مسئله «لیتیوم»؛ دولت جدید آرژانتین، رفیق قافله راهزنان آمریکایی؟

به گزارش ایرنا، خاویر میلِی (Javier Milei) رئیس‌جمهوری لیبرتارین آرژانتین به تازگی در مصاحبه‌ای تلویزیونی افشا کرد که ایلان ماسک کارآفرین برجسته آمریکایی همچون «دولت ایالات متحده و بسیاری از شرکت‌های آمریکایی»، «به شدت به لیتیوم آرژانتین علاقه‌مند است». وی افزود که برای پیشبرد مذاکرات، «آن‌ها به یک چارچوب قانونی نیاز دارند که حقوق مالکیت را رعایت کند».

شنیدن مساله «علاقه‌مندی ایلان ماسک» و «دولت و شرکت‌های آمریکایی» به ذخایر «لیتیوم» آرژانتین از زبان «رئیس‌جمهوری جدید و جنجالی این کشور»، هر یک محل بحث است.

چرا ایلان ماسک از خاویر میلِی حمایت می‌کند؟

به دنبال پیروزی خاویر میلِی در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری آرژانتین، این پوپولیست راستگرای افراطی از سوی شماری از سران جهان، پیام تبریک دریافت کرد؛ یکی از آن‌ها ایلان ماسک میلیارد آمریکایی، رئیس شرکت تسلا، اسپیس ایکس، استارلینک و ایکس بود.

ماسک پیشتر نیز علاقه خود به رئیس‌جمهوری منتخب آرژانتین را ابراز کرده بود و تیم مطبوعاتی میلِی نیز از ماسک قدردانی کرده بود. اظهارنظرهای مثبت ماسک از مدتی پیش کنجکاوی‌ها را برانگیخت و برخی دلیل این رفتار را نزدیکی ایدئولوژیک و حمایت او از ایده‌های راست افراطی دانستند.

اما در کنار همه فرضیه‌ها، مساله لیتیوم به عنوان انرژی حیاتی برای خودروهای الکتریکی را می‌توان یکی از انگیزه‌های اصلی رئیس شرکت تسلا در برقراری روابط دوستانه با رئیس‌جمهوری جدید آرژانتین در نظر گرفت.

لیتیوم، طلای سفید

لیتیوم کلید کربن‌زدایی است و اهمیت این طلای سفید در تولید باتری خودروهای الکتریکی به معنای ظرفیت رشد بالای بازار حول این فلز ارزشمند است. این ماده معدنی با رسانایی الکتریکی بالا که برای تولید باتری‌ها ضروری است، به جهان اجازه می‌دهد تا برای کاهش وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی گام برداشته و به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کند.

بر اساس گزارش مرکز ملی اطلاعات مواد معدنی سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS) که در ژانویه ۲۰۲۳ منتشر شد، نمکزارهای آند در آرژانتین، بولیوی و شیلی بیش از ۵۰ درصد از ذخایر لیتیوم جهانی را در اختیار دارند.

این گزارش تاکید می‌کند که «امنیت تامین لیتیوم به اولویت اصلی شرکت‌های فناوری در آسیا، اروپا و آمریکای شمالی تبدیل شده است».

طبق این گزارش، در دوره مورد تجزیه و تحلیل (از ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲)، «اتحادهای استراتژیک میان شرکت‌های فناوری و اکتشاف برای تضمین عرضه قابل اعتماد و متنوع لیتیوم برای تامین‌کنندگان باتری و سازندگان خودرو ثبت شده است».

تسلا، یکی از شرکت های پیشگام در تولید خودروهای الکتریکی، علاقه خود را به مثلث لیتیوم مشترک این سه کشور آمریکای جنوبی نشان داده است.

به گفته مارسلو کوئینگ (Marcelo Koenig) قانونگذار سابق آرژانتینی، «اهمیت استراتژیک لیتیوم منشا اختلاف بر سر این منبع در جهان است». وی می‌افزاید: چندین شرکت چندملیتی مانند تسلا هستند که کسب و کار خود را حول مثلث لیتیوم می‌چرخانند.

گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که تقاضا برای لیتیوم تا سال ۲۰۴۰، ۴۲ برابر خواهد شد؛ به ویژه برای ساخت باتری برای خودروهای الکتریکی. مرکز استراتژیک آمریکای لاتین (سلاگ) در گزارشی عنوان کرد که کشورهای بولیوی، آرژانتین، شیلی، مکزیک و پرو بیش از ۶۷ درصد از منابع جهانی لیتیوم را در اختیار دارند. از میان کشورهای آمریکای لاتین، شیلی (با تولید ۲۲ درصدی از مجموع تولید جهانی) بیشترین پیشرفت در زمینه استخراج و صادرات لیتیوم را داشته و پس از استرالیا (با ۴۸.۸ درصد)، دومین تولیدکننده این طلای سفید در جهان بوده و پس از آن چین (با ۱۷.۱ درصد) قرار دارد.

در سال ۲۰۱۵، گزارشی از کمیسیون اقتصادی آمریکای لاتین و کارائیب (Cepal) نشان داد که یکی از دلایلی که به موجب آن، افزایش بهره‌برداری از لیتیوم پیش‌بینی می‌شود مربوط به «رشد صنعت خودروهای الکتریکی» است. سلاک در آن زمان تصریح کرد که «تسلا قصد دارد یک گیگافکتوری بسازد که می‌تواند بزرگ‌ترین کارخانه باتری لیتیومی در جهان باشد».

این شرکت در ماه مه ۲۰۲۳ (اردیبهشت- خرداد گذشته)، آغاز «ساخت پالایشگاه داخلی لیتیوم تسلا، واقع در منطقه شهری کورپوس کریستی (Corpus Christi) در تگزاس» را اعلام کرد.

با شناسایی این نسبت از منابع جهانی لیتیوم در آمریکای لاتین، جای تعجب نیست که این منطقه با سهم نزدیک به یک سوم از مجموع ذخایر لیتیوم، در حال حاضر بازیگر مهمی در تولید جهانی این منبع استراتژیک قلمداد شود. با توجه به ظرفیت لیتیوم برای ارتقای توسعه اجتماعی-اقتصادی، ارزش افزوده و زنجیره‌های تولیدی، این منبع در آرژانتین، بولیوی، شیلی و مکزیک استراتژیک در نظر گرفته می‌شود.

علاقه‌مندی آمریکا به منابع

اِرنان لِچِر (Hernán Letcher) کارشناسی ارشد اقتصاد سیاسی و مدیر مرکز اقتصاد سیاسی آرژانتین در واکنش به اظهارنظر خاویر میلی در مورد علاقه‌مندی ایلان ماسک و دولت آمریکا به منابع لیتیوم آرژانتین گفت: آقای رئیس جمهور! لیتیوم نه متعلق به ایلان ماسک است، نه متعلق به ایالات متحده و نه به شرکت های «علاقه‌مند». اگر می‌خواهید به حقوق مالکیت لیتیوم احترام بگذارید، ابتدا استان‌هایی را ذکر کنید که طبق قانون اساسی صاحب منبع هستند. و اگر می خواهید برای آرژانتینی ها خوب عمل کنید، به جای نگرانی در مورد منافع خارجی، خوب است که صنعتی شدن را در کشور ما ترویج دهید.

آدریانا سیووری (Adriana Sivori) خبرنگار شبکه تلویزیونی تله‌سور آمریکای لاتین نیز در پیامی طعنه‌آمیز از طریق حساب کاربری خود در ایکس نوشت: منابع استراتژیک فروشی است! خاویر میلی می‌گوید که ایلان ماسک و آمریکا به لیتیوم آرژانتین علاقه‌مند هستند. زمان مناسبی است که صحبت‌های اخیر رئیس فرماندهی جنوبی آمریکا را به یاد بیاوریم.

لورا ریچاردسون رئیس ستاد فرماندهی جنوبی آمریکا پیشتر در گفت‌وگو با اندیشکده شورای آتلانتیک به صورت روشن در بیان انگیزه‌ها و منافع واقعی واشنگتن در قبال آمریکای لاتین گفت: چرا این منطقه مهم است؟ به دلیل همه منابع غنی و عناصر کمیاب خاکی و مثلث لیتیومی که امروز برای فناوری ضروری است. ۶۰ درصد از لیتیوم جهان در مثلث کشورهای آرژانتین، بولیوی و شیلی قرار دارد.

اوو مورالس رئیس جمهور سابق بولیوی (۲۰۰۶-۲۰۱۹) با انتشار پیامی در شبکه های اجتماعی اعلام کرد: ما به رئیس فرماندهی جنوب ایالات متحده یادآوری می‌کنیم که آمریکای لاتین حیاط خلوت یا ارث او برای بهره برداری از منابع طبیعی نیست.

