به گزارش ایرنا، محدوده بافت تاریخی ۱۶۸ شهر کشور که خمینی شهر هم یکی از آن هاست در سال ۱۳۸۸ توسط وزارت میراث فرهنگی تهیه شده و با پیگیرهای این نهاد پس از ۶ سال در سال ۱۳۹۴ از سوی شورایعالی شهرسازی و معماری ایران به همراه ضوابط ۱۳ گانه حفظ و احیا، تصویب و در سال ۱۳۹۶ ابلاغ شد. آن طور که کارشناسان می گویند، مجوز احداث خیابان بخشداری در بافت تاریخی خمینی شهر مغایرت اساسی با مصوبه ۱۶۸ شهر دارد و بر همین اساس هم وزارتخانه و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان چهار سال با عبور خیابان بخشداری از میان بافت تاریخی خمینی شهر مخالفت کرد اما شرایط به همین منوال باقی نماند و به یکباره، آذر امسال ورق برگشت.
آن طور که مقامات میراث فرهنگی اصفهان به ایرنا گفته اند با پیگیری‌ها و پافشاری‌های نماینده خمینی شهر در مجلس شورای اسلامی، وزارتخانه از میراث فرهنگی اصفهان خواست تا مجوز احداث این خیابان با عرض ۱۶ متر داده شود. این اتفاق موجب شد فعالان و کارشناسان نسبت به این اقدام وزاتخانه معترض و اقدام به راه اندازی کارزار « درخواست توقف احداث خیابان بخشداری در بافت تاریخی خمینی شهر» کنند.
شرایط نشان می دهد برخلاف اعتراض فعالان میراث فرهنگی مسیر در حال هموار شدن برای احداث خیابان بخشداری در بافت تاریخی خمینی شهر با عرض ۱۶ متر است که به گفته منتقدان مصوبه ۱۶۸ شهر تاریخی با این شرایط نقض و تامل برانگیزتر آنکه مطالعات بافت‌های تاریخی ۱۶۸ شهر دریک پروسه زمان بر از سوی وزارتخانه میراث فرهنگی تهیه شده که حالا با این چراغ سبز وتو می شود.
در آخرین مکاتبات فاطمه داوری، مدیر اداره کل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارتخانه میراث فرهنگی، در ۱۹ آبان سال جاری، کشیده شدن خیابان با عرض ۱۶ متر تایید نشده است و باز این پرسش از سوی کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی مطرح می شود که شرایط فنی خیابان و ضوابط و مقررات حفاظتی میراث‌فرهنگی در عرض یک ماه چه تغییری کرد که برخلاف تمام مکاتبات وزارتخانه و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان در چهار سالِ گذشته مبنی بر مخالفت با کشیده شدن این خیابان، در تاریخ ۲۰ آذر و به یکباره مجوز احداث خیابان با عرض ۱۶ متر داده شد؟
ابهام دیگر این معادله چند مجهولی این است که گفته می شود احداث این خیابان در جهت حل مشکل ساکنان منطقه است اما سوال کارشناسان این است که یک دسترسی محلی حداکثر با عرض ۱۲ متر می‌توانست بهتر مشکل را در یک پهنه مسکونی حل کند یا یک شریان ۱۶ متری با ۲ طرف تجاری، آن هم جایی که بافت تاریخی است و برای آن ضوابطی وجود دارد که باز هم وزارتخانه آن ها را تعیین کرده است؟
خبرنگار میراث فرهنگی ایرنا این سوالات و ابهامات را با روابط عمومی وزارتخانه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی مطرح و پیگیر دریافت پاسخ آنها شد اما پس از سه هفته این سوالات بی پاسخ ماند.
