به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) امروز (چهارشنبه) میزبان یکی از پیش‌نشست های اولین کنفرانس ملی مرجعیت علمی به نام شاخص‌های مرجعیت علمی و چگونگی ارتقای آن با حضور لطف الله نبوی، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، علی مبینی دهکردی عضو هیات علمی دانشگاه تهران و محمد حسن زاده رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات بود.
در مسیر مرجعیت جهل یا مرجعیت علم؟
مبینی در مورد ماهیت مرجعیت علمی گفت: داشتن جایگاه برتر در علم، موجب قدرت کشورها می شود، اما یک جامعه زمانی از لحاظ دارایی و معرفتی به جایگاه مهمی می رسد که در آن جامعه روحیه نقد و روشنگری وجود داشته و جزم‌اندیشی از بین رفته باشد. در نهایت اگر بخواهیم وارد عرصه تولید شویم، نهاد علم باید پرسشگر بشود.
وی به بیان مرجعیت علمی از نظر امانوئل کانت (فیلسوف) پرداخت و گفت: فرد در مرتبه اول شناخت قرار دارد و در پایین ترین سطح به بیان نظر خود می پردازد و مرتبه دوم باور فرد نسبت به شناخت خود اوست؛ اما برای دست یافتن به مرجعیت علمی، باید به مرحله سوم یعنی دانش برسد. او باید از باور و نظر فردی عبور کرده و به نوعی جهان شمولی برسد که بر پایه آرمان ها و از نوعی در هم تنیدگی و بهم پیوستگی برخوردار باشد.
مبینی با طرح این سوال که نهادهای علم چطور به جامعیت در تئوری علم می رسند؟ پاسخ داد: اگر در تئوری پردازی سهم نداشته باشیم، به راحتی نمی توانیم به مرجعیت علمی برسیم. اگر از ظواهر عبور نکنیم و به سطح اندیشه ها نرسیم و اگر تحقیق مساله را حل نکند و جامعیت نداشته باشد، این تحقیق یا پژوهش شاید کاری بی نتیجه باشد.
استاد دانشگاه تهران بر تفاوت مرجعیت علمی و مرجعیت جهل تاکید کرد: هر چه پاسخگویی به نیازها را به خرافات نسبت دهیم، مرجعیت جهل را تقویت می کنیم؛ ولی هر چه پاسخ ها و راه حل را بر اساس علم بیابیم به مرجعیت علمی نزدیک‌تر شده ایم. در نهایت ظاهربینی، سطحی نگری و جزم اندیشی، پرسش را برنتابیدن و نقد را تشویق نکردن می تواند ما را در مسیر مرجعیت جهل قرار می دهد.
مرجعیت علمی با کیست؟
مبینی با طرح این سوال که مرجعیت علمی در جامعه با کیست؟ گفت: سه گروه شامل نفش آفرینان، ناظران بی طرف و تئوری سازان مرجعیت علمی را برعهده دارند که باید هر سه گروه تقویت و تشویق شوند. اگر هر کدام از این گروه ها تقویت نشوند، مبنای مرجعیت علمی تقویت نخواهد شد.
دانشگاه ها بازیگران مرجعیت علمی هستند، ناظران بی طرف از متن و بطن جامعه و بر اساس اصول و معیارهای مسیر تولید علم قضاوت می کنند که این اصول محصول کار تئوری سازان و فیلسوفان است. در نظام علمی برای رسیدن به مرجعیت محتاج ناظران و فیلسوفان هستیم و باید آنها را تقویت کنیم.