مورالس بارها تاکید کرده است که هدف از کودتای سال ۲۰۱۹ که منجر به برکناری وی شد، دستیابی به منابع لیتیوم بولیوی بود. پس از کودتای خشونت‌آمیز سال ۲۰۱۹ علیه مورالس، فردی در پیامی انتقادی خطاب به ایلان ماسک نوشت: دولت آمریکا در بولیوی علیه اوو مورالس کودتا کرد تا بتوانی به لیتیوم آنجا دست پیدا کنی. ماسک در پاسخ گفت: علیه هر کسی که بخواهیم کودتا می‌کنیم.

منابع طبیعی را اگر چه نمی‌توان تنها دلیل تحولات اینچنینی همچون کودتا و رقم زدن بحرانی سیاسی در آمریکای لاتین دانست اما بی تردید عامل بسیار مهمی در چشم‌داشت آمریکا به منابع طبیعی این منطقه هستند.

اظهارات لورا ریچاردسون در مورد منافع واشنگتن در منطقه، به آموزه «دکترین مونرو» و فرضیه «آمریکا برای آمریکایی‌ها» در چارچوب اهمیت برخورداری از منابع طبیعی در دسترس این منطقه اشاره دارد.

رئیس‌جمهوری آرژانتین

اظهارنظر اخیر خاویر میلی در مورد علاقه‌مندی ایلان ماسک، دولت آمریکا و بسیاری از شرکت‌های آمریکای شمالی به لیتیوم آرژانتین، زنگ خطر در برخی از بخش‌های سیاسی و صنعتی این کشور را به صدا درآورده است.

الخاندرو توپو رودریگس (Alejandro Topo Rodríguez) قانونگذار سابق آرژانتینی از جمله کسانی بود که هشدار داد که آرژانتین باید چارچوب‌های قانونی خود را اصلاح کند تا به تجار خارجی اجازه دهد تا در تجارت لیتیوم، منبعی که طبق قانون اساسی، متعلق به استان‌ها است، سرمایه‌گذاری کنند.

وی افزود: آنچه در دو سال آینده تصمیم‌گیری و اجرا می‌شود، می‌تواند سرنوشت این منبع آرژانتین را رقم بزند. معلوم است که میلی تلاش خواهد کرد تا با اعمال فشار راه را برای روندهای تجاری که پیشتر اعلام کرده است، باز کند. به این ترتیب، مخالفت به تنهایی کافی نبوده و باید پاسخی فوری، جدی و منطقی در برابر او داشته باشیم.

در مواجهه با این سناریو، رودریگس از ایجاد یک شرکت فدرال لیتیوم دفاع کرده و گفت: چند استان آرژانتین، صاحبان لیتیوم، می‌توانند با یکدیگر بپیوندند تا یک شرکت دولتی تاسیس کنند.

مقررات‌زدایی عظیمی که میلی اعلام کرده است، خصوصی‌سازی، واگذاری و فروش زمین، تالاب‌ها و مناطق استراتژیک با حداقل حمایت‌ها، خارجی‌سازی بخش کلیدی انرژی و مزایای بیشتر برای استخراج را شامل می‌شود.

طبق ارزیابی بسیاری از رسانه‌های آرژانتینی، واگذاری اراضی و سرمایه مشترک به بخش خصوصی و خارجی با رویکرد و ذهنیتی استعماری به ویژه در بخش انرژی، معدن و زمین می تواند فاجعه‌بار باشد و توقف آن در حال حاضر ضروری است.

به گزارش یک رسانه آرژانتینی، شرکت‌های بزرگ خودروسازی از آمریکا همچون تسلا، علاقه زیادی به غارت لیتیوم از شمال آرژانتین برای طرح‌های بزرگ «تجارت سبز» خود مانند حمل‌ونقل الکتریکی دارند.

برنامه‌های میلِی در حوزه لیتیوم، سهولت بهره‌برداری از آن برای سرمایه‌گذاران آمریکایی را فراهم کرده و به شرکت‌های چندملیتی امتیازات زیادی اعطا می‌کند؛ روندی که در تطابق کامل با «پروژه نئولیبرالی» خاویر میلی برای کوتاه کردن دست دخالت دولت در طیف گسترده‌ای از مشاغل و حوزه‌ها است.