به گزارش خبرنگار ایرنا، هنگامه کوچ همیشه مملو از کار و تلاش برای همه اعضای ایل است، زنانی که بقچه ها و صندوقچه ها را که حاصل یک عمر زندگیشان است، دسته بندی و مردانی که سیاه چادرها را نیمه برافراشته و احشام را سرشماری می کنند.
دختران و پسران جوان هم دم دست بزرگترهای ایل فعال هستند، از بچه داری و نگهداری کودکان نوپا و شیرخوار تا کمک در جمع و باز زدن وسایل خانواده، همه در فصل کوچ جدید حاضر هستند و مسوولیت ها بدون اینکه از قبل حرفی به میان باشد، درست و منظم تقسیم شده است.
چند سالی از ورود تلفن همراه، موتور برق، رادیو تلویزیون، ماهواره و برخی وسایل برقی به زندگی عشایری گذشته است، مواردی که طعم شیرین آنها بر سنت های زیبای طبیعت زیستی غلبه کرده و هرگز از زندگی عشایر بیرون نرفتند، اما از پارسال حال و هوای کوچ باز هم فرق کرده است، حالا تلویزیون، رادیو و سایر وسایل ایل بر روی دوش چهارپایان گذاشته نمی شود، نیسان آبی حاضر به یراق است تا کوچ پاییزی را عجولانه تر از هر زمانی و در چشم به هم زدنی انجام دهد، هرچند وسایل و بارها ناشیانه و بدقواره بر پشت نیسان جای می گیرد اما این روند، زندگی عشایر را گام دیگری به مدرنیته نزدیک کرده است.
عبور عشایر از کنار جاده ها با سمفونی رنگ و صدای منحصر به فرد به خاطره تبدیل می شود، حالا این صحنه ها کمتر برای مردم شهری تکرار می شود، گوسفندان و دام عشایر در کنار جاده، دقایقی باعث توقف خودروهای عبوری نمی شوند، چون کامیون هایی که دور تا دور آن را حصار چوبی گذاشته اند، گوسفندان را حمل می کند.
حالا دام ها هم از زندگی عشایری رانده شده اند، کامیون ها یکی پس از دیگری گوسفندان ایل را روی هم بار می زنند و به مقصد جدید راهی می شوند، راهی که قبل تر ها ۶۰ روز هم به درازا می کشید، حالا در ۶ ساعت طی می شود و کوچ عشایر با تمام خاطره هایش در سراشیبی تند جاده مدرنیته به حرکت افتاده است.
کوچ ماشینی از سال ها پیش به دلایل مختلف از جمله تجاوز به ایل راه های عشایری انجام شده است اما با ورود کرونا، اجباری شد و این روند که در دهه ۸۰ آغاز شده بود، اوج گرفت تا جاییکه هم اکنون در لرستان بیش از ۹۰ درصد عشایر بومی از کوچ خودرویی بهره می گیرند.
هرچند کوچ های ماشینی موافقان و مخالفان خود را دارد، اما در سال های اخیر «نیسان آبی» به یکی از اصلی ترین داشته های عشایر تبدیل شده و آنچنان در زندگی آنها جای گرفته است که بار «کوچ های عجولانه» را به دوش می کشد.
جامعه شناسان بر این باور هستند ورود بیش از حد و اضافی مدرنیته به سنت های عشایری، این فرهنگ منحصر به فرد را در خطر تحولات جدی قرار داده است، رسومی مانند شب نشینی های عشایر در چادرهای یکدیگر که با ورود موتور برق و تلویزیون، کمتر شده است، حالا عشایر در زمان اندک فراغت خود کمتر دور هم جمع می شوند و نقل سینه به سینه روایت ها را دارند چون تلفن های همراه به سرگرمی خوبی برای آنها به ویژه جوانان ایل تبدیل شده است.
در مقابل، کارشناسان امور عشایر نیز تا حدودی موافق با کوچ ماشینی هستند، اما تاکید دارند این تغییر رفتار چنانچه در زمان مناسب و با رعایت ملاحظاتی باشد، خوب هم هست.
