داربست هایی که نباید برچیده شود

قائم مقام میراث فرهنگی کشور در دومین جشنواره ملی چند رسانه ای میراث فرهنگی که طی روزهای گذشته به میزبانی قزوین برگزار شده بود، در بازدید از مسجد جامع عتیق این شهر، نسبت به وجود داربست های این مکان پس از ۵۰ سال، واکنش نشان داد.

علی دارابی در این جشنواه با اعلام خبری مبنی بر ثبت جهانی ۲۴ مسجد کشور، از جمله مسجد جامع عتیق قزوین، در بازدید از این اثر تاریخی کهن دستور داد تا داربست‌های این مسجد که در سال ۵۲ جهت مرمت این بنا نصب شده و هنوز نیز پابرجاست، جمع آوری شود که این مساله با واکنش هایی از سوی برخی از صاحب نظران این حوزه همراه شد.

قضیه داربست‌های مسجد جامع چیست؟

مسجد جامع عتیق قزوین واقع در بافت تاریخی شهر و در میان اولین خیابان ایران، یعنی خیابان سپه واقع شده است و اهالی قدیمی قزوین از روزی که این بنا را به خاطر دارند، شاهد نصب داربست‌ در قسمت گنبد و ایوان اصلی این بنا بوده اند.

عضو شورای فنی میراث فرهنگی قزوین و دبیر کمیته علمی معماری بومی (ایکوموس) کشور نیز در این رابطه توضیح می‌دهد: این داربست‌ها در اوایل دهه ۵۰ توسط یک گروه ایتالیایی به نام ایزمئو جهت مرمت بنای مسجد جامع عتیق قزوین نصب شد.

افسانه جبرییل‌زاده تاکید کرد: گروه مرمتگر و باستان‌شناس ایتالیایی که ورودشان به ایران با کار در محوطه باستانی تخت جمشید همراه بود، در قزوین نیز برروی آثاری چون برج‌های دوگانه خرقان و مسجد جامع عتیق، کار مرمت خود را ادامه دادند اما در سال ۵۷ و همزمان با وقوع انقلاب اسلامی این گروه از کشور خارج شد و کار مرمت بناها نیز نیمه کاره رها شد.

به گفته وی، از آن زمان داربست‌هایی که به منظور مرمت بنای مسجد جامع باقی مانده بود، با وجود گذشت پنج دهه، هر چند با انجام اقدامات جزیی مرمتی صورت گرفته در این بنا روبرو بودیم اما به تشخیص کارشناسان میراث فرهنگی همچنان پابرجا هستند.

داربست‌های داخل بنا هوشمندانه طراحی شده‌اند

جبرییل‌زاده ضمن اشاره به این مساله که ورود و خروج داربست‌ها به خودی خود کار بسیار پرخطری است و ممکن است به بنا نیز آسیب بزند، تصریح کرد: داربست‌های بیرونی ایوان مسجد را می‌توان از بنا جدا کرد اما داربست‌های داخل بنا بسیار حرفه‌ای و هوشمندانه ایجاد و طراحی شده‌اند.

این عضو شورای فنی میراث فرهنگی قزوین یادآور شد: باید بدانیم کارشناسان مورد نظری که این طرح را تایید کرده‌اند چه کسانی هستند؟ این در حالی است که کارشناسان شورای فنی سازمان میراث فرهنگی باید چنین طرح‌هایی را بررسی کرده و در نهایت تصمیم خود را ارایه دهند.

مرمت بنا هنوز پایان نیافته

یک کارشناس میراث فرهنگی و عضو سابق هیات علمی دانشگاه علم و صنعت ایران نیز در این رابطه اظهار کرد: وزن گنبد مسجد جامع برروی تکیه‌گاه‌های بنا است؛ اما متاسفانه تکیه‌گاه‌های بنا نامتعادل می باشد و بخشی از تعادل به وسیله تکیه گاه داربستی تامین شده است.

سیدمهدی مجابی به عنوان اولین محققی که معتقد بود نمی توان داربست های این مسجد را از آن جدا کرد، افزود: در واقع استفاده از داربست از ابتدا به منظور حفظ تعادل بنا بوده و این هدف با نصب داربست نیز محقق شده است.

این پیشکسوت میراث فرهنگی تاکید کرد: از سوی دیگر، تعمیرات بنا نیز ناتمام است و بحث مراقبت، پایش و رصد بنا هم مطرح است، تمامی موارد بیانگر موانعی هستند که باعث می‌شود قبل از اینکه کار مرمت تکمیل شود نتوانیم این داربست‌ها را از بنا جدا کنیم.

