به گزارش ایرنا؛ در حال حاضر هوش مصنوعی تأثیرات بیشماری در صنایع مختلف داشته و توانسته تغییرات بسیاری از جمله سیستم‌های خودکار گرفته تا بهبود تصمیمات و روش‌های آن ایجاد کند، با این حال، شاید تأثیرگذارترین و شخصی‌ترین راه‌هایی که هوش مصنوعی دنیای ما را تغییر می‌دهد، در حوزه سلامت و مراقبت‌های درمانی باشد.
«حسین شعبانی» دانشجوی سال آخر دکترای الکترونیک دانشگاه شهید چمران اهواز و مدیرعامل شرکت «دانش‌بنیان هموار فناوری سلامت راستینه» است که با کمک هوش مصنوعی در عرصه پزشکی موفقیت بزرگی را برای کشور کسب کرد و با اختراع نخستین دستگاه تصویربرداری فوندوس دیجیتال و آنالایزر خودکار شبکیه چشم، توانست پایانی بر بیماری دیابت باشد که میلیون‌ها نفر امروز در سراسر کشور به این بیماری مبتلا هستند.
اختراع بی‌نظیر نخبه ملایری سال گذشته در جشنواره صنعت سلامت کشور که بین ۱۵۰ شرکت دانش‌بنیان در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد، رتبه اول را به دست آورد و کشورهای اروپایی همچون فرانسه و سوئیس خواهان این محصول دانش‌بنیان هستند.
در همین راستا خبرگزاری ایرنا گفت و گوی اختصاصی را با «حسین شعبانی» مخترع جوان ملایری درباره اختراع وی در عرصه علم پزشکی انجام داد که در پی می‌خوانید:
ایرنا: جرقه اختراع و فعالیت شما از کجا و چه سالی شروع شد؟
شعبانی: شروع فعالیت من از زمانی بود که بحث پایان‌نامه در مقطع کارشناسی ارشد آغاز شد و به پیشنهاد استاد راهنما باید هر دو حوزه «اسمارت پلین یا بای مدیکال» Smart grid , biomedical را بررسی می‌کردیم و به همین خاطر بررسی‌هایی با ۲ موضوع شبکه هوشمند و مهندسی پزشکی داشتیم که به مهندسی پزشکی علاقه‌مند شدم و در زمینه بیماران دیابتی کار را شروع کردم.
سال ۱۳۹۷ پایان‌نامه‌ام را نوشتم و سال ۱۳۹۸ به سربازی رفتم و سال ۱۳۹۹ پس از بازگشت از خدمت مقدس سربازی، در مرکز رشد شهرستان ملایر مستقر شدم و کار خودم را در این عرصه شروع کردم.
در پایان‌نامه‌ای که انجام دادیم تنها یک نرم‌افزار ساختیم که بتوانیم بیماری‌هایی را که شامل گلوکوم(آب‌سیاه چشم)، اگزودا، میکروآنوریسم، واسکولار، خونریزی شبکیه و رتینوپاتی دیابتی است را تشخیص دهد، وقتی وارد بازار کار شدیم دیدیم که یک نرم‌افزار خالی به درد کسی نمی‌خورد، از طرفی دوربینی که بتواند آن تصویر را برای ما ضبط کند، در داخل کشور نبود و دوربین‌های خیلی گران قیمتی بودند که صرفه اقتصادی هم برای پزشک ندارد.
ایرنا: رتینوپاتی دیابتی چیست و اختراع جدید شما چه راه حلی برای رفع این بیماری به بشر ارائه کرد؟
شعبانی: بیماری رتینوپاتی دیابتی مستقیم روی چشم بیماران دیابتی تاثیر می‌گذارد و ابتدا این بیماری یکسری نقاط خیلی ریز در حد یک دهم میلی‌متر در شبکیه چشم پدیدار می‌شود و تشخیص این ضایعه توسط هیچ چشم پزشک متخصصی به دلیل همرنگ بودن با رنگ شبکیه و ریز بودن لکه‌ای که در چشم پدیدار می‌شود، امکان‌پذیر نیست، عدم تشخیص این بیماری به علت ضعف پزشک نیست بلکه سطح توانایی حواس پنج گانه انسانی همه انسانها قادر به این تشخیص نیست.
