پاییز پربارش خراسان رضوی، مدیریت مصرف و تقاضا

به گزارش خبرنگار ایرنا، درا ین راستا سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان رضوی روز سه شنبه به دنبال پیش بینی هواشناسی همه نخبگان دانشگاهی را در نشستی در محل این سازمان گرد هم آورد تا نظرات خود را پیرامون برنامه‌ریزی کوتاه مدت و درازمدت برای مدیریت بهینه این بارشها ارائه دهند.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان رضوی روز سه شنبه در نشستی با نخبگان دانشگاهی استان که در محل این سازمان برگزار شد، گفت: براساس گزارش هواشناسی با پدیده ای خلاف روال گذشته مواجه خواهیم شد که آن هم بارندگی زیاد در فصل پاییز در استان است.

سید جمال الدین حسینی افزود: هم اینک نیز مساله اصلی خراسان رضوی آب و مدیریت بحران ناشی از کمبود آن است، از سوی دیگر بخشی از اقتصاد خراسان رضوی به حوزه کشاورزی وابسته است، لذا آنچه می تواند ما را در مدیریت بحران آب موفق کند، مدیریت تقاضا برای آب است نه مدیریت عرضه آن.

وی با بیان اینکه مدیریت عرضه آب بسیار دشوار است و باید در درازمدت برای آن تدبیر کرد، اظهار داشت: هم اکنون نیز برای این بخش پروژه های نظیر انتقال آب از دریای عمان یا کوه های هزار مسجد مطرح است، اما اقدام کوتاه مدت برای مدیریت عرضه می تواند افزایش ذخایر آبی از طریق استفاده مناسب از فرصتها باشد.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان رضوی با تاکید بر مدیریت تقاضا برای آب گفت: ۸۰ درصد از آب باران تبخیر می شود، از ۲۰ درصدی که باقی می ماند نیز ۸۰ درصد صرف بخش کشاورزی می شود، اگر فقط بتوان از میزان مصرف آب توسط بخش کشاورزی ۱۰ درصد کم کرد، شاید دیگر به مدیریت مصرف آب در بخش خانگی نیازی نخواهد بود.

وی بیان کرد: مساله اصلی آنجاست که چطور می توان بدون کاهش تولید بخش کشاورزی یا حتی با افزایش تولید در بخش کشاورزی تقاضا و مصرف را مدیریت کرد، زیرا تضاد منافع زیادی در این بخش وجود دارد که باید آن را حل کند.

حسینی اظهار داشت: باید بتوان با بهره گیری از نظرات نخبگان الگویی طراحی کرد که منافع همه دست اندرکاران را تامین کند، کشاورز خود نسبت به کاهش مصرف آب اقدام نماید و حتی به سمت استفاده بهینه از آب پیش رود.

وی ادامه داد: اینکه بتوان به نحوی از محل کاهش برداشت آب توسط کشاورز برای او منافع ایجاد کرد و کشاورز بر اساس یک الگو برداشت آب خود را کم کند، نیاز به تغییر نگرش در سیاستگذاریها دارد.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان رضوی گفت: به طور قطع برای اجرای برنامه کوتاه مدت به منظور استفاده بهینه از بارشهای باران فصل پاییز، بدون در نظر گرفتن ظرفیتهای مردمی نمی توان حرکت موثری را انجام داد اما مردم نیاز به انگیزه دارند که برای این موضوع باید از ظرفیت رسانه بویژه تولید محتوا در شبکه های اجتماعی بهره گرفت.

وی افزود: با بهره گیری از ظرفیت شبکه های اجتماعی می توان برخی از موضوعات را به کشاورزان منتقل کرد تا از آبی که در اختیار دارند بهتر استفاده کنند.