مبینی ادامه داد: نقد مشفقانه و سازنده در مرحله بعد از تولید علم است و برای شکل گیری این سه گروه باید ایفای نقش کنند. مرجعیت در علم را فی نفسه و بالذات بررسی می کنیم که در لایه سوم شناخت است، اما این سوال مطرح است دروس تعلیمی و تدریسی که اکنون داریم با همه نقاط ضعف و قوت در دوره زایش و بالندگی است یا در دوره اقتباس و در واقع در چه جایگاهی قرار داریم؟ تئوری پردازی برای طراحی شاخص چیست؟ آیا پروژه های تحقیقاتی و پژوهش ها و مطالعات از هم تفکیک شده اند؟ آیا در قالب های از پیش طراحی شده است؟
وی با تاکید بر بالندگی و اصیل بودن نظریه‌های مبنایی تولید علم هنگام انجام پژوهش تصریح کرد: عمل کردن در قالب های از پیش تعیین شده دشمن حقیقی مرجعیت علمی است و اگر از قالب دیگران استفاده می کنیم، در واقع کار آنها را با اسم و رسم دیگری ارائه می‌دهیم.
رابطه قدرت و دانش پرداخت
استاد دانشگاه تهران با استناد به ایجاد دفاتری از وزارت خارجه آمریکا برای توسعه علوم و فناوری‌های راهبردی جدید گفت: این دفاتر شامل دفتر کلان داده، هوش مصنوعی و زیست فناوری در دفتر وزارت خارجه و دفتری برای توسعه کارآفرینی در پنتاگون نشان می‌دهد قدرت و علم با هم رابطه مستقیم دارند. تمام علوم و فناوری امروز از علوم غیرنظامی و شهری گرفته تا نظامی در واقع ناشی و منشعب شده از تحقیقات و توسعه در بخش دفاعی و نظامی است.
وی تاکید کرد: بنابراین بین این دو رابطه قطعی وجود دارد، حوزه صنعتی و دفاعی و در هم تنیدگی علم و قدرت را نمی توان فراموش کرد؛ در یک کلام علم قدرت ساز و قدرت علم ساز است.
مبینی درباره یکی از پژوهش های کنگره آمریکا گفت: بر اساس این تحقیق، هر نفر (دانشمند مهاجر) در این کشور ۱۵ میلیون دلار به قدرت علمی آمریکا اضافه می کند، همچنین ۱۳۳۲ فرد در جهان تاکنون جایزه نوبل گرفته اند که از این تعداد ۷۳۰ نفر از آمریکا و ۳۰ درصد این افراد متولد خارج از آمریکا بوده اند. بنابراین جذب نخبگان جهانی و نرخ نوآوری و فناوری در تولید و مرجعیت علم مهم است.
وی با اشاره به موضوعات مرتبط به مهاجرت نخبگان گفت: نرخ ماندگاری نخبگان در کشور مقصد از مهاجرت مهم‌تر است، برای نمونه می بینیم نرخ ماندگاری مهاجران چینی در آمریکا پنج درصد و ماندگاری مهاجران ایرانی ۶۰ درصد است. همه اینها مولفه های قدرت ساز علمی است.
مبینی بر توجه به اقتضائات جهانی در تحقیق و توسعه تاکید کرد و افزود: برای نمونه حالا که منابع محیطی جهان بر اساس مصرف بی رویه به تنگنا می رسد، می بینیم نقش اقتصاد منابع‌پایه کمرنگ شده و اقتصاد دانش بنیان بیشتر و مهم تر می‌شود.
وی در پایان نرخ تبدیل مقالات به پتنت (ثبت اختراع بین‌المللی)، تجاری شدن محصولات و غیره را مولفه‌های دیگر در کسب مرجعیت علمی برشمرد و بر بررسی این موارد تاکید کرد و گفت: می‌بینیم دانشگاه متکی به بودجه دولت است و این سوال مطرح می شود که چه کنیم دانشگاه تنوع درآمد داشته باشد؟ یا استاد بتواند دانایی خود را به توانایی و خلق ثروت تبدیل کند؟ یا دانش آموخته مهاجرت نکند و محصول دارایی او صادر شود. بنابراین باید به سمت توانمندسازی دارایی، توانمندسازی خلاقیت به معیشت و افزایش نرخ ماندگاری دانش آموختگان و نخبگان برویم.
