راه‌حل امام سجاد(ع) برای مقابله با مارپیچ سکوت 

به گزارش خبرنگار معارف ایرنا، رسانه‌ها می‌توانند به شما تلقین کنند که نظر و تفکر شما در اقلیت است و از همین طریق شما را وادار به سکوت کنند که به آن، نظریه مارپیچ سکوت می گویند و طراحان جنگ نرم با استفاده از این روش هر روز تعداد بیشتری از مردم را به سکوت درباره یک موضوع یا گفتمان وادار می‌کنند.

علی حسن حیدری کارشناس مسائل سیاسی درباره مارپیچ سکوت گفت: این نظریه را خانم الیزابت نوئل نئومان در سال ۱۹۷۳ مطرح کرد. فرضیه اصلی او در این نظریه این بود که افکار عمومی نتیجه تعامل بین افراد و محیط اجتماعی است که تحت تاثیر عمیق رسانه‌ها شکل می‌گیرد. این نظریه بر اساس چند ادعای مرتبط با هم استوار است. اول این که مردم از انزوا و فشار گروهی می‌ترسند و نمی‌خواهند در یک موضوع در گروه اقلیت باشند. دوم این که مردم از ترس انزوا و زیر فشار قرارگرفتن، فرار از طعن و تمسخر و طرد، سکوت می‌کنند. سوم این که مردم در رفتار و ارتباطات روزمره، متاثر از ذهنیت‌های دریافتی به این ارزیابی می‌رسند که درگروه اقلیت هستند یا اکثریت.

وی افزود: بر اساس نظریه مارپیچ سکوت به موازات نشر عقاید خاص در رسانه‌های جمعی به عنوان عقاید غالب و مسلط، حمایت میان‌فردی از یک عقیده و تفکر به مرور ضعیف می‌شود؛ تعداد افرادی که آشکارا عقیده و تفکر موجود را بیان نمی‌کنند یا به تفکر القایی گرایش متمایل می‌شوند، افزایش پیدا می‌کند. روند رو به افزایش گرایش به عقیده مورد نظر رسانه‌ها به شکل‌گیری سکوت مارپیچی در جامعه منجر می‌شود. در این فرآیند، مردم تحت تاثیر تصویری که امپراتوری رسانه‌ای ساخته است، بیشتر به آنچه دیگران به صورت عمومی بیان می‌کنند، اعتماد کرده تا به آنچه می‌اندیشند.

رسانه‌های جمعی با بهره‌گیری از تکنیک مارپیچ سکوت، تصورات مربوط به عقاید مدنظر خود را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کنند و از این طریق ذهنیت افراد راجع به این که چه عقایدی مسلط است را شکل می‌دهند و چنین القاء می‌کنندکه فرد یا گروه برای فرار از انزوا چه عقیده‌ای را اختیار و ابراز کند. بر این اساس، رسانه‌ها افراد و گروه‌های مخالف را با ایجاد فضای رعب و وحشت و با کمک دیکتاتوری رسانه‌ای، افکار و عقایدی همسان و مشابه را بر جامعه تحمیل کرده و آنها را وادار به سکوت و کناره‌گیری می‌کنند.

وی افزود: امروزه در چنین شرایطی شبکه‌های اجتماعی به عنوان رسانه‌ای قدرتمند و فراگیر، فرضیات موجود در نظریه مارپیچ سکوت را در فضای مجازی و واقعی تثبیت و نهادینه می‌کند. در شرایطی که اینترنت مرزهای ملی کشورها را با کمک رسانه و شبکه‌های اجتماعی درنوردیده است، راهبران صفحات اجتماعی با کمک اینفلوئنسرها (تولیدکنندگان محتوا در شبکه های اجتماعی) و سلبریتی‌ (چهره)ها با به‌کارگیری شیوه های جنگ‌روانی به شکل کاملا حرفه‌ای قادرند محاسبات مخاطبان را فارغ از میزان سواد و موقعیت اجتماعی، دستخوش تغییرات بنیادین کرده و به راحتی آنها را به تغییر عقیده وادار کنند یا درتله مارپیچ سکوت گرفتار کنند.

حیدری اضافه کرد: شبکه سازمان مند در فضای مجازی با تکیه بر آمار و اطلاعات ساختگی و دروغین چنان شرایطی برای مخاطبان ایجاد می‌کنند که یک نظریه یا گفتمان اعتبار و مشروعیت خود را نزد آنها از دست بدهد و طرفداران آن حس اقلیت به خود بگیرند و احساس انزوا به آنها دست بدهد و از ترس مخاطرات احتمالی در پیله سکوت فرو بروند.