حسینی خاطر نشان کرد: شرکتهای دانش بنیان می توانند در این بخش طرحی ارایه دهند تا با یک حرکت فنی یا الگوی مهندسی با توان بالا بتوان بارشهای باران را مدیریت بهینه کرد، همچنین می توان برای جبران برخی نقیصه ها در تامین اعتبارات از "خیرین آب" به منظور مدیریت آن بهره گرفت تا بتوان مطالعات و اقدامات اجرایی بیشتری در این حوزه انجام داد.

وی گفت: اقدامات کوتاه مدت برای یکی دو ماه آینده با بهره گیری از نظر نخبگان و همچنین مدیران دستگاه های اجرایی دست اندرکار، مقدمه ای است که بتوان برنامه عملیاتی با شرایط واقع بینانه در حوزه آب تدوین کرد.

باران در پاییز، نرمال و بیشتر از نرمال

مدیر کل هواشناسی خراسان رضوی نیز در این نشست گفت: در ۵۰ سال اخیر تغییرات اقلیمی کشور به صورت کاهش بارش (سالانه یک و یک صدم میلیمتر) و افزایش دمای هوا (هر ۱۰ سال چهار دهم سانتی گراد) پیش رفته است.

علی اصغر دهقان پور افزود: بارشهای باران در خراسان رضوی در مقایسه با استانهای دیگر کشور در دوره ۱۲۰ ماهه تا پایان مرداد ماه امسال نشان می دهد که نسبت به دوره آماری سال گذشته ۴۲ درصد کاهش داشته و از خشکسالی بسیار شدید این استان حکایت دارد.

وی اظهار داشت: اما پیش بینی ها نشان می دهد که بارشهای باران در فصل پاییز (۱۰ شهریورماه تا ۹ آذرماه) در خراسان رضوی در بیشتر مناطق آن نرمال و بیشتر از نرمال باشد که این شرایط برای ۱۰ آذرماه تا ۱۱ بهمن ماه امسال نیز اتفاق خواهد افتاد.

مدیر کل هواشناسی خراسان رضوی اضافه کرد: با این حال از ۸ شهریورماه تا هشت مهرماه دمای هوا در خراسان رضوی بین نیم تا ۲ درجه و از ۹ مهرماه تا ۹ آبانماه بیشترین افزایش نسبی دمای هوا بین یک تا ۲ درجه خواهد بود.

دهقان پور گفت: برای استفاده بهینه از این بارشها از ۱۱ شرکت دانش بنیان و همچنین نخبگان دانشگاهی بهره گرفته می شود تا بتوان از دانش و تخصص آنان برای استفاه بهینه از این بارشها بهره گرفت.

آبیاری تحت فشار و تداوم مصرف بی رویه آب در حوزه کشاورزی

استاد گروه آموزشی علوم مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: سیاستگذاری بر مبنای موضوعات علمی اشتباه انجام گرفته است، میلیاردها ریال در خصوص سیستم آبیاری تحت فشار هزینه شده اما مصرف آب همچنان افزایشی بوده است.

حسین انصاری افزود: وقتی تولید کشاورزی زیاد می شود؛ مصرف آب به همان میزان افزایش پیدا می کند، تاکنون سیاستهای اشتباه در خصوص مدیریت آب اتخاذ شده، زیرا نمی دانستیم مشکل از کجا است.

وی بیان کرد: می توان در شرایط کنونی روی مولفه های کشاورزی تمرکز بیشتری داشت، زیرا هر چقدر درجه حرارت دما بیشتر شود، خشکسالی تشدید می شود، در این راستا راهی جز توسعه کشاورزی زیرسایبان باقی نمی ماند.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه باید روی مولفه های توسعه زیرسایبان اقدامات بیشتری انجام گیرد، گفت: باید روی مکانیزم هایی که مولفه های حدی دارند، کار بیشتری صورت گیرد لذا باید روی مکانیزم های کشاورزی تمرکز بیشتری داشت، زمانی که کشاورزان به درستی آموزش داده شوند، دیگر خود می دانند باید چه کنند، فقط باید از طریق رسانه سیاستهای درست منتقل شود.

