کارگردان مستند «رخ مادر»: مهمترین مساله ما انتخاب سوژه‌ها و حضور در سراسر کشور بود

مجموعه مستند «رخ مادر» به تهیه‌کنندگی امیرحسین اکاتی این روزها از شبکه یک سیما در حال پخش است.

مهدی انصاری یکی از کارگردانان این مجموعه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، درباره شکل‌گیری ارتباط با مادران شهدا که اکثر آن‌ها در شهرهایی جز تهران زندگی می‌کنند، برای این مجموعه اظهار کرد: این ارتباط در پیش تولید شکل گرفته بود؛ خانم حسینی که سرپرست پژوهشگران هستند با مادران ارتباط گرفته بودند و ما هم از تحقیقات با زندگی آن‌ها آشنا شدیم.

وی ادامه داد: برای ساخت مستندهای پرتره باید چند وقت با سوژه رفت و آمد کرد تا ارتباط برقرار شود. من هم ادعا نمی‌کنم ارتباط آن گونه که باید شکل گرفت اما فضا گرم و صمیمی بود و مادران با ما مثل بچه‌های خود رفتار می‌کردند. در حقیقت این ارتباط به گونه‌ای شکل گرفت و مادران دیگر دوربین برایشان مهم نبود بلکه قصه زندگی خود را تعریف می‌کردند.

این مستندساز درباره استفاده از نریشن در برخی قسمت‌های مستند «رخ مادر» تصریح کرد: اینگونه نبوده است که همه قسمت‌ها دارای نریشن باشد. با توجه به ظرفیت سوژه و اطرافیانشان و ضمن اینکه صحبت مادر کار را جلو می‌برد یا اطرافیان، یک نریشن هم اضافه می کردیم تا پیوستگی و نخ تسبیح شکل بگیرد. به عنوان مثال یک قسمت بود که همه چیز روی روایت مادر جلو می‌رفت اما آنطور که باید برای مخاطب مشخص نبود پس تصمیم گرفتیم اتفاق دیگری رقم بزنیم. در پیش تولید این مدنظرمان بود که با مادر شهید مصاحبه کنیم یا اطرافیان، اما در تولید این شرایط متفاوت شد. نکته ما اینجاست که ما از بیرون دخالت نکردیم و زندگی خود مادران را نشان دادیم.

انصاری درباره مدت زمان هر قسمت از این مستند که نزدیک ۲۰ دقیقه است، مطرح کرد: مستند را به تناسب اینکه باید خروجی‌اش بین ۲۰ تا ۲۵ دقیقه باشد، ضبط کردیم و تقریبا برای هر قسمت سه روز ضبط داشتیم. استاندارد و اصلش همین سه روز بود اما مرتضی شعبانی مستندساز یک جمله‌ای دارد که می‌گوید: «مستندهایی که زمانشان کم است، اگر خوب از آب دربیاید، می‌گویند کاش ادامه داشت و مزه شیرینی زیر چشم می‌ماند. اگر بد باشد مخاطب می‌گوید خدا پدرش را بیامرزد که کش نداد و زود کار را جمع کرد.» محدودیت‌های مالی اجازه نمی‌داد زمان بیشتری بگذاریم و باید در ۲۰ تا ۲۵ دقیقه کار را به اتمام می‌رساندیم.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینکه انتخاب لوکیشن‌ها با گروه پژوهش و تهیه‌کنندگی بود، اظهار کرد: پژوهشگران در شهرهای مختلف تحقیق، سوژه‌ها را پیدا و در جلسات اتفاق فکر مطرح می‌کردند. در درجه اول مکان اهمیت آن چنانی نداشت و سوژه‌ها اولویت داشتند. اساسی‌ترین مساله انتخاب سوژه‌ها و در گام دوم حضور در سراسر کشور بود.

این مستندساز درباره استفاده از تصاویر آرشیوی برای روایت زندگی مادران شهدا اظهار کرد: ما به جای استفاده از آرشیو، با یادگاری‌هایی که از شهدا باقی مانده بود، فضایی ایجاد کردیم تا به صورت رئال تصویربرداری کنیم. حقیقتا من نمی‌خواستم تصاویر آرشیوی و قدیمی را به صورت فول‌اسکرین استفاده کنم چراکه شاید از فرم مستند بیرون می‌زد و تصمیم گرفتم در فضای شاعرانه از آن بهره ببرم.

انصاری در ادامه با بیان اینکه «رخ مادر» مستندی صرفا تاریخی نیست، گفت: ما به سراغ مادرانی رفتیم تا آنچه را که اکنون در زندگی‌شان اتفاق می‌افتد، به تصویر بکشیم و آن‌ها نیز درباره اتفاقات گذشته حرف بزنند. این سناریو، کار را جذاب‌تر می‌کند و باعث می‌شود مستند به اصطلاح تمپوی بالاتری داشته باشد. یک جمله‌ای درباره شهدا هست که می‌گوید «کسانی که رفتند، کار حسینی کردند و کسانی که هستند کار زینبی بکنند.» ما تلاش کردیم این فضای زینب‌واری که مادران داشتند، به عنوان الگو معرفی کنیم.

وی درباره بهره بردن از چند کارگردان برای ساخت یک مجموعه مستند عنوان کرد: در سینمای دنیا اما چیز عجیبی نیست و تولیدات چند قسمتی چند فیلمساز دارند و هر قسمت می‌تواند رنگ و بو و امضای کارگردان را داشته باشند. ناگفته نماند که اینگونه رقابت هم بین کارگردان شکل می‌گیرد تا بهترین پرداخت به سوژه را داشته باشد به گونه‌ای که شاید سلایق مختلف را دربربگیرد. یکی از معایب کار این است که شاید یکدست نباشد، به کلیت کار ضربه بزند و آن هویت یکپارچه به وجود نیاید. از سوی دیگر تهیه‌کننده با چند نفر و سلیقه و برخورد روبه‌روست که سخت و پیچیده است.

انصاری درباره تجربه خود از ساخت «رخ مادر» خاطرنشان کرد: علاقه‌ام به این سمت و سو نیست اما تجربه خوبی بود که ببینم در این فضا چگونه می‌توانم عمل کنم. «رخ مادر» اولین تجربه من در ساخت مستند پرتره بود اگرچه تجربه تدوین اینگونه مستندها را داشتم اما تجربه خوبی بود که به زندگی مادران شهدا پرداختم.