرفته تا چین - و کمپین انتخاباتی مجدد برای ریاست جمهوری، تلاش برای جلوگیری از یک بحران جدی بر سر برنامه هسته ای ایران یک بازی هوشمندانه است. رویکرد بایدن به ایران، جسورانه یا زیبا نیست اما در دنیای بی‌رحمانه برخورد با ایران که گزینه‌ها از بد به بدتر می‌روند، تصور جایگزینی بهتر دشوار است.

خروج ایران از دیپلماسی تک محصولی

با اتمام بسته فشار آمریکا علیه ایران، تنها مسیر موجود برای واشنگتن و تنها موضوعی که برای دستگاه سیاست خارجی آمریکا بسیار اهمیت دارد حفظ کانال‌های ارتباطی با تهران است. پیشروی برنامه هسته‌ای ایران از یک طرف و ترتیبات سیاسی - امنیتی جدیدی که در منطقه غرب آسیا به نفع تهران حادث شده واشنگتن را به ادامه دیپلماسی بک چنل- Back Channel–با ایران مجاب کرده است.

دولت بایدن تلاش می کند از رهگذر این مبادله و دیپلماسی حقوق بشری روزنه ای برای گفتگوهای هسته ای جدید با ایران باز کند. با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴، برای بایدن و دموکرات ها مهم است که سطح تنش با تهران را مدیریت کرده و آن را افزایش ندهند.

ناکامی واشنگتن در موفقیت سیاست فشار علیه ایران البته یک روی دیگر دارد و آن هم جهت گیری درست دولت سیزدهم در سیاست خارجی واقع بینانه است. دولت توانسته است طی دو سال گذشته به تعریف روشنی از منافع ملی برسد و آن را تا حصول نتیجه دنبال کند. دستگاه دیپلماسی کشورمان توانست با کنار گذاشتن سیاست خارجی «تک محصولی» دولت قبل، که حول فراز و نشیب برجام در گردش بود و گره ای کور به دیپلماسی زده بود، ایالات متحده را ناکام کرده و دستاوردهای کم نظیری برای منافع کشور رقم بزند.