کوچ خودرویی ۹۰ درصد عشایر بومی لرستان
به گفته رییس اداره مرتع منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان، کوچ خودرویی مزایا و معایبی دارد و چنانچه عشایر زمان طلایی برای کوچ را در نظر بگیرند و ملاحظات را رعایت کنند، هم به نفع آنها و هم منابع طبیعی است اما بسیاری از ایلات این ملاحظات را ندارند.
حاجی رضا جودکی می گوید: یک هزار و ۲۰۰ خانوار عشایری همدان هر سال برای کوچ ییلاقی و قشلاقی از لرستان عبور می کنند که بطور معمول به دلیل مراتع غنی استان، ترجیح آنها همچنان بر کوچ پیاده و سنتی است.
وی اظهار داشت: ۲۰۰ خانوار از عشایر شهرستان داران اصفهان نیز با قطار وارد ایستگاه دورود می شوند و مسیر ازنا و الیگودرز را به دلیل شرایط مطلوب برای چرای دام پیاده طی می کنند ، عشایر استان کرمانشاه نیز با عبور از مسیر پل سیمره، پلدختر، رومشکان و کوهدشت از استان عبور می کنند.
رییس اداره مرتع منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان ادامه داد: لرستان ۱۴ هزار خانوار عشایری دارد که ۹ هزار خانوار آن کوچرو هستند و ۹۰ درصد از این تعداد کوچ خودرویی به سمت قشلاق ( خوزستان) را به ویژه در فصل پاییز انجام می دهند.
مزایا و معایب کوچ خودرویی/تبدیل کوچ ۶۰ روزه به ۶ ساعته
به گفته جودکی، در کوچ بهاره که عشایر از قشلاق به لرستان حرکت می کنند، درصد بالایی از طریق خودرو وارد استان می شوند که این اقدام موجب کوچ زودهنگام و آسیب جدی به مراتع می شود.
وی تصریح کرد: زمان سفر و پیاده روی دام در کوچ خودرویی کمتر می شود ، بنابراین تلفات و ضرر و زیان آن نیز کاهش می یابد، چراکه زمان متوسط ۶۰ روزه کوچ به حدود ۶ ساعت کاهش می یابد و مشکلات اجتماعی، حوادث، سیل و بیماری دام به حداقل و هزینه های این موارد کاهش می یابد.
رییس اداره مرتع منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان گفت: با توجه به رقابت عشایر بر سر چرای مراتع ییلاقی، کوچ خودرویی رواج یافته است، چراکه ایلات زودتر از موعد مقرر به محل رسیده و با اتراق در بهترین جای ممکن، برگ برنده ای برای چرای خوب دام های خود در دست دارند ، از طرفی در مناطقی که جای ایلات مختلف مشخص است، برخی عشایر زودتر از موعد مقرر وارد چراگاه سایر ایلات می شوند که چنانچه حتی ۱۰ روز تا قبل از رسیدن خانواده مورد نظر آنجا اتراق و دام خود را تعلیف کنند، باز هم به نفع آنان است.
جودکی یادآور شد: عشایر در دهه های قدیم تر مقاومت و تاب آوری بیشتری داشتند و حتی در بدترین شرایط آب و هوایی و زیر باران می خوابیدند، اما اکنون دنیای فناوری به زندگی آنها نیز ورود پیدا کرده و مسیری را که قبلا ۶۰ روز پیاده طی می کردند، حالا در مدت زمان ۶ ساعت با خودرو کوچ می کنند (میانگین کوچ پیاده عشایر از خوزستان تا ییلاق ۶۰ تا ۶۳ روز بوده است).
وی همچنین در خصوص معایب کوچ خودرویی اظهار داشت: کوچ با خودرو موجب می شود عشایر زودتر از موعد مقرر به منطقه سرد (ییلاق) برسند که علاوه بر اذیت شدن دام از سرما، زمین خیس و بارندگی ها جریان دارد ، بنابراین خاک، زیر سم دام سفت و این عمل مانع از رشد گیاهان می شود.
رییس اداره مرتع منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان ادامه داد: در اثر این کوچ عجولانه و و زودهنگام، مراتع تخریب و فقیر می شوند، چراکه گیاه هنوز به تکامل نرسیده و سرکوب می شود.
جودکی اضافه کرد: همچنین جابجایی دام با خودرو، احتمال قاچاق دام را افزایش می دهد که در این راستا کوچ ماشینی نیازمند مجوز است و پلیس راه در جاده های کشور بر مسیر کوچ نظارت می کند ، بنابراین عشایر باید مجوز تردد و کارت شناسایی داشته باشند.
