گسترش کاربرد اینترنت در جهان مدرن باعث تغییر در شیوه زندگی مردم شده است. در ایران هم با گسترش شبکه‌های اجتماعی، بسیاری به آن پیوسته و شبکه ارتباطی خاص خود را تشکیل داده‌اند.
روابطی که در فضای مجازی برقرار است از دید بسیاری ادامه‌ای از ارتباطات واقعی است که باید بر اساس هنجارهای عام و خاص آن رفتار کرد و به پیامدهایش اندیشید. این ضرورت برای نسل‌های جدید که پایه‌های شبکه ارتباطی خود را به تدریج و خارج از محیط‌های امن خانوادگی گسترش می‌دهند بیشتر به چشم می‌آید.
برخی دختران نوجوان تجربیات خود را این چنین بیان می‌کنند که کنترل‌پذیر نبودن فضای مجازی نسبت به فضای واقعی جذابیت داشته و روی آوری آن‌ها را چندین برابر کرده و به طرق مختلف می‌توانند از نظارت والدین مصون بمانند
در این پیوند، منصور فتحی و همکارانش در پژوهشی با عنوان «تجربه دختران نوجوان از رابطه با جنس مخالف در فضای مجازی» [۱] با استفاده از شیوه نمونه‌گیری هدفمند با ٢٤ نفر از دختران نوجوان که تجربه ارتباط با جنس مخالف را در فضای مجازی داشته‌اند، مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته به عمل آورده‌اند. در ادامه نتایج این پژوهش را می‌خوانیم؛
تجربه زیسته دختران نوجوان در فضای مجازی
۱- تنگی آشیانه زندگی روزمره
نوجوان در دوره بلوغ به دنبال هیجان و کسب تجربه نو است و محیط خانه و زندگی روزمره را بسیار محدود می‌یابد و با وجود نظارت والدین در تلاش است خود را از قید و بندها رها کند. در بررسی تجربه دختران نوجوان از رابطه با پسران در فضای مجازی، با مطالعه متن مصاحبه ها و تحلیل آن، یک مضمون اصلی در قالب «تنگی آشیانه زندگی روزمره» به دست آمده است.
- محدودیت‌های خانواده
خانواده به عنوان کوچک‌ترین و مهم‌ترین واحد اجتماعی نقش مهم و بسزایی در رشد و توسعه هر فرد و جامعه دارد اما گاهی محدودیت‌هایی که خانواده ایجاد می‌کند به گمان دختران نوجوان سدی در برابر آنان است که آن‌ها را به پنهان‌کاری وا می‌دارد. تجربیات دختران نوجوان به خوبی بیانگر این مساله است که آنان در مقابل نظارت شدید و محدودیت‌های خانواده دست به پنهان‌کاری می‌زنند و بعضاً روابط تیره‌ای با خانواده دارند و به دنیای مجازی به دور از چشم خانواده پناه می‌آورند. دختران نوجوان تجربیات خود را این چنین بیان می‌کنند که کنترل‌پذیر نبودن فضای مجازی نسبت به فضای واقعی جذابیت داشته و روی آوری آن‌ها را چندین برابر کرده و به طرق مختلف می‌توانند از نظارت والدین مصون بمانند.
- رهایی از قید و بندها
برخی دختران نوجوان ارزش‌های اجتماعی بزرگسالان را طرد می‌کنند و محیطی را که در آن زیست می‌کنند کوچک و حقیر می‌دانند؛ در نتیجه در پی تجربه فراتر برمی‌آیند و در پی آزادی در هر گونه ارتباط حرکت می‌کنند که به نوبه خود ارتباط با جنس مخالف را خوشایند و دلنشین جلوه می‌دهد. مشارکت‌کنندگان، محیط خانه و حتی شهر را همچون قفسی می‌دانند که از آن گلایه دارند و برای خلاصی از آن در حال گسترش ارتباطات خود هستند؛ «خونه ما مثل سربازخونه است. جو محدودی داره دوست دارم زودتر خلاص بشم خب با فضای مجازی راحت‌تر از این قید و بندها در میریم.»
تعدادی از دختران نوجوان به گمنامی و دسترس‌پذیری، فضای شخصی، گستردگی و همه‌جانبه بودن، دورویی فضای مجازی و... اشاره کرده‌اند که به عنوان عواملی جهت ارتباط آسان در نظر گرفته شده است
۲- فضای مجازی زمینه‌ساز تسهیل روابط جدید
در حال حاضر به واسطه ظهور تکنولوژی‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، محدودیت‌های زمان و مکان از بین رفته و فرد دیگر به مکان محلی و بومی خود وابسته نیست. مضمون اصلی «فضای مجازی زمینه ساز تسهیل روابط جدید ارتباطی» در برگیرنده سه مضمون فرعی «ارتباط آسان و گمنامی»، «پرسه زنی در بازار آزاد مجازی» و «شیطنت دخترانه در دنیای مجازی» است.
