پیوند دانشگاه و سنت، مسیر رستگاری پَته

به گزارش ایرنا، رویداد ملی کارآفرینی پته سیرجان در حالی اواسط آذرماه امسال در بخش های اقتصادی، علمی، هنری و دانش آموزی به پایان رسید که به بخش علمی این رویداد ۱۴ مقاله و ۶ کتاب ارسال شده و نشان از توجه ویژه جامعه علمی و دانشگاهی به حوزه پته و مسائل مرتبط با آن دارد.

هرچند پته دوزی و به طور کلی صنایع دستی، هنرهایی سنتی و بر مبنای راه و شیوه ای به جا مانده از پیشینیان و نسل قدیم ادامه داده می شود، اما تغییرات دنیای امروز نیازمند اتخاذ رویکرد و پایه گذاری مسیر جدیدی با کمک کارشناسان و افراد خبره در ۲ حوزه نظری و عملی برای ادامه مسیر و احیای صنایع دستی مانند پته است.

آنطور که مسئولان برگزاری رویداد ملی کار آفرینی پته در سیرجان اظهار داشتند در پی فراخوان منتشر شده برای بخش علمی، ۱۴ مقاله و ۶ کتاب، در دبیرخانه رویداد به ثبت رسید که در پایان و مراسم اختتامیه ۲ مقاله جزو برگزیدگان معرفی شدند.

در این مجال مروری بر چکیده چند مقاله منتخب رسیده به رویداد ملی پته سیرجان می کنیم تا نگاه های علمی و کارشناسی شده راجع به هنر پته دوزی و چالش ها، فرصت ها و راهکارهای رونق پته بیشتر مورد بررسی قرار گیرد؛ همچنین کتاب های رسیده به این همایش ملی نیز مرور می شود.

پته از جمله محصولات صنایع دستی بسیار رایج و مهم مردم استان کرمان است که گرچه مردم برخی دیگر مناطق کشور هم آن را می دوزند اما دیار کریمان به عنوان خاستگاه این هنر-صنعت شناخته می شود و باوجود کاربرد بسیار در زندگی شهروندان و آتیه صادراتی مناسب، اما طی سال های اخیر مهجور مانده بود که با برگزاری نخستین رویداد ملی برای آن در سیرجان، انتظار می رفت و می رود که اندکی در ابعاد مختلف رونق گیرد.

در وصف چرایی نام واژه پتّه در برخی منابع، آن را برگرفته از ریشه پُت (pot)، به معنای پشم و کُرک خوانده‌اند که با پشم و نخ‌های مختلف گیاهی، سنتی یا فانتزی(شیمیایی) روی پارچه به رنگ و طرح‌های مختلف بافته می‌شوند و کاربردهای مختلف از روبالشی، پرده، جلد اشیا، روطاقچه ای و کیف گرفته تا قاب تابلو دارد.

برخی از نمونه مقالات علمی برگزیده رویداد ملی پته سیرجان به شرح زیر و با استناد به دبیرخانه علمی این همایش ارائه می شود:

نقش گاو

در چکیده مقاله بررسی نقش گاو در پته دوزی کرمان از نجمه فلسفی، دانشجوی دکتری تاریخ تحلیلی تطبیقی هنر اسلامی، مدرس دانشگاه فرهنگیان و پردیس دانشگاه شهید باهنر کرمان، آمده است: شالبافی و پته دوزی از جمله فنون و مشاغل سنتی در کرمان هستند که با به کارگیری مواد و مصالح محیط پیرامون و با توجه به شرایط اقلیمی خاص این منطقه از اهمیت بالایی برخوردار بوده است.

فلسفی تصریح کرده است: پته دوزی، تجلی باورهای اعتقادی و فرهنگی خطه کرمان با حفظ ارزش های هنری و نمادین است و زنان هنرمند کرمانی با مهارت های خود، شال را صحنه جلوه گری نیازها، آرمان ها و خواسته هایی می سازند که ریشه در اعتقادات ایشان دارد.

وی ادامه داد: در این پژوهش علاوه بر بررسی نقوش سوزن‌دوزی پته از جمله نقش های گیاهی، حیوانی و هندسی به بررسی نقوش انتزاعی، با هدف شناخت نقش های حیوانات به‌خصوص طرح و نقش گاو و جایگاه آن در سوزن‌دوزی پته کرمان، به روش تطبیقی پرداخته شده است.

مدرس دانشگاه فرهنگیان کرمان تاکید کرد: هنرمندان برای نشان دادن قدرت، نیروی تولید مثل، از خودگذشتگی، حاصل‌خیزی، فراوانی و برکت، معمولاً گاو و بعضی حیوانات پستاندار دیگر را به عنوان مظهر برکت انتخاب کرده اند.