یک کارشناس مذهبی با استناد به فرازی از دعای ششم صحیفه سجادیه اعتقاد دارد که می توان با مارپیچ سکوت به ویژه در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی مقابله کرد و راه حق را از باطل تشخیص داد. علی اصغر حسینی در گفت و گو با ایرنا گفت: شناخت ویژگی های باطل می تواند راه مبارزه حق با آن را، هوشمندانه، موثرتر و سریعتر کند. شناخت این ویژگی ها، همانگونه که در نگاه اولیه، به عنوان نقطه قوت باطل شناخته می شود، می تواند نقطه های حساس و اساسی برای ضربه های مناسب به دشمن را به مبارزان راه حق نمایان سازد.

وی افزود: امام سجاد (ع) در دعاهای مختلف صحیفه سجادیه علاوه بر معرفی برخی از ویژگی های اهل باطل به برخی از روش های مقابله با آن اشاره می کند؛ موضوعی که به نظر می رسد بیش از هر زمان دیگر، جامعه امروزی به آن احتیاج دارد. در جامعه امروزی از یک سو باید دشمن را که در لباس های مدعیانی به اصطلاح دلسوز و دل نگران خود را پنهان کرده اند، شاخت و از سویی دیگر باید روش های مقابله با آنان را دانست.

حسینی اضافه کرد: به بیانی دیگر هم باید دشمن را شناخت و هم باید راه مقابله با آن را دانست. اگر چه در همه دعاهای صحیفه می توان از دعا و ارتباط با خداوند به عنوان مهمترین ابزار مقابل با دشمنان، نکاتی را یافت اما در بیانی دیگر می توان گفت از مجموع ۵۴ دعای صحیفه سجادیه، در ۲۱ دعا اشاره هایی به ترفندهای شیطان، به عنوان دشمن اصلی انسان و همچنین گزاره هایی در مورد ویژگی های دشمنان و راه های مقابله با آن ها پیدا کرد.

کار شیطان آراسته کردن باطل است

وی ادامه داد: شاید از مهمترین نکته هایی که می توان در صحیفه سجادیه در مورد باطل بیان کرد، تاکید بر تزیین باطل است؛ همانگونه که در آیاتی از قرآن کریم به این موضوع اشاره شده است. کلماتی مانند تسویل و تزیین معمولا به این موضوع اشاره دارد. لغت شناسان تفاوت هایی میان این دو بیان می کنند اما به صورت مختصر می توان گفت که تسویل با تزیین قدری تفاوت داشته و تسویل مرحله ای بالاتر از تزئین است. تسویل به معنای آراستن و تزئین است اما آراستنی که با وسایل انجام می شود، تسویل نامیده می شود.

این کارشناس صحیفه سجادیه گفت: خداوند در آیه ۴۸ سوره انفال از تزیین اعمال برای کافران سخن می گوید، در آیه ۶۳ سوره نحل این نکته را با قید قسم «تالله» مورد تاکید قرار می دهد و در آیه ۴۲ سوره فاطر، عامل این تزئین را شیطانی می داند که دشمن انسان است تا نشانگر آن باشد که این تزیین، کار دشمن انسان است.

وی اضافه کرد: تسویل نیز در برخی آیات آمده است. مثلا آیه ۲۰ سوره طه در موضوع گوساله سامری، در آیه ۱۲ سوره یوسف هنگامی که فرزندان حضرت یعقوب با پیراهن خونین دروغین به نزد پدر آمدند و در آیه ۲۵ سوره محمد در مورد کسانی است که هدایت برای آنان آشکار شده اما شیطان با تسویل و تزیین آنان را به دوری از حق، نزدیک کرده و آرزوهای طولانی را برای آنان ترسیم می کند.

حسینی اظهار داشت: در صحیفه سجادیه نیز، امام زین العابدین (ع) با اشاره به همین ویژگی شیطان در تزیین و تسویل باطل در فراز هفتم از دعای ۱۷ که به عنوان دعای استعاذه شناخته می شود، از خدا می خواهد که این تزیین و تسویل را به او بشناساند و نه تنها روش مقابله با این کید شیطان را برای او آشکار سازد، بلکه توفیق «کید زدن به شیطان» و به زبان عامیانه فن بدل برای این دشمن آشکار را به او بدهد. همانگونه که خداوند، خود را «خیرالمارکین» می نامد، انسان مومن نیز باید روش مبارزه هوشمندانه با شیطان را بی آنکه لحظه ای از دشمنی با او غفلت کند، مورد توجه همیشگی خود داشته باشد.