- ارتباط آسان و گمنامی
ارتباط آسان در فضای مجازی خلوت جدیدی را برای افراد، با ایجاد فضای شخصی و خصوصی مهیا می‌کند و دختران نوجوان با پسران ارتباطات گسترده‌ای برقرار می‌کنند که گاهی غیرقابل‌کنترل است. شرکت‌کنندگان به گمنامی و دسترس‌پذیری، فضای شخصی، گستردگی و همه‌جانبه بودن، دورویی فضای مجازی و... اشاره کرده‌اند که به عنوان عواملی جهت ارتباط آسان در نظر گرفته شده است. «خب فضای مجازی کلا سر کاری زیاد داره بعضی اوقات از شهری به شهری دیگه است و الکی است و هر موقعی میتونی در ارتباط باشی مثلاً من بیشتر شب ها پیام میدم وقت هایی که دیگه کاری ندارم ولی دوستی واقعی دروغش کمتره و طرفو میبینی و گاهی هم ممکنه آشنا دربیاد.»
- پرسه‌زنی در بازار آزاد مجازی
دختران نوجوان در فضای مجازی تمام شبکه‌ها و چت آزاد را پرسه‌زنی می‌کنند تا با جست‌وجوهای خودسرانه، دنیای زنانه جنسی و جنسیتی خود را معنا ببخشند. در پژوهش حاضر همه شرکت‌کنندگان در پژوهش حداقل ٣ ساعت در شبانه روز به گشت‌وگذار در فضای مجازی مشغول بوده‌اند. نوجوانان در این فضا کنجکاوی و روابطی آزاد در فضایی آزاد و به دور از محدودیت‌های دنیای واقعی را تجربه می‌کنند.
بر اساس یافته‌های پژوهش، دختران نوجوان روزانه بین ٣ تا ٧ ساعت را در فضای مجازی سپری کرده و مدام در حال واکاویدن دنیای مدرن و بی‌حد و مرز مجازی بوده‌اند. در این بین خلق دخترانه، آنان را به سمت پیگیری مداوم مطالب مجازی، ردو بدل کردن عکس‌های متنوع، تجربه بی‌واسطه در فضای مجازی، شیطنت‌های کلامی و... پیش برده است
- شیطنت دخترانه در دنیای مجازی
در پژوهش حاضر دختران نوجوان روزانه بین ٣ تا ٧ ساعت را در فضای مجازی سپری کرده و مدام در حال واکاویدن دنیای مدرن و بی‌حد و مرز مجازی بوده‌اند. در این بین خلق دخترانه، آنان را به سمت پیگیری مداوم مطالب مجازی، ردو بدل کردن عکس‌های متنوع، تجربه بی‌واسطه در فضای مجازی، شیطنت‌های کلامی و... پیش برده است.
«میدونی یک شیطنته ... به قول گفتنی کله ما باد داره. میخوایم بگیم ما شاخیم و نمیترسیم دیگه وگرنه دوستی‌های فضای مجازی که هیچ کدوم به ازدواج کشیده نمیشه و خودم هم میدونم ولی یه جور شاخ شدنه»
۳- ستایش دخترانه- پرستش پسرانه
برخی دختران نوجوان در تماس با یک نفر از جنس مخالف و البته در محدوده سنی خود او، در هاله‌ای از شورمندی قرار گرفته و به تدریج، هم با میل شدید از درون و هم با فشار گروه همسالان از برون، به جنس مخالف نزدیک و با او صمیمی‌تر می‌شوند و با او قرار می‌گذارند و دور از چشم اطرافیان و والدین، به گفت‌وگو می‌پردازد؛ گفته‌هایی شورانگیز، آمیخته با احساسات لطیف و رمانتیک که از احساس نوجوانی نشات می‌گیرد. گرایش به جنس مخالف در آن‌ها بیشتر از آن که جنبه عقلانی داشته باشد جنبه احساسی و گرایش به تجربه دارد. بر این اساس، مضمون اصلی «ستایش دخترانه - پرستش پسرانه» در برگیرنده چهار مضمون فرعی «تسری رابطه مجازی به واقعی»، «سخاوت مردانه- دلربایی دخترانه»، «نمایش منش دخترانه» و «انتظار ایفای نقش همسرانه» است.
اکثر شرکت‌کنندگان در پژوهش بیان داشته‌اند که ارتباط اولیه با جنس مخالف تنها از روی احساسات و هیجانات و به خصوص تحت تاثیر جمع همسالان بوده است و پس از گذشت مدتی و حاصل شدن شناخت و غالب شدن تفکر منطقی به رابطه مجازی یا واقعی پایان داده‌اند
۴- بازاندیشی در قواعد و هنجارهای دخترانه
در پژوهش حاضر مشارکت‌کنندگان در حال بازاندیشی در هنجارهای سنتی حاکم بر روابط بوده‌اند. در این تحقیق مضمون اصلی «باز اندیشی در قواعد و هنجارهای دخترانه» از دو مضمون فرعی با عنوان‌های «نگهداشت حریم‌های رابطه با پسران مخالف» و «بازتعریف هنجارها» تشکیل شده است که هر کدام از این مضامین فرعی دارای کدهایی هستند که به آن‌ها اشاره شده است.