از طرفی باید توجه کرد که خیابان بخشداری به همراه خیابان‌های «شهدای خوزان» و «مرکزی» در طرح جامع خمینی شهر مصوب شده اند. خیابان مرکزی و شهدای خوزان نیز در بافت‌های تاریخی «ورناسفادران» و «خوزان» طی سه سال گذشته اجرا شدند ، اما در خصوص خیابان بخشداری به موجب مصوبه ۱۶۸ شهر تاریخی و در حالی که توافقات و تملکات این خیابان پیشروی چندانی نداشت، میراث فرهنگی با اجرای آن با عرض ۲۰ متر در دل بافت تاریخی «فروشان» مخالفت کرد.
مطابق گفته‌های مقامات اداره کل میراث فرهنگی اصفهان، آنها در سال‌های گذشته با عبور چنین خیابانی با این مشخصات مخالفت کردند اما در نهایت با پیگیری های صورت گرفته و البته با بررسی های شورای فنی میراث فرهنگی، عرض ۱۲ متر را در برخی نقاط و در قسمت‌هایی هم عرض ۹ متر را مد نظر قرار دادند تا به این واسطه دانه های تاریخی برای حفظ یکپارچگی بافت حفظ شود. عرض بین ۱۲ تا ۸ متر برای خیابانی که بر عبورِ آن از بافت تاریخی اصرار می شد، عاقبت در همین آذر گذشته با مکاتبه ای که از طرفِ وزارتخانه با اداره کل میراث فرهنگی شد، به ۱۶ متر رسید و در نتیجه با کشیده شدن این خیابان احتمال اینکه برخی دانه های واجد ارزش تاریخی تخریب شوند، قوت دو چندان گرفت.
آن طور که پیشتر مقامات میراث فرهنگی اصفهان به ایرنا گفته اند، گرچه همه ابنیه بافت تاریخی فروشان دارای کیفیت بالایی نبوده اند و یا بناهایی بوده اند که در ۳۰ یا ۴۰ سالِ اخیر بنا شده اند اما در این محدوده علاوه بر بناهای ثبتی، بناهای واجد ارزشی وجود دارد که به لحاظ معماری ارزشمند هستند و می توانند به حفظ یکپارچگی بافت تاریخی کمک کنند و از این جهت هم شورای فنی میراث فرهنگی با کشیده شدن خیابان بخشداری با عرض بیشتر از ۱۲ متر مخالفت می کرد.
تاکید میراث فرهنگی اصفهان بر این بود که با توجه به وجود خیابان «ولی عصر» در فاصله ۵۰ متری گذرِ چهار متریِ فعلی چندان نیازی به کشیده شدن خیابان بخشداری نیست و اگر به لحاظ ترافیکی مشکلی وجود داشته باشد، می توان آن را با یک گذر ۱۲ متری حل کرد اما این نظر کارشناسی میراث فرهنگی و با در نظر گرفته شدن مصوبه ۱۶۸ شهر عاقبت با پیگیری های نماینده خمینی شهر از سوی وزارتخانه کنار رفت و عرض ۱۶ متری توانست بر کرسی بنشیند.
این خیابان بناست یک طرفه و ۶ متر سواره رو و پنج متر از هر سو پیاده رو داشته باشد. به باور کارشناسانِ منتقد با کشیده شدن این خیابان، تجاری‌های ایجاد شده در خیابان بخشداری به خیابان مجاور متصل می شوند و این اقدام موجب تجاری شدن این محدوده و در نتیجه افزایش قیمت زمین و املاک آن در بافت تاریخی می شود؛ اقدامی که می تواند تخریب و ساخت و ساز در بافت تاریخی را به دنبال داشته باشد و این همان اتفاقی است که کارشناسان میراث فرهنگی نسبت به آن هشدار داده اند.
از سویی، برخی کارشناسان معتقدند خیابان بخشداری می تواند مشکل ترافیکی مردم محله «درب سید» را حل کند و با تعیین ۴۵۵ هکتار از خمینی شهر به عنوان بافت تاریخی، انجام عملیات عمرانی در این شهر قفل شده است.
موافقان عبور خیابان بخشداری معتقدند همه این محدوده ۴۵۵ هکتاری که شامل بافت تاریخی سه روستای خوزان، فروشان و ورناسفادران است، محدوده وسیعی است و حتی زمین های کشاورزی را هم شامل می شود.
