در ۱۰ سپتامبر ۲۰۲۳ (۱۹ شهویور ۱۴۰۲) یادداشت تفاهم احداث کریدور آی مِک در حاشیه اجلاس ۲۰۲۳ سران گروه ۲۰ به میزبانی دهلی نو توسط دولت‌های هند، آمریکا، امارات، عربستان سعودی، فرانسه، آلمان و ایتالیا و اتحادیه اروپا رونمایی شد. حضور رسمی آمریکا در آیین رونمایی از این طرح، حاکی از حمایت تمام قد واشنگتن از آن است.
اگرچه از این طرح تحت حمایت واشنگتن و تل آویو به عنوان یک راهروی اقتصادی آینده‌نگر با هدف تقویت توسعه اقتصادی از طریق تقویت اتصال و یکپارچه‌سازی اقتصادی بین جنوب آسیا، منطقه خلیج فارس و اروپا نام برده شده است و مسیر پیشنهادی آن نیز بعد از هند، از امارات، عربستان سعودی، اردن، اسرائیل و یونان می‌گذرد تا به اروپا متصل شود، اما با نگاهی عمیق تر و جامع تر به تحولات جاری در جهان و به ویژه حمایت آمریکا از این طرح، به نظر می رسد در پشت پرده اهداف تعریف شده برای این طرح، اهداف سیاسی فراتر از اهداف اقتصادی ادعا شده نهفته است.
برخی کارشناسان سیاسی، آی مک را یکی از راه های فشار آمریکا برای به رسمیت شناخته شدن هر چه سریع تر اسرائیل توسط عربستان سعودی می دانستند که هند بازوی اجرایی آن بوده است.
از نظر فنی این کریدور فایده چندان مشخصی نه از نظر زمانی و نه از موقعیتی برای هند ندارد و با وجود سرمایه گذاری این کشور روی بندرهای کشور عمان و امارات برای نقطه اول اتصال از بمبئی و گجرات به سوی خاور میانه، بندر فجیره امارات توانایی رقابت با بندر چابهار یا حتی گوادر را از نظر حجم ترانزیت ندارد.
نکته دیگر اینکه با آشفته شدن موقعیت اسرائیل، ارزش سهام برخی مهم ترین شرکت های هندی از جمله سهام شرکت و بندر آدانی بطور قابل توجهی کاهش یافته و به نوعی می توان گفت هند در حال از دست دادن بهانه خود برای شکل دادن به کریدور آی مِک است و شاید اگر فشارهای آمریکا کمتر شود، هند از این پروژه بیرون بیاید و کریدور شمال- جنوب را در اولویت قرار دهد، برنامه ای که احزاب مخالف هند (حزب کنگره و عام آدمی پارتی) روی آن پافشاری می کنند.
طرح کریدور آی مِک که در آن مسیرهای ترانزیتی ریلی و دریایی پیش بینی شده است، به نوعی به موازات طرح بزرگ دیگری به نام "یک پهنه- یک راه" که از ۱۰ سال پیش به ابتکار چین آغاز شده، طراحی شده است.
طراحان و حامیان اصلی این کریدور موازی با ابتکار "یک پهنه-یک راه" چین در واقع قصد رقابت با چین و تضعیف ابتکار "یک پهنه-یک راه" را دارند؛ طرح عظیمی که بخش هایی از آن اجرا شده و قرار است با الهام گرفتن از "جاده ابریشم"، چین را از طریق مسیرهای جاده ای، ریلی، دریایی و هوایی به مناطق مختلف جهان با هدف گسترش مناسبات تجاری با شعار چندجانبه گرایی و توسعه عادلانه کشورها به هم متصل کند.
چین که با رشد اقتصادی سریع و پیشرفت های شگرف در بسیاری از عرصه ها از جمله فناوری و صنایع مختلف، اکنون با فاصله ای نه چندان قابل توجه با آمریکا، در جایگاه قدرت اقتصادی دوم جهان قرار گرفته است و براساس پیش بینی کارشناسان و مراکز مطالعاتی و پژوهشی معتبر، تا کمتر از یک دهه دیگر از آمریکا پیشی خواهد گرفت و به قدرت اقتصادی اول جهان تبدیل خواهد شد، نگرانی هایی را برای واشنگتن و نزدیک ترین متحدان آن ایجاد کرده و یکی از دلایل اصلی طراحی کریدور اقتصادی هند-اسرایئل-اروپا را می تواند در همین فضا جستجو کرد.