- نگهداشت حریم‌های رابطه با پسران
در جامعه ما با توجه به گستردگی فضای مجازی و تناقض اطلاعات و مرزهای مطرح شده در دنیای واقعی و فضای مجازی دختران و پسران نوجوان را در تشخیص محدوده‌ها و ارزش‌ها دچار ابهام کرده است. در این فضا نوجوانان هر کدام با توجه به ارزش‌ها و محدوده زندگی شخصی و خانوادگی مرزی را در رابطه با جنس مخالف برای خود تعریف می‌کنند و در این روابط سطوح و محدوده نانوشته مشخصی دارند که سطح و حدود هر فرد ممکن است با دیگری متفاوت باشد.
گستردگی فضای مجازی و تناقض اطلاعات و مرزهای مطرح شده در دنیای واقعی و فضای مجازی، دختران و پسران نوجوان را در تشخیص محدوده‌ها و ارزش‌ها دچار ابهام کرده است
- بازتعریف هنجارها
در پژوهش حاضر مشارکت‌کنندگان دوستی با جنس مخالف را مثبت قلمداد کرده و خود در حال بازتعریف مفاهیم و هنجارهای اجتماعی بوده‌اند.آنان برای تخطی از هنجارهای سنتی دلایل به ظاهر قانع‌کننده‌ای را برای خود بیان می‌کنند و معتقدند که یک سری از مسائلی که در شهرهای کوچک به عنوان تابو مطرح شده، در شهرهای بزرگ در حال تبدیل شدن به هنجار است و باید در چارچوب خاص خود با اجتماع پیشروی داشته باشند.
۵- «رل» بی‌شناخت و «کات» با شناخت
در پژوهش حاضر واژه «رل» اصطلاحی است که در بین نوجوانان برای برقراری رابطه دوستی با جنس مخالف استفاده می‌شود. «کات» اصطلاحی در بین نوجوانان دختر است که برای پایان رابطه استفاده می‌کنند. اکثر شرکت‌کنندگان در پژوهش بیان داشته‌اند که ارتباط اولیه با جنس مخالف تنها از روی احساسات و هیجانات و به خصوص تحت تاثیر جمع همسالان بوده است و پس از گذشت مدتی و حاصل شدن شناخت و غالب شدن تفکر منطقی به رابطه مجازی یا واقعی پایان داده‌اند. بنابراین، روابط بدون شناخت آغاز شده و با شناخت طرفین پایان می‌یابد. مضمون کلی «رل بی شناخت و کات با شناخت» دارای دو مضمون فرعی «سیالیت رابطه» و «پایان رابطه» با پسران و هر کدام دارای کدهایی در زیر مجموعه خود هستند.
۶- احساس بازی و بازندگی در رابطه دوستی
در این پژوهش مشارکت‌کنندگان پیامدهای مثبت و منفی رابطه را بیان کرده‌اند و طبق اظهارات آنان پیامدهای رابطه در دو مضمون فرعی قرار گرفته است؛ «احساس بازی و بازندگی» در رابطه با جنس مخالف را به عنوان مضمون اصلی و «کسب تجربه رهایی از تنهایی» و «هزینه‌های رابطه» را به عنوان مضمون‌های فرعی.
نوجوانان هر کدام با توجه به ارزش‌ها و محدوده زندگی شخصی و خانوادگی مرزی را در رابطه با جنس مخالف برای خود تعریف می‌کنند
برای کاهش پیامدهای رابطه دختران نوجوان با جنس مخالف در فضای مجازی چه باید کرد؟
۱- برنامه‌ریزی تفریحی و ورزشی جهت گذران اوقات فراغت نوجوانان
۲- ارتقای سواد رسانه‌ای والدین و نوجوانان در خصوص نحوه استفاده صحیح از فضای مجازی
۳- دادن آگاهی‌های لازم به والدین در خصوص نحوه تعامل صحیح با فرزندان نوجوان
۴- دادن آگاهی‌های لازم به نوجوانان دختر در خصوص پیامدهای منفی رابطه با جنس مخالف
۵- آموزش نحوه تعامل سالم با جنس مخالف در فضای واقعی و مجازی
پی‌نوشت
[۱] . منصور فتحی و همکاران، تجربه دختران نوجوان از رابطه با جنس مخالف در فضای مجازی، مجله پژوهش‌نامه زنان، سال سیزدهم، شماره۲، تابستان ۱۴۰۱
نظر شما