زبان هنر بهترین ابزار برای انتقال صلح و آزادگی است

به گزارش ایرنا از روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین محمدمهدی ایمانی پور دوشنبه- ششم آذرماه- در دور سوم گفت‌وگوی دینی اسلام و شینتوئیسم در توکیو حضور یافت و سخنرانی خود را با عنوان «نقش دین در هنر و معماری از نظر اسلام و شینتوئیسم» ارائه کرد.

رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در این نشست اظهارداشت: روابط مابین دو کشور ایران و ژاپن در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که چندی پیش نودمین سالگرد آن با شکوه تمام جشن گرفته شد و برنامه‌های متعددی در گرامیداشت آن برگزار شد، روز به روز در حال توسعه است.

ایمانی پور افزود: امیدواریم برگزاری «گفتگوهای دینی» که تاکنون دو دوره آن با موفقیت برگزار شده و همچنین «گفتگوهای فرهنگی» که همکارانم در ایران در حال برنامه‌ریزی آن هستند، علاوه بر تأثیرات معنوی آن در سطح جهانی، بتواند در توسعه و تحکیم این روابط نقش سازنده‌ای ایفا کند.

رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بیان کرد: موضوع این دور از گفت و گوها، بررسی نقش دین در هنر و معماری از نظر اسلام و شینتوئیسم است. هنر، زبان مشترک همه انسانهاست زیرا که منبعث از طبیعت و فطرت آدمی است. هنر،‌ ‌به ویژه هنر سنتی از خلاقیّتی سرچشمه می‌گیرد که الهام روحانی را با نبوغ قومی درآمیخته و از قواعد اصیل هنر پیروی می‌کند.

وی اظهارداشت: چنین هنری، در چارچوب مفهومی خود، فراتر از زیبایی‌شناسی ساده می‌رود و سعی دارد معانی و حقایق عمیق‌تری را متجلّی کند. حقایقی همچون عدالت،‌ صلح، ‌نوع‌دوستی، آزادگی و نظایر آنها که موضوعات اصیل جوامع بشری هستند و بشر امروز برای زندگی درست و سالم محتاج آنهاست.

ایمانی پور با تاکید بر اینکه به باور بسیاری از صاحبنظران، زبان هنر بهترین ابزار برای انتقال مفاهیم صحیح این حقایق است، گفت: هنگامی که سخن از اقسام هنر می‌رود، عمدتاً دو نوع هنر در تقابل با یکدیگر تعریف می‌شود. هنر سنتی که خود دارای شئون مختلفی از جمله هنر قدسی یا هنر دینی است و هنر ناسوتی.

وی افزود: شاید بتوان هنر سنتی را در مقابل هنر ناسوتی بهتر شناخت. هنر ناسوتی عبارت از آن هنری است که نه زبان رمزی دارد و نه منشأ الهامش فوق بشری است. این سخن در مورد آن هنر ناسوتی که موضوع آن امور دینی باشد نیز صادق است که نمونه آن اغلب هنرهای دینی اروپا پس از قرون وسطی است.

رئیس دستگاه دیپلماسی فرهنگی کشور بیان کرد: بهترین نمونه‌های هنر سنتی در هنر اسلامی و هنر شرقی به ویژه هنر شینتویی یافت می‌شود که در عین سادگی باشکوه است و در عین رمز آلودگی با طبیعت عجین است. حال اگر هنر سنتی به موضوع‌های دینی بپردازد و چنین خدمتی را وظیفه خود کند، هنر مقدس شکل می‌گیرد. در چنین حالتی، رابطه هنر با دین، رابطه کالبد با روح است. به این معنا که همواره دین به عنوان راهنما و تغذیه‌کننده (فکری) هنر، ایفای نقش می‌کند. ارزش‌های دینی به عنوان تغذیه‌کننده هنر، انسان را به ایجاد فضا، محیط و کالبدی هدایت کذدند که الهام‌بخش انسان در فهم بهتر اعتقاداتش بوده است.

معماری براساس دین به عنوان صورتی از هنر را برای مکانی قدسی ایجاد می‌کند

ایمانی پور اظهارداشت: در بسیاری از سنت‌های دینی، از جمله اسلام و شینتوئیسم، هنر و به ویژه هنر معماری، در مقام یک ظرف، نقش مهمی در بروز و ظهور مظروف خود یعنی عالم قدسی دارد. در این دو سنّت، هنرها به عنوان وسایطی برای بزرگداشت حقایق متعالی و تأمل ژرف عمل می‌کنند.

وی افزود: معماری به عنوان صورتی از هنر، در شکل دینی خود، مکان قدسی را ایجاد می‌کند، مکانی که کانون معنویت شمرده می‌شود و مناسب‌ترین محل برای به جا آوردن آیین‌های عبادی است. در معماری اسلامی، مساجد برای ایجاد یک فضای مقدس برای اعمال دینی و تأمل ژرف طراحی و ساخته می‌شوند. الگوهای هندسی پیچیده، خطاطی و طرح‌های اسلیمی در مساجد، تمثیلاتی است برای نمودار ساختن وحدت و تجلّی جمال حق در آفرینش. بر همین سان، معماری شینتو بر ایجاد فضاهایی تمرکز دارد که ارتباطی بین عالم بشری و عوالم الوهی را فراهم کند. دروازه‌های تری (torii) در ورودی معابد شینتو، خود با ایجاد فضای تهی مقدّس (ما ma) مدخلی را برای گذر از عالم بشری و ورود به مکان روحانی نمودار می‌کند.

