خاکی که برای انسان مدرن منشا زندگی است

به گزارش ایرنا، اهمیت خاک برای انسان چنان است که در عصر مدرن آن را منشاء زندگی بشر می دانند و در روز جهانی خاک پنجم دسامبر اعلام شده است که تخریب یک‌سوم خاک‌های جهان را انسانها در عصر کنونی شاهد هستند.

در ایران باران‌های سیل‌آسا، بادها و توفان‌ها، گرمایش زمین، فرونشست‌ها و کاهش پوشش مرتعی و جنگلی از مهمترین عوامل فرسایش خاک است آنچنان که فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری از استانداردهای کشوری بیشتر است.

فیلم میزگرد تخصصی ایرنا با موضوع خاک منشاء زندگی

کارشناسان متخصص در بخش آب و خاک چهارمحال و بختیاری در میزگرد خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز شهرکرد مسائل مرتبط با این بخش را به‌طور علمی مورد بررسی قرار دادند و راهکارهای لازم در خصوص تقویت حوزه آب و خاک استان را ارائه کردند.

خاک چه اهمیتی در عصر مدرن دارد؟

مدیر آب و خاک سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری گفت: خاک اهمیت ویژه و حساسی دارد و براساس آموزه‌های دینی انسان از خاک است و به خاک باز می‌گردد.

غلامرضا ذاکری تاکید کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال‌های اخیر بحث خاک را بسیار پُراهمیت جلوه داده‌اند و فرموده‌اند موضوع خاک از آب مهم‌تر است.

وی افزود: خاک توده‌ای پویا و زنده ناشی از فعالیت‌های شیمیایی و فیزیکی است که در حضور میکرواُرگانیسم‌های داخل خاک ایجاد شده و از سنگ بستر تولید می‌شود.

ذاکری در خصوص فایده‌های خاک تصریح کرد: خاک بستر اصلی تولید مواد غذایی است و در ساختمان‌سازی، جاده‌سازی، صنایع چوب و عامل تولید در مساله امنیت غذایی نقش مؤثر و مستقیم دارد.

وی یادآور شد: در همین راستا سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) هر سال پنجم دسامبر برابر ۱۴ آذرماه را به‌عنوان روز جهانی خاک نام‌گذاری و معرفی کرده و در سال‌های اخیر مراسم و برنامه‌های متنوعی درخصوص خاک انجام شده است.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: هدف اصلی این برنامه‌ها حفاظت خاک و فرهنگ‌سازی برای نگهداری آن است.

فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری بالاست

وی بیشترین بهره‌برداران اصلی خاک را کشاورزان دانست و گفت: با توجه به توپوگرافی چهارمحال و بختیاری و فرسایش خاک که بیشتر در جنگل‌ها و زمین‌های شیب‌دار بوده، برنامه‌های فرهنگی و عمومی برای حفظ جنگل‌ها و زمین‌های شیب‌دار انجام شده است و به نسبت سال‌های قبل کمتر در زمین‌های شیب‌دار مشکل ایجاد می‌شود.

ذاکری تاکید کرد: نظر به این‌که تمامی مسائل مرتبط با طرح‌های آب و خاک ردیف‌های اعتباری دارند اما به‌علت خلأ قانونی در بخش حفاظت خاک تاکنون ردیف اعتباری از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور نداشته‌ایم.

وی افزود: در همین راستا با پیگیری‌های مستمر مجلس شورای اسلامی، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی سال ۱۳۹۸ لایحه ارسالی به مجلس شورای اسلامی قانون شد و در بخش حفاظت خاک قانون مصوب با ۲۶ ماده اعلام و وظایف دستگاه‌های اجرایی مرتبط مشخص شد.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: آیین‌نامه این قانون از سوی معاونت آب و خاک وزارت جهادکشاورزی به هیأت دولت ارائه شد تا مراحل ابلاغ آن به دستگاه‌های اجرایی مرتبط انجام شود.