از دیگر سو، هند به عنوان کشوری که در عرصه رشد اقتصادی حرف های زیادی برای گفتن دارد و حالا هم از نظر جمعیتی چین را پشت سر گذاشته، چندان از اجرای ابتکار "یک پهنه-یک راه" چین خرسند نیست بویژه اینکه بخش قابل توجهی از این طرح چینی از مسیر پاکستان عبور می کند و می تواند موجب توسعه اقتصادی بیشتر و قدرتمند تر شدن پاکستان به عنوان همسایه ای نه چندان خوشایند برای هند شود و از طرفی هم دهلی نو احتمالا حس خوبی نسبت به توسعه روابط راهبردی میان چین و پاکستان ندارد.
از سوی دیگر، ترکیه به دلیل قرار نگرفتن در مسیر پیش بینی شده برای طرح کریدور آی مِک، از آن انتقاد کرده است. چند روز بعد از امضا شدن تفاهم نامه این طرح در دهلی نو، رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه از آن به دلیل دور زدن ترکیه انتقاد کرد و وعده داد که طرحی با عنوان «کوریدور جاده توسعه»، که قرار است خلیج فارس را از طریق عراق و ترکیه به اروپا متصل کند، گزینه جایگزین آن خواهد بود .
عبدالقادر اورال اوغلو وزیر حمل و نقل و زیرساخت ترکیه هم اخیرا به جنگ جاری اسرائیل و حماس به عنوان «مشکل امنیتی» در مسیر طرح آی‌مک اشاره کرده و گفته است طرح «کوریدور جاده توسعه» با مشارکت کشورهای امارات متحده عربی، قطر، عراق و ترکیه، یک «جایگزین جدی» برای آی‌مک است.
اجرای «کریدور راه توسعه»، پروژه برای اتصال عراق به ترکیه با راه آهن، جاده، بنادر و شهرهاست که در جریان سفر حدود سه ماه پیش هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به عراق بین مقامات دو کشور نهایی شد.
در اجرای این پروژه که به "جاده ابریشم عراق" نیز مشهور است، یک مسیر جایگزین برای کانال سوئز برای تسهیل تجارت سریعتر و کارآمدتر ایجاد شده و راه آهن و بزرگراهی به طول یک هزار و ۲۰۰ کیلومتر از بندر فاو عراق تا بندر مرسین ترکیه احداث می شود.
اکنون که سایه جنگی بی سابقه این روزها بر سر اسرائیل سنگینی می کند، آمریکا، هند، آمریکا و رژیم صهیونیستی بیش از امارات و عربستان و اردن و اروپا نسبت به سرنوشت طرح کریدور آی مِک نگران هستند زیرا کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و حتی اروپایی ها پیشتر یا رسما به ابتکار "یک پهنه-یک راه" چین ملحق شده و یا علاقمندی خود را نسبت به آن اعلام کرده اند.
این جنگ همچنین باعث شده تا سرنوشت پرونده عادی سازی روابط عربستان و رژیم صهیونیستی هم تغییر کند و این پرونده دست کم تا مدتها بایگانی خواهد بود؛ موضوعی که سرنوشت طرح کریدور هند-خاورمیانه-اروپا را بدون تردید تحت تاثیر قرار می دهد.
در کنار تبعات این جنگ برای سرنوشت طرح آی مِک، حرف های مقامات ارشد ترکیه در انتقاد از این طرح و اراده آنها برای پیشبرد طرح معروف به جاده ابریشم عراق را هم نباید دست کم گرفت زیرا آنها از طرحی منطقه ای و با مشارکت کشورهای منطقه صحبت می کنند که شانس اجرایی شدن و تحقق آن به مراتب بیشتر از یک طرح پرچالش و مورد حمایت آمریکا و رژیم صهیونیستی در منطقه خاورمیانه است.
صرف نظر از این که آیا طرح هندی-اسرائیلی-آمریکایی آی مِک اصولا می تواند با ابتکار در حال اجرای چینی ها رقابت کند یا نه، اکنون چالش جدی و مانع اساسی در مسیر این طرح رویایی، از یک سو آتش جنگی بی سابقه است که دامن رژیم صهیونیستی را گرفته و از سوی دیگر، انتقادها و مخالفت های جدی ترکیه به عنوان یک بازیگر تعیین کننده در خاورمیانه است که موقعیت جغرافیایی راهبردی در اتصال خاورمیانه به اروپا دارد. از طرفی هم جنگ کنونی میان رژیم صهیونیستی و گروه های مقاومت فلسطینی باعث شده تا پرونده عادی سازی احتمالی روابط عربستان و رژیم صهیونیستی دست کم تا مدتها بایگانی شود و مادامی که روابطی بین تل آویو و ریاض وجود نداشته باشد، رویای آی مِک به واقعیت نخواهد پیوست.
نظر شما