وی در چکیده مقاله خود اظهار داشت: این تحقیق به روش میدانی، کتابخانه‌ای و با مطالعه تاریخی به دسته بندی نقش گاو، ارزیابی و به تحلیل آنها می پردازد و در مصاحبه با اهل فن، در پی توجیه این نقش، احیا و استفاده آن در پته کرمان است.

آسیب ها، چالش ها و فرصت های هنر پته دوزی

اما مقاله دیگری با عنوان آسیب ها، چالش ها و فرصت ها در هنر پته دوزی با نگارش اعظم شعبانی به رویداد ملی پته سیرجان رسیده و نگاهی آسیب شناسانه به حوزه پته دارد.

وی در چکیده این مقاله بیان کرد: هنر پته دوزی یکی از هنرهای سنتی اصیل و با ارزش شهر کرمان است که ریشه در گذشته فرهنگی این شهر دارد که از گزند آسیب ها و چالش ها دور نبوده و البته فرصت هایی را نیز به وجود آورده است.

شعبانی در مقاله خود هدف از انجام پژوهش را بررسی آسیب ها، چالش ها و فرصت ها در هنر پته دوزی دانست که با روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و با رویکرد کاربردی انجام می گیرد و جمع آوری مطالب به روش اسنادی (کتابخانه‌ای) و گردآوری داده ها به روش میدانی و با ابزار مصاحبه انجام شده است.

وی در مقاله خود می افزاید: نتایج پژوهش نشان داد که تغییر در طرح، رنگ، جنس و ظرافت نقوش، دوخت ها و تمایل آنها به سمت گل‌دوزی، آسیب پذیری در برابر عوامل جوی از جمله آسیب های هنر پته دوزی است و همچنین تبدیل پته به کالایی بازاری، نیروی کار ارزان (در ازای دوخت بی‌کیفیت)، تولید مواداولیه شیمیایی و بی‌کیفیت و نیز افزایش تقاضا برای مواد و مصالح ارزان‌قیمت از جمله چالش های این هنر بوده است.

بانوی پژوهشگر صنایع دستی کرمان تاکید کرد: ارزش افزوده بسیار بالای آن، امکان فرصت های اشتغال بیشتر و بالابردن توان اقتصادی خانواده ها و افزایش درآمد ارزی کشور و استان کرمان از جمله فرصت های هنر پته دوزی بوده است.

فضای مجازی و فروشگاه های آنلاین

نسرین حاتم‌وند از محققان حوزه صنایع دستی نیز در مقاله خود پته دوزی را یکی از صنایع دستی محبوب در بسیاری از کشورها عنوان می کند که شامل دوختن نقوش و طرح های زیبا روی پارچه یا پوست است و برای تزیین لباس ها، کیف ها و سایر اجسام استفاده می شود.

وی ادامه می دهد: با توسعه فناوری و افزایش استفاده از اینترنت، بهره گیری از فضای مجازی و فروشگاه های آنلاین برای فروش محصولات پته دوزی، راهکاری موثر است که با استفاده از فضای مجازی، افراد علاقه مند به پته دوزی می توانند به‌راحتی به نمونه کارها و طرح های مختلف دسترسی پیدا کنند و این امکان را به آنها می دهد تا بهترین طرح را برای خرید و استفاده انتخاب کنند.

حاتم وند تصریح کرد: همچنین فروشگاه های آنلاین به افراد امکان می دهد تا محصولات پته دوزی را به‌راحتی سفارش دهند و برای تحویل آنها در منزل خود صبر کنند و این بدان معناست که افراد نیازی به رفتن به فروشگاه های فیزیکی ندارند و می توانند در هر زمان و مکانی که می خواهند خرید کنند.

وی خاطرنشان می کند: استفاده از فضای مجازی و فروشگاه های آنلاین برای محصولات پته دوزی به توسعه و رشد این صنعت نیز کمک می کند و با دسترسی آسان به محصولات پته دوزی، تعداد مشتریان و متقاضیان این صنعت افزایش می یابد؛ این به هنرمندان پته دوزی امکان می دهد تا فروش خود را افزایش دهند و از توانایی های خود بهره ببرند، درآمد بیشتری کسب کنند و همچنین، این راهکارها به صنعت پته دوزی کمک می کند تا بازار خود را گسترش دهد و به سرعت رشد کند.

توسعه پته دوزی در صنعت مد

پوریا دلاوری کارشناس دیگری که مقاله ای در این عرصه تولید کرده در چکیده مقاله خود می نویسد: پته دوزی یکی از تکنیک‌های قدیمی و هنری در صنعت مد است که به وسیله آن می‌توان طرح‌های مختلف را بر روی پارچه دوخت و این تکنیک با استفاده از نخ‌های رنگی و سوزن‌های ویژه انجام می‌شود، به طراحان مد نیز امکان می‌دهد تا طرح‌های منحصر به فرد و جذاب را بر روی لباس‌ها، کیف‌ها و کفش‌ها ایجاد کنند.