ما می‌توانیم از طیف مرئی فقط طول موج بین ۳۸۰ تا ۷۵۰ نانومتر که سازگار با بسامد آنها ۴۰۰ تا ۷۹۰ تراهرتز است را ببینیم و از این طول موج و ۲۵۵ سطح خاکستری رنگ‌های اصلی بین ۲۴ مورد را می‌توانیم تمایز قائل شویم، به چشم هم نمی‌توانیم اعتماد کنیم، چراکه بسامد شنیداری انسان (به لحاظ فرکانس صدا)، بین ۲۰ تا ۲۰ هزار هرتز قرار دارد و دامنه طبیعی شنوایی انسان به لحاظ بلندی یا همان شدت صدا بین صفر تا ۱۸۰ دسی‌بل است، به همین خاطر هوش مصنوعی و پردازش تصویر می‌تواند خیلی راحت‌تر توسط ماشین، خیلی چیزها را راحت‌تر بشنود و ببیند و زمانیکه ماشین چیزی را می‌بینید، پردازشش کنیم و آن زمان برای ما هم قابل رویت باشد و خیلی راحت توسط هوش مصنوعی آن زائده‌هایی که توسط پزشک قابل تشخیص نبود را توانستیم تشخیص دهیم.
ایرنا: شما با این اختراع موفق به تشخیص زودهنگام رتینوپاتی دیابتی شُدید، چرا پزشکان تا به امروز از دستیابی به این علم بازمانده‌اند؟
شعبانی: متاسفانه باید بگویم حدود ۵.۵ میلیون بیماری دیابتی در سال ۱۳۹۵ داخل کشور داشتیم که امسال تقریبا به ۶.۵ میلیون نفر رسید و در دنیا نیم میلیارد نفر به بیمار دیابت مبتلا هستند که بر این اساس از هر ۱۰ نفر سه نفر به بیماری رتینوپاتی دیابتی دچار می‌شوند و چنانچه این بیماری زودتر تشخیص داده شود، با یک قطره و کنترل قندخون و فشار خون بالا می‌توان از شدت این بیماری جلوگیری کرد و از نابینایی بیماران جلوگیری کرد، بیماری که توسط هیچ چشم پزشکی قابل تشخیص نیست.
پزشکان برای معاینه بیماران از volk۹۰D استفاده می‌کنند که در حد یک سکه پنج تومانی بود و روی چشم قرار می‌دادند و اندازه ۲ سانت چیزی قابل دیدن نبود و صرفا زمانی پزشک متوجه این بیماری می‌شد که کار از کار گذشته و خونریزی شدت پیدا کرده و اگزودا شده و توسط هیچ لیزر و عمل جراحی نمی‌شد کاری انجام داد.
به همین خاطر نرم‌افزاری که اختراع کردیم، به تنهایی کاری نمی‌توانست انجام دهد و بازار کاری هم نداشت، مجبور شدیم دوربین را هم خودمان بومی‌سازی کنیم، این دوربین با همین نرم‌افزار تلفیق شد که هیچ مشابه خارجی ندارد، این دوربین تصویربرداری را خودش انجام می‌دهد، خودش تحلیل می‌کند، ۶ نوع بیماری را تشخیص می‌دهد و به صورت سخنگو با فرد پزشک یا کاربر و یا بیمار به فارسی و ۱۰ زبان دیگر صحبت می‌کند.
همچنین این دستگاه مشکلات را با دقت بسیار بالایی بررسی و محل وقوع آن زائده را روی تصویر مشخص می‌کند که اگر پزشک بخواهد عملی را انجام دهد، به طور کامل مشخص است.