وی ادامه داد: برای تغذیه آبهای زیرزمینی ساختارهای تغذیه مصنوعی اشتباهی توسعه یافته است، زیرا بهترین سیستم آبیاری در مناطق خشک برای بخش کشاورزی، سیستم آبیاری "کرتی" است که از آن غفلت کرده ایم لذا باید مکانیزم های تغذیه مصنوعی آبهای زیرزمینی تغییر کند.

انصاری اظهار داشت: در پاییز پربارشی که پیش رو خواهیم داشت، روش کوتاه مدت برای مدیریت آب می تواند کشاورزی دیمی باشد، اما از آنجا که در برخی از ماه های سال ممکن است باران مورد نیاز کشاورزی دیمی تامین نشود، لذا باید یک آبیاری تکمیلی را انجام داد، در این شرایط بوسیله دستگاه آبیاری "گان" می توان آبیاری تکمیلی را انجام داد اما این دستگاه زمانی در استان کاربرد داشت اما متاسفانه دیگر استفاده نمی شود.

وی بحث تمرکز بر سیاست "قرق" را روشی مناسب برای احیای مراتع دانست و گفت: باید در شرایط بارندگی پیش رو برای احیای مراتع سیاست قرق اجرا کرد، از طریق رسانه ها نیز آموزشهای لازم را به کشاورزان داد تا قبل از بارش باران تمهیدات لازم را پیش بینی کنند.

استاد گروه آموزشی علوم مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: از سوی دیگر لازم است که اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان به نفوذ دادن آب به معنای تغذیه آبهای زیرزمینی نه به معنای آبخوان داری که اکنون در حال انجام هستند، بیشتر بپردازند.

وی ادامه داد: پروژه های جاری آبخیزداری، سفره آبهای زیرزمینی را تغذیه نمی کنند، این پروژه ها در ۲ سال گذشته انجام شده است، اما پروژه هایی که تغذیه مصنوعی سفره های آبهای زیرزمینی را دارند از استاندارد ملی برخوردار بوده و وزارت نیرو کتابچه راهنمای استاندارد برای آنها دارد و اگر هم پروژه ای اجرا شود با مشارکت مردم بویژه در بالا دست قناتها انجام می گیرد.

به گفته انصاری، آبی که به صورت سطحی در مشهد حرکت می کند تا کمتر از ۲۴ ساعت از آن خارج می شود، اما آبی که به زمین نفوذ کند سرعت آن بیش از ۱۲۰ برابر کاهش می یابد و می توان آن آب را تا سال بعد نگه داشت.

وی اظهار داشت: کشاورزی حفاظتی هم خیلی به ذخیره آب باران کمک می کند، حدود ۸۵ درصد از بارشها در خراسان رضوی بارش سبز (آبی که رطوبت ایجاد می کند و تا بارش بعدی تبخیر می شود) است، لذا تا جایی که ممکن است باید عملیات کشاورزی بیشتری در ایام بارش پیش رو انجام گیرد، مثلا چغندرقند در زمستان کاشته شود.

اجرای آبخیزداری و آبخوان‌داری در کشور علمی و استاندار نیست 

استاد دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این نشست گفت: آبخیزداری و آبخوان داری و مدیریت جامع حوزه های آبخیز، یک راهکار درازمدت است اما بین آنچه در حوزه آبخیزداری توسط اداره کل منابع طبیعی استان انجام می شود و آنچه از نظر علمی درست است، فاصله وجود دارد.

محمد تقی دستورانی اظهار داشت: روشهای آبخیزداری توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری در خراسان رضوی از چند سال قبل تاکنون هیچ تغییری نکرده است و مانند 30 یا 40 سال قبل از بالادست بارندگی ها را تا جایی که توانستند، جلوی آن را گرفتند و به زمین فرستادند اما اکنون شرایط تغییر کرده است و باید در مدیریت حوزه آبخیز تاثیر بالادست روی پایین دست و تاثیر متقابل آن را در نظر گرفت که متاسفانه این موضوع در پروژه های کنونی آبخیزداری در نظر گرفته نمی شود.