وی یادآور شد: آلودگی خاک، حفاظت خاک، مسائل فرهنگی، تهیه برنامه‌های آموزشی و ترویجی کمتر مورد توجه قرار گرفته است و از سال ۱۴۰۱ با پیگیری‌های معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی ردیف مطالعات خاک‌شناسی در خصوص خاک‌های استان‌های کشور گرفته شد.

اختصاص ۳۵۰ میلیارد ریال اعتبار برای حفاظت خاک

ذاکری با اشاره به تخصیص ۳۵۰ میلیارد ریال اعتبار ملی برای انجام این طرح در هفت استان کشور اظهار داشت: از این مبلغ ۶ میلیارد ریال به چهارمحال و بختیاری اختصاص پیدا کرد.

وی گفت: در این طرح چهارمحال و بختیاری به‌عنوان استان پایلوت مشخص و یک‌هزار هکتار از زمین‌هخای زیردست سد بیدکان شهرستان شهرکرد برای عملیات میدانی مشخص و برداشت‌های میدانی انجام شد و آنالیزهای آزمایشگاهی پایانی در حال انجام است.

مدیر آب و خاک سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: هم‌اکنون آمادگی برای انجام این طرح در بقیه زمین‌های سد بِیدکان شهرستان شهرکرد به وسعت ۲ هزار و ۷۰۰ هکتار وجود دارد.

وی با اشاره به لزوم و اهمیت اصلاح الگوی کشت افزود: باید بدانیم در کجا و متناسب با زمین‌های کشاورزی چه محصولی کشت شود تا بتوان به بهره‌وری بهتری دست یافت.

ذاکری تصریح کرد: آموزش به گروه‌های مختلف برای آشنایی با خاک و اهمیت آن از مهم‌ترین برنامه‌های مدیریت آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری به‌شمار می‌رود.

وی یادآور شد: چهارمحال و بختیاری دومین استان کشور است که ۷۵ مورد از فعالیت‌ها و رویدادهای مرتبط با آب و خاک را در سازمان جهانی غذا (فائو FAO) ثبت کرد و ۲۰۰ مورد هم در حال ثبت دارد.

مدیر آب و خاک سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: استفاده از دستگاه‌های کشت مستقیم و کشت حفاظتی، کاهش آتش‌زدن ماده آلی خاک، استفاده از کودهای دامی برای افزایش ماده آلی خاک و آموزش برای جلوگیری از شخم زدن زمین‌های شیب‌دار در کاهش فرسایش خام نقش دارد.

وی با اشاره به نبود مشکل دست‌اندازی به منابع خاک‌ در چهارمحال و بختیاری گفت: کارخانه‌های سنگ‌شکن در استان به‌علت انجام انفجار باعث بروز خسارت‌هایی در قنات‌ها، چشمه‌ها و خسارت به آن‌ها شده‌اند.

ذاکری به نیمه‌تمام ماندن ۳۶ پروژه آب و خاک با ۱۳ هزار هکتار از سال‌های قبل در چهارمحال و بختیاری اشاره و تاکید کرد: از این تعداد یک‌هزار و ۱۰۰ هکتار در سال‌جاری تکمیل و بهره‌برداری شد.

بودجه حفاظتی برای آب و خاک در سفر دوم رییس‌جمهور

وی افزود: در دور دوم سفر رییس‌جمهور به چهارمحال و بختیاری یک‌هزار میلیارد ریال برای اجرای طرح‌های تامین و انتقال آب کشاورزی در استان پیش‌بینی شد.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: افزایش بهره‌وری، تولید و نیاز غذایی از مهم‌ترین عوامل افزایش سطح گلخانه‌های استان به‌شمار می‌رود.

میانگین فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری سالانه ۱۶.۷ تن است

معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع‌طبیعی و ابخیزداری چهارمحال و بختیاری نیز گفت: میانگین فرسایش خاک در این استان سالانه ۱۶.۷ تن در هکتار است.

روح‌الله کریمیان تاکید کرد: این میزان فرسایش در کشور ۱۵ تن و در دنیا پنج تن در هکتار برای یک‌سال گزارش و ثبت شده است.