ایرنا: از قابلیت‌های اختراع خود بیشتر بگویید و اینکه چه مراحلی را طی کرد تا دانش‌بنیان شد؟
شعبانی: نمونه خارجی این دستگاه خونریزی اگزودا را تشخیص می‌دهد، اما قادر به تشخیص میکرو آنالیز نیستند، اولین ضایعه‌ای که این دستگاه تشخیص می‌دهد، گلوکوم (آب‌سیاه چشم)است و تا زمانیکه گلوکوم مشخص نشده، اجازه آنالیزهای بعدی را نمی‌دهد، متاسفانه توسط چشم پزشکان اصلا این امر رعایت نمی‌شود.
داخل کشور ۲ هزار چشم پزشک متخصص داریم و این تعداد برای ۸۰ میلیون نفر جمعیت یک به ۴۰ هزار نفر است و هیچ پزشکی نمی‌تواند این غربالگری را برای کل کشور انجام دهد، تمام این پزشکان متخصص هم از طرفی در شهرهای بزرگ کشور متمرکز شده‌اند و مناطق محروم دسترسی به پزشک ندارند، این دستگاه بدون نیاز به هیچ پزشکی و هیچ اپراتور متخصصی، می‌تواند در اختیار مراکز خدمات درمانی و بیماران قرار گیرد و آنالیز را انجام و وضعیت بیمار را اطلاع دهد.
این دستگاه وضعیت بیمار را در مقاطع مختلف تصویربرداری می‌کند که بیماری در چه مرحله‌ای است و این زمانی است که بیمار باید به پزشک مراجعه کند.
اواخر سال ۹۹ با همان نرم افزار که فقط یک بیماری را تشخیص می‌داد، در مرکز رشد ملایر مستقر شدم، پکیج نرم‌افزار کامل و نسخه اندروید IUS و نسخه ویندوز تکمیل شد و وقتی دیدم خیلی استقبال نمی‌شود؛ سال ۱۴۰۰ یک دستگاه خیلی ابتدایی برای تصویربرداری ساختیم که دانش‌بنیان شد و مجوز دریافت کرد و بعد کم‌کم این محصول ارتقا پیدا کرد.
وقتی دیدم موبایل کالیبراسیون با موبایل‌های مختلف برای کاربر مشکل ایجاد می‌کند، همه را در یک پکیج قرار دادم و یک سخت‌افزار شد که خودش LCD و پردازنده دارد و به صورت صوتی دستگاه با فرد اپراتور ارتباط برقرار می‌کند و به صورت نوشتاری و صوتی گزارش تحلیل‌ها را ارایه می‌دهد و چون بیماران دیابتی هر ۲ ماه یکبار باید غربالگری شوند، مشخصات بیمار در دستگاه ذخیره می‌شود.
ایرنا: از نقش هوش مصنوعی در اختراعات خود بگویید که چقدر در پیشبرد کار به شما کمک کرد؟ در این مسیر تنها بودید یا کارتان تیمی بود؟
شعبانی: تا زمانیکه دانش‌بنیان شدم و نمونه اولیه و نرم‌افزار را ساختم صفر تا صد کار خودم بود، برای ادامه کار قرار بود دستگاهی اختراع شود که در کلاس جهانی حرف برای گفتن داشته باشد، در مسیر راه «محمدجواد شفی‌زاده» در بخش هوش مصنوعی از او کمک گرفتم، «نسرین علوانی» در ساخت UI نرم‌افزار و طراحی نسخه اندروید و IOS نرم‌افزار و «داریوش کیانی» در طراحی بخش الکترونیک دستگاه و «سعید ساعدی» در بخش سخت‌افزار دستگاه من را یاری کردند.