وی بیان کرد: مشاورینی که به مجریان پروژه های آبخیزداری مشاوره می دهند همان دیدگاه 30 یا 40 سال قبل را اجرا می کنند و به پایین دست توجهی ندارند، ارتباط اداره کل منابع طبیعی هم با دانشگاهها ضعیف است، لذا برای راهکار مدیریت بارشها در درازمدت باید موضوع مزبور تقویت و مطالعات بروزرسانی شود و تاثیر بالادست روی پایین دست در نظر گرفته شود زیرا منشا بخشی از گرد و غبارها همین خشک شدن سطح زمین در پایین دست است.

استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: باید مطالعات حوزه آبخیز طبق علم روز انجام شود، چراکه اگر اجرای پروژه های آبخیزداری به شکل مناسب انجام شود، راه حل جامعی برای مدیریت بارشها است.

وی اظهار داشت: کار زیادی برای مدیریت بارشهای باران فصلی در پاییز پیش رو نمی توان کرد، اما برای برنامه کوتاه مدت می توان کانال انتقال آب را بست و به کشاورز نیز اطلاع داد، در پایین دست قنوات هم کشاورزان نسبت به ترمیم بندهای تغذیه ای که پیش از این ایجاد کرده بودند، اقدام کنند.

دستورانی همچنین به ناقص ماندن اجرای پروژه های آبخیزداری توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اشاره و بیان کرد: علت اصلی ناقص ماندن اجرای این پروژه ها را عدم تخصیص کامل اعتبارات عنوان می کنند، لذا باید به نحوی بودجه پروژه های آبخیزداری مدیریت شود که اعتبارات این بخش به صورت حوزه ای اختصاص یابد تا بازدهی لازم را داشته باشد.

وی همچنین بر تعادل دام و مرتع تاکید کرد و گفت: باید گستره پوشش گیاهی در مراتع هم به اندازه دام باشد، از آنجا که دیگر علوفه در مراتع به اندازه تعداد دام نیست باید به دامداران کمک کرد و به آنان علوفه دستی داد تا تعادل آب و خاک حفظ شود.

استاد دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به مدیریت مصرف و تقاضا تاکید کرد: کشورهایی که از نظر آب ثروتمندتر از ایران هستند به اندازه کشور ما مصرف نمی کنند، ایرانی ها آب زیادی مصرف می کنند که باید سیاستهای رسانه ای به منظور مدیریت صحیح آب اتخاذ شود.

احتمال بارشهای سیل آسا در پاییز امسال 

مسوول دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این نشست گفت: افزایش بارش ها خوشحال کننده است، اما پژوهش ها نشان داده است که به سمت بارشهای حدی می رویم.

ابوالفضل مساعدی اظهار داشت: در بسیاری از شهرها مقدار بارندگی کاهش نیافته اما بارشهای حدی آن زیاد شده، ممکن است بارشهایی که برای پاییز امسال پیش بینی می شود، از نوع حدی باشد که باید خود را با آن آماده کنیم و مدیریت بحران هم فعال کنیم زیرا احتمال جاری شدن سیل از آنها وجود دارد.

وی بیان کرد: باید بتوان بارشها را در فضای کوچکتر با سیل بند و آب بندان ذخیره یا مهار کرد و به تغذیه مصنوعی سفره های آبهای زیرزمینی کمک نمود، لذا باید هم آمادگی برای بارشهای سیل آسا داشته باشیم و هم آماده استفاده مناسب از این بارشها باشیم.

مساعدی بیان داشت: بارشهای حدی می تواند برای دیم کاری مفید باشد، کشاورزان هم می توانند آبیاری سیلابی را برای زمینها انجام دهند، لذا هدایت روان آب به مسیر مناسب، ایجاد مخزن و آمادگی برای جلوگیری از خسارتهای سیل برای پاییز پیش رو باید انجام گیرد.