مکان مقدّس به گونه‌ای باید باشد که انسان را از طبیعت جدا سازد

رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بیان کرد: در هنر اسلامی، مکان مقدّس، انسان را از طبیعت جدا می‌سازد و او را به عالم ملکوت متوجه می‌سازد. هنرمند مسلمان می‌کوشد، با عبور از اشیاء طبیعی، فضای مقدّس را چنان ایجاد کند که گویی تجلّی بی‌واسطه ملکوت است، یا اصلاً خود فضایی ملکوتی است. هنر اسلامی در تمام وجوه مختلف آن، اساساً پنجره‌ای به سوی معنویت و ارتباط با خداست. اگر چه آثار اسلامی از دوره‌ای به دوره دیگر و از منطقه‌ای به منطقه دیگر متفاوت بوده است اما همه این تفاوت‌ها، اساساً بر اصولی مشترک بنا شده و از روحی واحد و همسو برخوردار بوده است.

ایمانی‌پور با بیان اینکه بر اساس تعالیم اسلام، خداوند زیباست و زیبایی‌ها را دوست دارد، افزود: این گرایش سبب شکل‌گیری بنیان روحیه زیبایی‌شناختی در دین اسلام شده و به عنوان رکن رکین هنر اسلامی در تمامی زمان‌ها و مکان‌ها مورد توجه قرار گرفته است. معماری اسلامی ریشه در مفاهیم والای کتب مقدس مسلمان دارد و نمایانگر عمق و غنای تمدن اسلامی است.

وی اظهارداشت: در معماری اسلامی سازه‌هایی که پیش از اسلام نیز بکار گرفته می‌شد نظیر گنبد، با هنر اسلامی تلفیق شد و مضامینی همچون ایمان، و سایر تعالیم دینی را به نمایش گذاشته و مسجد نخستین جایگاه تجلّی هنر اسلامی، شد. نمونه دیگری از معماری اسلامی را در تفکیک فضاهای خانه، به «اندرونی» و «بیرونی» می‌توان مشاهده کرد.

رئیس شورای سیاستگذاری و هماهنگی گفتگوی ادیان گفت: انسان خسته از غوغای بیرون، نیاز به آرامش درون خانه دارد. معماری خانه‌های ایرانی- اسلامی به گونه‌ای است که خانواده احساس امنیت روانی کرده و از دید اغیار در امان باشد، در این نگاه، خانواده که از اصیل‌ترین کانون‌های جوامع بشری است، نیاز به «صیانت» دارد. امروزه در تهاجمی بی‌سابقه از معماری ساختمان‌ها گرفته تا تعاریف خودساخته از نهاد خانواده، شاهد تلاشی بی‌وقفه برای آسیب زدن به این نهاد اصیل هستیم.

ایمانی‌پور با اشاره به هنر شینتوئیزم افزود: در هنر شینتویی، مکان مقدّس در دل طبیعت گنجانده می‌شود، چرا که طبیعت اساساً محل حضور و ظهور جمال و جلال الهی است. از این رو هنرمند شینتویی نیاز چندانی برای ایجاد مکان مقدّس نمی‌بیند. طبیعت در نزد او، خود مکان مقدّس است اما به هر حال این طبیعت، با لایه‌های مختلف رمزآلوی محصور است که «مکان مقدس خاص» برای به جا آوردن آیین‌های عبادی را ایجاد می‌کند. در مجموع، به رغم اختلاف ظاهری، هر دو گونه هنری در معماری اسلامی و معماری شینتویی، غایتی یکسان را می‌پویند و آن عبارت است از ایجاد فضایی ملکوتی در ناسوت برای انس اهل ناسوت به ملکوت و تقرب به حقیقت وجود.

وی بیان کرد: اگر پیام،‌ دعوت،‌ تمدن و فرهنگی در قالب هنر بیان نشود، امکان نفوذ و گسترش ندارد و ماندگار نخواهد بود. در دنیایی که ظلم، بی‌عدالتی، ‌نیرنگ، زورگویی،‌ جنگ طلبی و کشتار کودکان و زنان بی‌گناه در پیش چشم تمامی جهانیان و با رضایت صاحبان قدرت و زر و زور صورت می‌گیرد، زبان هنر،‌ به ویژه هنر سنتی و الهی بهترین ابزار برای روشنگری و آگاهی بخشی عمومی است.

براساس این گزارش، حجت‌الاسلام والمسلمین ایمانی‌پور رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در رأس هیأتی ۴ نفره از جمهوری اسلامی ایران در این دیدارها و گفت‌وگوهای هدفمند حضور خواهد داشته و اساتیدی از حوزه‌های آموزشی و پژوهشی ادیان از دانشگاه‌های کشورمان وی را همراهی می‌کنند.

حسین دیوسالار مشاور ویژه وزیر و دبیر شورای عالی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، حسن بلخاری عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و اسماعیل رادپور عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه در این سفر اعضای هیئت همراه ایمانی‌پور هستند.