هوش مصنوعی در تشخیص بیماری به من کمک کرد، پروژه‌هایی که شرکت انجام داد تنها در زمینه پزشکی نبود، اگر کار با ابزار را بلد باشیم، می‌توانیم در صنایع مختلف از آن استفاده کنیم، هوش مصنوعی یک ابزار است و چیزهایی که در دسترس ما و در حد توان ما نیست، محاسبات را برای ما انجام می‌دهد، ما در صنعت فولاد، برق، پتروشیمی و صنایع نظامی از هوش مصنوعی استفاده کردیم و پروژه‌های مختلفی هم انجام دادیم که مبتنی بر هوش مصنوعی بود و تاکنون ۶ پروژه برای فولاد خوزستان، پروژه‌هایی برای برق باختر انجام دادیم و ایرادات شبکه توزیع را پیدا کردیم.
دوران سربازی کردستان بودم و چند متر برف می‌آمد و یک سرباز باید دائم پست می‌داد و پایش نوار مرزی کار بسیار مشکلی بود، آنجا بود که از هوش مصنوعی و الکترونیک استفاده کردم و دستگاهی را با هزینه بسیار پایین اختراع کردم که کل نوار مرزی را کنترل و محیط را پایش می‌کرد و قادر به پایش هر جنبنده‌ای حتی ماشین بود و موقعیت آنها را از نظر مکانی و زمانی اعلام می‌کرد، این طرح در سال ۹۹ طرح برتر کشور در زمینه برق و الکترونیک شد و به خاطر این طرح سال ۹۹ سرباز نمونه کشور در زمینه خلاقیت و ابتکار شدم.
ایرنا: برگردیم به اختراع دستگاه تصویربرداری آنالایزر خودکار شبکیه چشم، آیا درخواستی از سایر کشورها برای تولید آن داشتید؟
شعبانی: پس از اختراع دستگاه به انجمن چشم پزشکی فرانسه ایمیل زدم، ابتدا باور نکردند که چنین دستگاهی اختراع شده، گفتند برای اثبات حرفم باید حضوری بروم و طرح را ارائه دهم، به خاطر هزینه بالای سفر، به صورت آنلاین طرحم را ارائه دادم، بعد از ارائه به من ایمیل زدند که حرف شما رد شده و گفتند چنین چیزی امکان ندارد، دوباره ۲ صفحه طرح توجیحی فرستادم و طرحم پذیرفته شد و تمام افراد داخل جلسه برای من دعوتنامه فرستادند و با چهار شرکت تولید کننده دوربین در جلسه‌ای دیگر رایزنی کردند و همان چهار شرکت به من دعوتنامه دادند که در کشور فرانسه طرح را پیاده و اجرا کنم.
سال گذشته در کشور سوئیس در صنعت سلامت فناور برتر شدم و در همان جلسه از همین کشور برای من دعوتنامه فرستادند که با کل اعضای تیم به این کشور برویم، اما من به خاطر عِرقی که به وطنم و شهرم داشتم، تصمیم گرفتم در ملایر تجاری‌سازی این دستگاه را انجام دهم، مجوزها را از اداره صمت و اداره تجهیزات پزشکی گرفتم و اختراعش ثبت شد و مجوز صادرات و واردات تجهیزات پزشکی، مجوز واحد فناور و دانش‌بنیان را گرفتم.
برای تولید انبوه احتیاج به سرمایه داشتیم، با مصوباتی که صورت گرفت و حمایت‌هایی که از شرکت‌های دانش‌بنیان شد، توانستیم مبلغ قابل توجهی برای این طرح جذب کنیم، از لحاظ مالی مشکل تولید ندارم و صرفا بیشتر روی برندینگ کار می‌کنیم تا بتوانیم یک محصول قابل رقابت تولید کنیم، چون از لحاظ تکنولوژی تمام آیتم‌های مورد نیاز را دارد و تلاش می‌کنیم تا ماه آینده با قراردادهایی که با چند ارگان دولتی می‌بندیم بتوانیم به تولید برسیم.