وی افزود: توپوگرافی، ارتفاع، شیب، بارش‌ها، شرایط اقلیمی، تخریب در عرصه‌های ملی، چرای بی‌رویه، تخریب عرصه‌های جنگلی و بهره‌برداری‌های غیراصولی از مهم‌‎ترین عوامل فرسایش خاک است.

چهارمحال و بختیاری نیازمند بودجه ویژه آبخیزداری

کریمیان آبخیزداری را مهم‌ترین اقدام برای کنترل فرسایش خاک اعلام و تصریح کرد: با توجه به سهم بالای چهارمحال و بختیاری در تولید آب کشور باید اعتباراتی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری در این استان اختصاص یابد.

وی یادآور شد: تاکنون اعتباراتی برای اجرای طرح‌های بیولوژیک، بیومکانیک و مکانیکی خاک هزینه شده است اما باید وضع موجود حفظ و برای ارتقای این حوزه تلاش شود.

معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع‌طبیعی و ابخیزداری چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: انجام اقدامات ترویجی و آموزشی در حوزه منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان ارجحیت دارد و مشارکت بهره‌برداران، جوامع محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد به‌خصوص در بخش منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان مهم است.

وی با اشاره به اهمیت مدیریت جامع حوضه آبخیز گفت: سعی می‌شود با توانمندسازی بهره‌برداران زمینه کاهش وابستگی آنان به چرای دام و مرتع فراهم شود.

کریمیان به برنامه‌ریزی برای کاشت یک میلیارد اصله درخت در چهار سال و در سطح ملی اشاره و تاکید کرد: این اقدام در ارتقای آبخیزداری و حفظ خاک نقش مستقیم و اثرگذار دارد.

وی افزود: چرای بی‌رویه دام از مهم‌ترین علت‌های فرسایش و تخریب زمین‌های چهارمحال و بختیاری به‌شمار می‌رود، البته حذف دام مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را برای بهره‌برداران به‌دنبال دارد.

معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: سال گذشته ۳۶۰ میلیارد ریال اعتبار ملی و استانی برای آبخیزداری در استان اختصاص یافت که با این مبلغ هفت بند خاکی، هفت سازه سنگی ملاتی، هشت بند گابیونی و یک زه‌کِش اجرا شد.

وی یادآور شد: امسال تاکنون ۲۹۲ میلیارد ریال برای آبخیزداری در چهارمحال و بختیاری مصوب و ابلاغ شده که هنوز تخصیص پیدا نکرده است.

کریمیان اظهار داشت: علاوه بر اعتبارات سالانه به‌منظور آبخیزداری در چهارمحال و بختیاری باید برای اصلاح و مرمت طرح‌های سال‌های قبل هم اقدام کرد.

وی کنترل فرسایش و رسوب را هدف اصلی در آبخیزداری دانست و گفت: آبخیزداری به جلوگیری از ورود رسوب به آب جلوگیری می‌کند.

تحقیقات ویژه بر روی آب و خاک

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی چهارمحال و بختیاری نیز گفت: این مرکز فعالیت خود را از سال ۱۳۶۷ شروع کرد و از همان ابتدا تحقیقات آب و خاک جزو اصلی‌ترین بخش‌های آن بوده است.

حسن مُرشدی به تولید ارقام جدیدی از محصولات کشاورزی در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ اشاره و تاکید کرد: گندم، جو، سیب‌زمینی و لوبیا از این محصولات بود که باید در استان‌های مختلف کشور آزمایش و سازگاری هر رقم با محیط مشخص می‌شُد.

وی افزود: طرح‌های ترکیبی در کنار مطالعات جی. آی. اس. (GIS) انجام و نقشه‌های کیفیت خاک و عناصر غذایی موجود در دشت‌های استان مشخص شد تا به مدیریت جامع‌تر و منطقی‌تر ختم شود تا خاک و آب‌های زیرزمینی آلوده و خراب نشود.

مُرشدی تصریح کرد: در این طرح تناسب زمین‌ها مطرح و نقشه‌های تناسب اراضی برای مدیریت آب و خاک، تولیدات گیاهی و علوم دام مشخص شد و می‌توان از لحاظ اقتصادی به کشاورزان توصیه کرد که فعالیت همه را به چه سمتی هدایت کنند.