مجابی با اشاره به اینکه طی سال های گذشته کار مرمت مسجد پایان نیافته و در نقاط حساس برخی کارها نیمه تمام است، افزود: اینکه اعلام شده داربست های بنا بایستی جمع آوری شود، احتمالا منظور پس از پایان مرمت بوده وگرنه با وضعیت موجود، برداشتن داربست ها به هیچ عنوان منطقی نیست.

مرمت به لحاظ فنی زمانبر است
عضو دیگر شورای فنی میراث فرهنگی قزوین نیز در این باره اذعان داشت: مسجد جامع عتیق قزوین در حال مرمت است و برچیدن داربست‌هایش به هیچ عنوان کار صحیحی نیست.

مهرزاد پرهیزکاری توضیح داد: طرح مرمت این مسجد توسط گروه مرمت در مرحله پایش است و پس از تکمیل، این طرح باید به تصویب شورای فنی میراث فرهنگی برسد و در صورت تصویب و تایید این شورا مراحل مرمت این بنا شروع می‌شود.

این استاد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) همچنین افزود: مرمت این بنا علاوه بر استحکام‌سازی، نیاز به مرمت تزئینات هم دارد و این به لحاظ فنی در زمان کوتاه انجام نمی‌پذیرد.

پرهیزکاری معتقد است: به طور کلی اجرای این طرح از نظر فنی بسیار زمانبر بوده و اینکه بتوانیم در مدت کوتاهی آن را پایان دهیم تحت هیچ شرایطی ممکن نخواهد بود.

ممکن است از شروط ثبت جهانی برداشتن داربست‌ها باشد

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: یک فاز از مطالعات اجرایی مسجد جامع قزوین باقی مانده است، به محض اینکه مطالعات کامل شود این داربست‌ها قابلیت جمع شدن دارند.

احسان نورانی درباره مدت زمان انجام این طرح نیز تاکید کرد: هر پروژه مطالعاتی که در سازمان میراث فرهنگی مطرح ‌شود، ابتدا در کمیته فنی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت تایید این کمیته، شورای فنی برای پروژه تشکیل می‌شود و بعد از آن نیاز به صدور مصوبه وزارت میراث فرهنگی کشور را دارد که این یک کوتاه مدت نیست؛ حتی اگر همین حالا پروژه‌ای مطرح شود یک تا هشت سال انجام آن به طول می‌انجامد.

معاون میراث فرهنگی قزوین با اشاره به این موضوع که این داربست‌ها توسط بهترین مرمتگر جهان نصب شده است، تاکید کرد: جدا از مرمت بنا، کارشناسان ما هنوز برای برداشتن نقشه بعضی خطوط کوفی برروی قسمت‌های فوقانی این بنا به این داربست‌ها نیاز دارند.

نورانی خاطرنشان کرد: همانطور که می‌دانید این اثر به تازگی در آثار جهانی به ثبت رسیده است و ثبت جهانی شرایط و دستورالعمل‌هایی دارد و ممکن است به خاطر این موضوع نیازمند دستورالعمل هایی هم باشیم تا داربست ها را جمع کنیم؛ اما بدون تکمیل مطالعات این کار را میسر نیست.

رهاورد

مسجد جامع عتیق قزوین بیش از یک هزار سال قدمت دارد و قدیمی‌ترین قسمت آن مسجد نیز طاق هارونی است و در طول سالیانگذشته همچنین الحاقاتی به بخش هایی از این مسجد در دوره‌های سلجوقی، صفوی و قاجاری هم صورت گرفته است.

براساس برخی گمانه‌زنی‌ها، این بنا در دوره ساسانیان یک آتشکده بوده و بعد از ظهور اسلام به عبادتگاه مسلمانان تبدیل شده است اما به گفته سیدمهدی مجابی، مسجد جامع عتیق قزوین یکی از مساجد مهم کشورمان است و برای مرمت آن نیز سرمایه‌گذاری‌های خوبی در گذشته صورت گرفته و در حدود ۵۰ درصد آن هم مرمت اساسی شده است؛ ولی متاسفانه مرمت گنبد این بنا همچنان ناتمام مانده است.

اقدامات مرمتی که در سال‌های اخیر برروی بخش هایی از این مسجد صورت گرفته بیشتر مربوط به نازک‌کاری و نگهداری بنا بوده اما اقدام اساسی مرمتی برای آن صورت نگرفته و جا دارد که هرچه زودتر با تامین اعتبارات مورد نیاز برای این پروژه، با اتمام عملیات مرمت بنا، داربست های آن نیز پس از نیم قرن، برچیده شود.