ایرنا: برای تولید انبوه چه الزاماتی نیاز دارید، از بازار فروش، تولید و مزیت‌های این اختراع بگویید؟
شعبانی: تولید ما در مرکز رشد ملایر است و به فضای گسترده نیاز ندارد، چون یک کالای پزشکی است، باید برای تولید در یک فضای ایزوله باشد، به همین خاطر خیلی از وسایل را کاملا برون‌سپاری می‌کنیم و بحث مونتاژ را انجام می‌دهیم و ویژگی مهم آن قابل رقابت بودن با سایر رقبا، نرم‌افزار دستگاه است که بعد از ساخت منتقل می‌شود و نیاز به فضای زیادی ندارد و هم اکنون کارگاه تهیه شده و هیچ مشکلی نداریم و مشکل قرارداد فروش نیز حل شده است.
با امکاناتی که شرکت دارد، در ماه قادر به تولید ۳۰ دستگاه هستیم و فعلا نیازی نمی‌بینیم که بخواهیم بیشتر تولید کنیم، نمونه‌های خارجی این دستگاه صرفا عکسبرداری را انجام می‌دهند، از نظر نرم‌افزار این دستگاه هیچ نمونه خارجی در جهان ندارد و کاملا قابل رقابت است و قیمت آن هم خیلی رقابتی‌تر از سایر رقباست، نمونه خیلی ساده این دستگاه از چهار هزار یورو شروع می‌شود تا ۱۱ و ۱۲ هزار یورو، هزینه تمام شده این دستگاه که به فروش خواهیم رساند و سود شرکت را هم حساب کنیم، تقریبا ۷۰ درصد ارزانتر از پایین‌ترین نمونه رقبا است و برآوردی که کردیم، قیمت نهایی آن حدود ۶۰۰ میلیون ریال است.
چون خیلی از بیماران همین مبلغ هم برایشان سخت است که بخواهند برای خرید دستگاه هزینه کنند، مدل کسب و کارمان را عوض کردیم و به جای اینکه این دستگاه را به بیماران بفروشیم، دستگاه را به صورت رایگان در اختیار مراکز درمانی و بیمارستانی قرار می‌دهیم.
در حال حاضر پنج هزار و ۳۰۰ مراکز خدمات درمانی علاوه بر بیمارستان‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی داریم که می‌توانند به صورت رایگان از این دستگاه استفاده کنند و صرفا بابت آنالیزهایی که برای هر فرد بیمار انجام می‌شود، یک مبلغ بسیار ناچیزی به حساب شرکت واریز می‌شود، مبلغ را برای بیماران بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار ریال قرار دادیم و اگر در مناطق محروم باشد، کلا مبلغی از بیماران دریافت نمی‌کنیم، که این کار باعث اشتغال خوبی می‌شود.
ایرنا: قرار دادن رایگان این دستگاه برای کاربران و یا صادرات آن به سایر کشورها مشکلی ایجاد نمی‌کند؟
شعبانی: برآورد ما این است که یکصد دستگاه تولید و رایگان در اختیار مراکز خدمات درمانی قرار دهیم و به این صورت هر فردی اگر دیابتی هم نباشد، حاضر است ۲۰۰ هزار ریال هزینه کند و آنالیزی از چشمش انجام دهد و به این صورت درآمد خیلی بیشتر خواهد شد، از این طریق فشاری به مرکز درمانی و پزشک برای خرید دستگاه وارد نمی‌شود، ما هم بیشتر از فروشش سودمان را می‌بریم.
دستگاه کاتالوگ و آموزش صوتی دارد و ساده طراحی شده، با چند کلیک می‌توان کل آنالیز را انجام داد و نیاز به اپراتور خاصی نیست و آموزش خاصی ندارد که بخواهد مشکل ایجاد کند، این دستگاه را به هر کشوری بفروشیم، سرور نرم‌افزار دست خودمان است و قابل کپی‌برداری نیست.