وی یادآور شد: حضور و مقدار مواد آلی در خاک از اولویت‌های مهم و افزایش مواد آلی در خاک ضروری است.

کشت کود سبز

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی چهارمحال و بختیاری با اشاره به لزوم کشت کود سبز اظهار داشت: این مهم کمک می‌کند تا بهبود شرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک برای خاک رُخ دهد.

وی گفت: آموزش و ترویج به‌ویژه در ۲ سال اخیر مورد توجه قرار گرفته و حضور محققان در زمان کشت و داشت محصول در قالب طرح "یاوران تولید" انجام شده است.

مُرشدی به وجود میکرواُرگانیسم‌هایی در خاک و ارتباط آن با ریشه گیاه اشاره و تاکید کرد: چهارمحال و بختیاری با یک درصد وسعت کشور اما ویژگی‌های خاصی دارد.

فرسایش شیمیایی و بیولوژیک خاک

وی تاکید کرد: در کنار فرسایش فیزیکی خاک باید به فرسایش شیمیایی و بیولوژیکی خاک هم توجه کرد.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی چهارمحال و بختیاری افزود: حذف نامناسب کود، اُفت مواد آلی و تردد ماشین‌آلات کشاورزی باعث سِفت شدن خاک می‌شود.

وی به نمونه‌برداری از خاک و محصولات غذایی غُده‌ای مانند سیب‌زمینی و پیاز در زمین‌های کشاورزری چهارمحال و بختیاری اشاره و تصریح کرد: خوشبختانه در این تولیدات خطر جدی نیترات مشاهده نشد.

مُرشدی یادآور شد: سرعت بالاتر آب باعث افزایش فرسایش خاک و احداث بندها باعث کاهش سرعت روان‌آب‌ها می‌شود.

پسماندهایی که خاک را آلوده می‌کند

معاون انسانی اداره‌کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری نیز با اشاره به اهمیت بالای خاک پسماند را چالش اصلی و نخست کشور از لحاظ زیست‌محیطی دانست و افزود: این مهم در کاهش کیفیت خاک مؤثر است.

محسن کریمی به اهمیت جنبه زیست‌محیطی خاک اشاره و تاکید کرد: خاک نخستین زنحیره در تولید مواد غذایی است اما خاک در ایران وضعیت خوبی ندارد.

وی صریح کرد: پسماند، فاضلاب‌های صنعتی و خانگی، کودها و سَم‌های شیمیایی در فرسایش مؤثر و در این راستا خوداظهاری فصلی و سالانه در پایش خاک ویژه صنایع و کارخانه‌های تولیدی در حال انجام است.

کریمی نظارت بر مدیریت خاک را از مهم‌ترین برنامه‌های اداره‌کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری دانست و یادآور شد: این اداره‌کل برای تقویت پوشش گیاهی و کاهش فرسایش خاک برنامه‌هایی را در دستور کار دارد.

معاون انسانی اداره‌کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: فرسایش خاک عامل مهمی است و اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری با اجحداث سدها و بندها از بروز آن جلوگیری می‌کند.

وی گفت: البته انتظار می‌رود اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری عرصه‌های مرتعی و جنگلی را واگذار نکند.

کریمی تاکید کرد: مدیریت پسماند به روش نوین به شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و چهارمحال و بختیاری ابلاغ شده است.

وی احداث کارخانه کمپوست، بازیافت و تفکیک زباله از مبدأ را ضروری دانست و افزود: هم‌اکنون پسماندها و پساب روستایی مدیریت نمی‌شود و از طریق دستگاه‌های لجن‌کِش به سطح زمین‌های کشاورزی منتقل می‌شود.

به گزارش ایرنا، پنجم دسامبر برابر ۱۴ آذرماه به‌عنوان روز جهانی "خاک و آب" نام‌گذاری و شعار این روز در سال‌جاری "خاک و آب منشأ زندگی" اعلام شده است.