در دعای هفدهم صحیفه سجادیه می خوانیم: اللَّهُمَّ وَ مَا سَوَّلَ لَنَا مِنْ بَاطِلٍ فَعَرِّفْنَاهُ، وَ إِذَا عَرَّفْتَنَاهُ فَقِنَاهُ، وَ بَصِّرْنَا مَا نُکَایِدُهُ بِهِ، وَ أَلْهِمْنَا مَا نُعِدُّهُ لَهُ، وَ أَیْقِظْنَا عَنْ سِنَةِ الْغَفْلَةِ بِالرُّکُونِ إِلَیْهِ، وَ أَحْسِنْ بِتَوْفِیقِکَ عَوْنَنَا عَلَیْهِ. بار خدایا باطل و نادرستی را که برای ما می ‏آراید به ما بشناسان، و چون آن را به ما شناساندی، ما را از آن نگهداری کن و ما را به آنچه که او را بفریبیم بینا فرما و به دل ما چیزی را بیافکن که برای دور ساختن او آماده سازیم و از خواب غفلت که به سبب آن اعتماد و میل به او است، بیدارمان گردان و به توفیق خود ما را بر مخالفت او نیکو یاری فرما.

حسینی گفت: به نظر می رسد مهمترین روش شیطان در تزیین و تسویل باطل، «حق نمایی» است؛ به گونه ای که مطلب باطل در پوشش «شبیه به حق» پنهان شده و این گونه خود را معرفی می کند. در فراز نهم از دعای ۳۷ صحیفه سجادیه آن حضرت به صراحت به این ترفند شیطان اشاره می کندو می فرماید وَ لَوْ لاَ أَنَّهُ صَوَّرَ لَهُمُ الْبَاطِلَ فِی مِثَالِ الْحَقِّ مَا ضَلَّ عَنْ طَرِیقِکَ ضَالٌّ؛ و اگر او باطل و نادرستی را برای ایشان به صورت حق و درستی درنمی‏ آورد، هیچ شخص گمراهی از راه تو گمراه نمی‏ شد.

وی افزود: طبیعی است که راه حل مبارزه با هر حق نمایی، شناخت دقیق ویژگی های حق و روش مبارزه با تزیین و تسویل، زودودن زیبایی های دروغین برای احاطه بهتر بر ابعاد مختلف باطل است. روشن است که نه حربه های شیطان محدود به یک روش است و نه برای او محدودیتی در ارائه باطل در روز یا ساعتی خاص وجود دارد و هیچگاه فرد یا جامعه ای مصون از ترفندهای شیطان نیست. امروزه می توان با شناخت های قواعد جنگ روانی، برخی از راه های تزیین و تسویل و تعدادی از روش های حق نمایی را شناخت و با آن مقابله کرد.

این کارشناس مذهبی اضافه کرد: اگر اشخاصی با قرار گرفتن در مارپیچ سکوت و با گمان کاهش فالور (دنبال کننده) های شبکه های اجتماعی یا ترس از اهانت های گروه های سازمان یافته در فضای مجازی و یا با تخیل و تصور غیر واقعی بر زیاد بودن باورمندان به یک باطل از موضع گیری در مقابل آنچه حق است، اجتناب کرده و سکوت می کنند، باید خود را مخاطب فراز ۲۳ دعای شانزدهم صحیفه بدانند که حضرت می فرمایند «گاه انسان ها، با چشم باز و بینا و در حالی که می دانند، باطل چیست و حق کدام است و این دانسته را هم فراموش نکرده و به آن اگاه هستند، از باطل پیروی می کنند!»

وی افزود: راه مقابله با این باور غلط و خروج از چرخه سکوت را در دعای ششم صحیفه سجادیه باید یافت؛ دعایی که به عنوان دعای روز و شب، وظیفه همه روزه هر مسلمان را تشریح کرده است. حضرت سجاد در فراز ۱۸ از این دعا، از خدا می خواهد که در هر روز و شب و در هر زمان، او را در انجام چند کار به شکلی توفیق دهد که یکی از وظایف روزانه، «انتقاص الباطل و اذلاله» است. انتقاص به معنای نقص و ایراد گرفتن و به بیانی دیگر برطرف کردن تزیین های منحرف کننده و حق نمایی های دروغین با روشن کردن نقص ها و ایرادهای باطل است.

حسینی اضافه کرد: نتیجه این بیان ها و تلاش ها، شکستن مارپیچ سکوت در جامعه است که باید سخن گفت و تبیین کرد. حال اگر به بیان امام سجاد (ع) این یک وظیفه دائمی و روزمره یک مسلمان است، دیگر تفاوتی ندارد که در یک گروه کوچک خانوادگی یا در جمعی دوستانه یا تلاشگر در فضای مجازی یا دارای تریبون (جایگاه) ها و منبرها باشد. امام سجاد (ع) در این فراز از دعا، حاصل این تلاش را خوار کردن باطل، پیروزی حق و اهتزار پرچم آن و هدایت افراد گمراه می داند و این مساله دقیقا همان است که با نقص باطل و تبین حق در جامعه به دست می آید.