ایرنا: قطعا در مسیر یک کسب و کار جدید به خصوص کار شما که پدیده‌ای نو در عرصه پزشکی است، مشکلاتی ایجاد می‌شود، از دغدغه‌یتان بگویید؟
شعبانی: مشکل و شکست جزء جدایی‌ناپذیر از انسان است، من اسمش را عوض کردم و به آن چالش و دغدغه می‌گویم، از زمانی که به دنیا می‌آییم و به مدرسه می‌رویم و ادامه مراحل زندگی؛ همیشه این دغدغه و مشکل هست، اما گاها کم لطفی‌هایی که در مسیر راه می‌شود، انگیزه و اراده انسان را شاید کمی سست کند.
در مسیر راه مشکلاتی در ساخت دستگاه وجود داشت و بارها و بارها افردی آمدند و با ۹۰ نفر متخصص رایزنی کردم و هیچکدام نتوانستند به ما کمک کنند، مجبور شدم خیلی از کارها را خودم انجام دهم و سخت‌افزاری را هم یاد گرفتم و انجام دادم، دقت تشخیص این دستگاه برای هر بیماری بالای ۹۳ درصد است.
آخرین مشکلی که با آن مواجه شدم، طراحی بدنه دستگاه بود، هر بدنه‌ای که برای من زدند، آنقدر مشکل داشت که قابل ارائه نبود، مجبور شدم خودم یاد بگیرم، یک هفته کلا نخوابیدم شاید یک یا ۲ ساعت در روز خواب داشتم، ۸۷ قطعه را امتحان کردم و تمام این ۸۷ قطعه خراب شد، اما قطعه‌ای که در نهایت تولید کردم، خیلی راضی بودم و تمام خستگی که در این مدت داشتم، رفع شد.
با وجود تمام مشکلات، اول خدا و بعد هم تنها حامی من مرکز رشد ملایر بود و از هیچ ارگانی حمایتی نداشتم، البته از سوی معاونت علمی ریاست جمهوری هم حمایت‌هایی از ما شد.
ایرنا: شما امروز یک جوان نخبه و مخترع در کشور هستید، چقدر از این نبوغ خارق‌العاده خود در دیگر حوزه‌ها استفاده کرده‌اید؟
شعبانی: دوران دکترای من که شروع شد، به خاطر ارتباط با صنعت و قراردادهایی که دانشگاه می‌بست باید مشکلات آن صنعت را حل کنیم و موجب ایجاد اختراع می‌شد، در همین رابطه ۶ اختراع در حوزه فولاد ثبت کردم که مبتنی بر هوش مصنوعی بود و ثبت شد، این اختراع‌ها در زمینه برق قدرت بود که عیوب شبکه‌های برق قدرت را تشخیص می‌داد، با توجه به قطعی‌های برق که در خوزستان وجود داشت، سامانه هوشمندی طراحی کردم که بتواند هر مشکل قطعی برق را که پیش می‌آید، پیش‌بینی و به اپراتور اطلاع داد و محل قطعی را مشخص کرد.
تاکنون ۱۸ اختراع داشتم که اولین آن در سال ۱۳۹۸ بود، دستگاه پوست‌گیر گردو بود، چند اختراع نظامی نیز داشتم که در دوران سربازی انجام شد و بعدا روی دستگاه پزشکی متمرکز شدم و تاکنون اختراعاتی داشتم و اختراعاتی هم در حال انجام است.
جدیدترین اختراع من دستگاه تشخیص سرطان است که نمونه مشابه خارجی ندارد و به صورت هوشمند طی سه مرحله تصویربرداری محل التهاب و استرس را مشخص می‌کند و بعد از یک مرحله عکسبرداری دقیق‌تر نوع خوش‌خیم و بدخیم بودن سرطان را در هر نقطه بدن و میزان رشد را تشخیص می‌دهد، در حال حاضر بحث تحقیقات آن تمام شود، وارد غربالگری می‌شویم و بعد از مراحل سخت‌افزاری، دوربین را می‌سازیم که امیدوارم سال آینده این دستگاه ساخته و به بهره‌برداری برسد.