ارکان روش علمی
نبوی نیز در مورد روش علمی و چالش‌های مرجعیت علمی گفت: مرجعیت بدون ارجاع معنا ندارد. ارجاع نیز بدون اسناد و مدارک، معنا و مفهوم نخواهد داشت و نیازمند انتشار علمی است.
وی با تاکید بر این‌که برای انتشار علمی باید تولیدات علمی وجود داشته باشد، گفت: تولید علمی با فعالیت علمی در جامعه انجام می شود. منظور از فعالیت علمی، اسطوره، مفاهیم غیر علمی یا شبه علمی نیست. بلکه فعالیتی است که بر اساس روش علمی انجام شده باشد.
استاد دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد: علم محصول بکارگیری روش علمی است. چیزی که علم را از شبه علم جدا می‌کند، روش علمی است. روش علمی همان روش تجربی نیست. روش علمی سه رکن اساسی مسئله‌یابی، نظریه پردازی و اعتبارسنجی دارد. اگر روش علمی با این سه رکن به تولید علم برسد، این فرآیند را پژوهش می‌گویند.
نبوی با تاکید بر اهمیت مسئله‌یابی در فرآیند پژوهش گفت: گاهی درک کاملاً دقیقی از حل مسئله یا حل مسئله تحقیق وجود ندارد و از حل مسئله معانی متفاوتی برداشت می‌شود. فرآیند رسیدن به مسئله پژوهش شامل این مراحل است که در ابتدا فرد با سوالاتی سرو کار دارد که این سوالات از چالش بین علم و جهل بر می‌خیزد. در این مسیر آموزش می‌تواند به این سوالات پاسخ دهد.
همچنین باید با شناخت قوانین، تئوری‌های علمی و غیره در آن حوزه خاص به ذهنیت علمی برسد. زمانی که ذهنیت علمی ایجاد می‌شود، فرد باید بتواند به تبیین یک پدیده در یک حوزه علمی بپردازد. در این فرآیند اگر فرد با ناسازگاری در تبیین یک پدیده مواجه شود، از این ناسازگاری، مسئله پژوهش بیرون می‌آید و می‌توان با فرآیند پژوهش به این مسئله پرداخت.
استاد دانشگاه تربیت مدرس با تاکید بر اهمیت مسئله پژوهش گفت: مسئله یابی گام اول در پژوهش است و اگر گام اول را درست برداریم، می‌توان انتظار داشت با مدیریت خوب به نتیجه مطلوب رسید.
نبوی با تاکید بر اهمیت داوری علمی گفت: داوری هرزنامه‌های پژوهشی را شناسایی می‌کند؛ ولی آیا دو داور برای یک انتشار علمی کافی است؟ همچنین زمانی که یک داور یک مقاله را رد می‌کند، باید به نظر او توجه داشت و نظر او را جلب کرد. تنها با تمسک به تاییدها نمی‌توان به نظریه درستی رسید.
استاد فلسفه دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد: در گذشته کم‌گویی و گزیده‌گویی ارزش بود؛ ولی امروز پرگویی و انتشارات زیاد ارزش شده است. باید نظامی در دانشگاه‌ها برای افرادی که کم‌گو و گزیده‌گو هستند، داشته باشیم و همه امکانات را برای آنها فراهم کنیم.
وی در مورد موضوع ارجاع علمی و مرجعیت علمی توضیح داد: اگر ارجاع علمی درست انجام گیرد، باید زمینه ساز تولید علمی باشد. بین تولید علمی، انتشار علمی و ارجاع علمی باید چرخه‌ای شکل گیرد تا مرجعیت علمی ایجاد شود.
به گزارش ایرنا، اولین کنفرانس ملی مرجعیت علمی ۲۹ آبان ماه امسال به همت مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و حمایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سالن اجلاس سران برگزار می شود.
نظر شما