به گفته وی در کارت شناسایی هوشمند عشایر، تاریخ و مسیر کوچ قید شده است و چنانچه فاقد این کارت شناسایی باشند، مجاز به ادامه حرکت نیستند.
دولت، موافق و مخالف کوچ خودرویی
رییس اداره مرتع منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان در خصوص موضع ادارات متولی نسبت به کوچ خودرویی عشایر گفت: دولت از این اقدام هم استقبال و هم جلوگیری می کند، به این معنا که اگر عشایر زمان کوچ را رعایت و به موقع ( تا آخر فروردین) در خوزستان بمانند، مراتع میان بند واقع در مسیر زیر سم دام از بین نمی رود و کوچ خودرویی به صرفه است.
جودکی افزود: اما برخی ایلات عشایر با استفاده از خودرو خیلی سریع به ییلاق می رسند و موجب تخریب مراتع و نابودی پوشش گیاهی نورس می شوند ، بنابراین از ورود این عشایر به مبادی استان جلوگیری می شود ، در غیر اینصورت مراتع واقع در مسیر پلدختر تا بروجرد رو به نابودی می رود.
وی با بیان اینکه کوچ پاییزه از ابتدا تا پایان مهرماه است، تصریح کرد: در مجموع ضرر و زیان کوچ پاییزه از بهاره کمتر است چراکه در فصل پاییز زمین سفت شده و رشد گیاه به تکامل رسیده است اما در کوچ بهاره، مراحل رشد گیاه کامل نشده و به دلیل رطوبت زمین، سم دام به اصطلاح موجب «خفه شدن» گیاه می شود.
زنگ خطر کاهش جمعیت و زندگی سنتی عشایر
رییس اداره مرتع منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان اضافه کرد: باتوجه به سختی های زندگی عشایری، تغییر رفتار نسل جدید و ارتقای توقعات جوانان برای زندگی راحت، آمار عشایر کشور طی ۲۰ سال گذشته در حال کاهش است.
جودکی گفت: خانواده های عشایری به ویژه نسل جوان آنها، با رفاهی که در زندگی شهرنشینی مشاهده می کنند به تدریج از سختی های بین راه و زندگی کوچ نشینی فاصله می گیرند و وارد مرحله تحولی می شوند.
وی ادامه داد: علاوه بر کاهش تعداد جمعیت عشایری، سبک های زندگی این قشر مولد و تاثیرگذار در حال تغییر و گذار به سمت دنیای مدرن است ، بیشتر عشایر قدیمی و مسن به زندگی گذشته اصرار دارند ، در حالیکه فرزندان آنها حتی در صورت انتخاب زندگی عشایری، سبک یکجانشینی را به کوچرو ترجیح می دهند.
بنابر اعلام رییس وقت سازمان امور عشایر ایران در سال ۱۴۰۰، کوچ ماشینی از سال ها پیش به دلایل مختلف از جمله تجاوز به ایل راه های عشایری انجام می شود، براساس آمار سرشماری سال ۸۷ بیش از ۸۷ درصد خانوار عشایر در دوره کوچ از مناطق ییلاقی به قشلاقی و ۱۶.۳۷ درصد آنها از مناطق قشلاقی به ییلاقی از وسیله نقلیه ماشین استفاده کرده اند.
برخی از ایل راه های عشایری به منظور ساخت و ساز و کارهای عمرانی مورد تجاوز قرار گرفته و از این رو، عشایر مجبورند مسیرشان را تغییر و از جاده های آسفالتی حرکت کنند و همین امر موجب استقبال آنها از کوچ خودرویی شد.
کوچ خودرویی هرچند مزایایی دارد و می توان با برنامه ریزی و اقدامات ترویجی از زیان های آن به مراتع جلوگیری کرد، اما واقعیت دیگری که نمی توان بر آن سرپوش گذاشت این است که حالا زندگی عشایری عجولانه تر و بارهای کوچ بر دوش نیسان آبی جای داده داده شده است و سنت های این قشر دوست داشتنی یکی پس از دیگری در سایه زندگی های نوین از بکری خارج می شود.
نظر شما