بابت ساخت این دستگاه ۱۵ میلیارد ریال بودجه درخواست دادیم که برای چنین علم پزشکی ناچیز است، برای رسیدن به این آرزو، تقاضا دارم فقط جلوی راه ما مانع ایجاد نکنند، چراکه ساخت این دستگاه یک اعتبار و افتخار ملی است و برای اولین بار در دنیا ساخته می‌شود و نیاز به حمایت داریم.
با این دستگاه بیماری به راحتی قابل تشخیص به موقع است و اگر سرطان در مرحله اولیه شناسایی شود، بدون عمل جراحی با یک مرحله شیمی درمانی درمان می‌شود، این دستگاه در مراحل اولیه سرطان را تشخیص می‌دهد، مجوز تولید تجهیزات پزشکی را گرفتیم و در مراحل اولیه است و ۲ مرحله دیگر تا پایان دستگاه داریم و پیش‌بینی می‌شود سال آینده مجوزها را بگیریم.
ایرنا: توصیه شما به جوانان، قشر تحصیل‌کرده و نخبه چیست؟
شعبانی: اعتقاد من این است که دانشگاه‌ها افراد را فناور و خلاق و کاربردمحور بار نمی‌آوردند، به همین خاطر توصیه‌ام به دانشجویان و افرادی که می‌خواهند وارد صنعت و تولید شوند، سعی کنند مهارت‌هایشان را افزایش دهند، برای افزایش مهارت هم کلاس‌های آنلاینی به صورت تخصصی در داخل و خارج کشور برگزار می‌شود که می‌توانند از این کلاس‌ها استفاده کنند.
من در این مسیر ۱۶۰ دوره را در مباحث مختلف گذرانده‌ام و تقریبا ۲۰ دوره در زمینه قرارداد، بیمه و مالیات سپری کرده و مدارک‌های لازم را اخذ کرده‌ام، چراکه اگر بهترین مخترع هم باشی، اما نتوانی یک قرارداد با یک سرمایه‌گذار ببندی، کل سرمایه هدر می‌رود و این لازمه کار است.
توصیه می‌کنم دانشجویان همه این دوره‌ها که بیشتر آنها رایگان است را شرکت کنند، بیشتر دید ملی گرایانه و علمی داشته باشند تا توجیه اقتصادی، خیلی از کارها نیاز به توجیه اقتصادی نیست و باید رایگان آنها را انجام داد.
و سخن آخر:
شعبانی: مسئولیتی که روی دوش مسئولان است، باید احیای دِین و وظیفه نسبت به افرادی که زیر مجموعه آنها است، داشته باشند، چراکه بعد از خدا امیدشان به مسئولان است تا در حوزه سلامت، بهداشت و درمان بتوانند اتفاقات خوبی برای داشتن یک جامعه سالم رقم بزنند.
سعی کنیم برای علوم مهندسی و پزشکی وقت و ارزش بیشتری قائل شویم و مهندسان با کیفیت تربیت کنیم تا مهارت‌هایشان را افزایش دهند و کمکی به صنعت و جامعه داشته باشند، ما حمایت معنوی نیاز داریم، کارهای ما و اختراعات‌مان دیده شوند و مردم بدانند که چه اقدامات و دستاوردهایی در کشور داریم.
سرمایه‌های معنوی همین نیروهای انسانی هستند که باید آن را نگه داریم و حفظ کنیم، انگور و کشمش و مبل و منبت برای این شهرستان سرمایه است، اما سرمایه‌های انسانی هم سرمایه‌های بزرگی است که باید حفظ شوند و منجر به این شود که در تولید علم پیشتاز باشیم.
نظر شما