وی ادامه داد: پته دوزی می‌تواند به عنوان یک تزیین کننده برای لباس‌های سنتی و فرمال استفاده شود و باعث ایجاد جذابیت و زیبایی در آنها می‌شود که علاوه بر این، استفاده از پته دوزی می‌تواند به عنوان یک روش برای افزایش ارزش و کیفیت لباس‌ها و محصولات مدی در بازار عرضه شود.

دلاوری در چکیده مقاله خود اظهار داشت: با توجه به اینکه پته دوزی به صورت دستی انجام می‌شود، تقریبا هر طرحی که در ذهن طراح وجود داشته باشد، می‌تواند به واقعیت تبدیل شود و این امکان به طراحان مد می‌دهد که از خلاقیت خود استفاده و طرح‌های منحصربه فردی را برای لباس‌ها و لوازم جانبی خود ایجاد کنند.

وی تاکید کرد: علاوه بر این، استفاده از پته دوزی به طراحان مد امکان می‌دهد تا در طراحی و تولید لباس‌ها از مواد باکیفیت بالا استفاده کنند و باعث افزایش عمر مفید و قابلیت استفاده طولانی مدت این محصولات نیز شوند؛ همچنین پته دوزی می‌تواند به عنوان یک عنصر تمایزبخش برای برندهای مد مطرح استفاده و باعث ایجاد شناسایی برند و جلب توجه مشتریان شود.

پته و افق تازه در صادرات

در چکیده مقاله دیگری که به همت مریم نجفی نگارش شده آمده است: پته دوزی نوعی سوزن دوزی در شهر کرمان است؛ این هنر تجلیگاه باورهای اعتقادی و فرهنگی مردم این خطه با حفظ ارزش های هنری و نمادین آن به شمار می رود و زنان هنرمند کرمانی با مهارت های خود شال را صحنه جلوه گری نیازها، آرمان ها، آلام و خواسته هایی می سازند که ریشه در اعتقادات ایشان دارد. در حقیقت نقوش پته حکایت از ارتباط این هنر با باورها و فرهنگ مرسوم منطقه دارد که به مدد سوزن و ریس(نوعی نخ پشمی) به منصه ظهور می رسد.

وی می افزاید: این پژوهش بر مبنای این فرضیه که نقوش در هنر پته دوزی کرمان مبتنی بر فرهنگ و اقلیم مردم منطقه شکل گرفته، با رو یکردی نمادشناسانه به مطالعه و بررسی آن نقوش پرداخته و درصدد یافتن رابطه معنادار میان نقوش پته، به تحلیل و یافتن مفاهیم آنها با مراجعه به فرهنگ، اعتقادات و باورهای رایج مردم کرمان پرداخته است.

نجفی بیان کرد: ماحصل این جست و جو نشان دهنده جایگاه تعیین کننده اعتقادات مردم و اقلیم منطقه در شکل گیری نقش های پته است، تا آنجا که هنرمند درصدد نشان دادن تصویر آرمانی خود از طبیعت به نقش پردازی بهشت‌گونه پته می پردازد و آنجا که خواسته ها و نیازمندی های خود را از طبیعت مطالبه می کند از نقوش پرندگان که در معنای نمادین خود نشان از طلب باران هستند، بهره برده است.

کتاب های منتخب حوزه پته

اما در کنار مقالات رسیده به دبیرخانه رویداد ملی کار آفرینی پته سیرجان، تعداد پنج کتاب نیز مرتبط با این محصول ارزشمند به این رویداد ارسال شده که نشان از غنای حوزه علمی پته دارد.

کتاب «دنیای هنر پته دوزی» به نویسندگی طاهره باقی، کتاب «پته دوزی و باغ اندیشه و احساس» (پته دوزی کرمان از دیروز تا امروز) از نجمه فلسفی، کتاب «جادوی رنگ» نوشته مینا علی پور دیده روشن، «کتابچه و صندوقچه پته» به نگارش سهیل کریمی و «پته دوزی و کاربردهای آن» با نویسندگی فاطمه سیدی از کتاب های منتشر شده پته است.

رویداد ملی کار آفرینی پته سیرجان از خرداد ماه سال جاری آغار به کار کرد که آیین اختتامیه و معرفی برگزیدگان رویداد در ۱۵ آذر با حضور معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در محل سالن غدیر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سیرجان برگزار شد.

این رویداد به همت موسسه فرهنگی معراج اندیشه گل گهر سیرجان با همکاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و معاونت صنایع دستی آن وزارتخانه کلید خورد و البته همکاری خانه خلاق کرمان وابسته به معاونت فناوری ریاست جمهوری و همچنین پژوهشکده هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی را نیز با خود دارد که در سه بخش هنری، علمی و اقتصادی اجرایی و برگزار شده است.