خبرنگار ایرنا کوشید با تماس‌های مکرر و پیگیری های متعدد با حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی نقدعلی نماینده مردم خمینی شهر در مجلس شورای اسلامی در این خصوص گفت و گو کند اما این پیگیری‌ها بی نتیجه ماند.
خیابان بخشداری حلال مشکلات مالکین مجاور گذر است یا ساکنین بافت تاریخی؟
در همین پیوند یک کارشناس و فعال میراث فرهنگی در خمینی شهر به ایرنا گفت: گذر بخشداری همانند خیابان مرکزی و خیابان شهدای خوزان به عنوان خیابانی شریانی و برای رفع مشکل ترافیکی به شهروندان معرفی شد و بیش از ۲۰ سال، علی رغم تغییر رویکرد نظام شهرسازی کشور از سال ۱۳۸۰ و تصویب قوانین و دستورالعمل‌های متعدد، همچنان با پافشاری و با تبلیغات بسیار گسترده در قالب مطالبه‌ی مردم مطرح شده است.
روح الله مهرابی افزود: این خیابان همچنان با نقشی مبهم در شهر بین متخصصان، مدیران و مردم دست به دست می‌شود. ساکنان محله درب سید (فروشان) به جهت رفع مشکل تردد روزانه خود خواستار احداث این خیابان هستند اما آن ها این خیابان را برای بهبود کیفیت محیطی و ایجاد پویایی و سرزندگی در محله می‌خواهند.
وی در ادامه گفت: این خواسته مردم محله درب سید همان چیزی است که شورایعالی شهرسازی و معماری ایران در بند ۶ مصوبه ۱۶۸ شهر به آن اشاره می‌کند و ارتقا کیفیت زندگی ساکنان و حضور جریان حیات شهری را شرط اصلی حفظ و احیای بافت‌های تاریخی می‌داند اما سوال این است که آیا این نحوه درمانِ تجویز شده پاسخگوی خواسته و نیاز ساکنان منطقه هست یا خیر؟
مهرابی افزود: این روزها طرحی از این وزارت خانه به آن یکی می‌رود و مدیران یکی پس از دیگری مهر تائید بر آن می‌زنند تا مطالبه گرانِ مشکلات ساکنین بتوانند به مردم پاسخی مناسب دهند اما آنچه امضا می شود خیابانی ست با عرض متغیر بین ۱۶ تا ۲۰ متر که کاربری پیرامون آن تجاری خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: نقش خیابان پیاده محور نگارش شده است اما عرض خیابان چیز دیگری می‌گوید! این عرض در برخی از نقاط حتی از خیابان ولیعصر که با فاصله ۵۰ متریِ جنوب آن واقع شده، بیشتر است. پیاده روهای خیابان را مانند دوشنبه بازار که در صد متری جنوب آن است، عریض کرده‌اند که عملا محل بساط اجناس مغازه داران مجاور آن می شود. این الگویی بسیار آشناست که در محله فروشان، دوشنبه بازار و درب محکمه اجرا می‌شود و ارزش سرقفلی مغازه‌ها را چند برابر می‌کند.
مهرابی افزود: حال سوال این است، پس خواسته ساکنان محله درب سید چه شد؟ با این طرح آنها چگونه از این خیابان برای تردد روزانه و زیارت اهل قبور درب سید استفاده کنند؟ آیا این محل دیگر برای آن ها قابل سکونت خواهد بود؟ معضل ترافیک چگونه حل خواهد شد؟ این خیابان که دیگر قادر به پاسخگویی نیاز خود هم نیست چه برسد به کاهش بار ترافیکی مرکز شهر! با این طرح سود واقعی به که خواهد رسید؟ مالکان مجاور گذر یا ساکنان محله درب سید؟
وی با بیان اینکه اولین قربانیان این طرح ساکنان چند صد ساله آن هستند، گفت: زمانی که آن ها جلای وطن کنند و به واسطه‌ی شرایط نامطلوب زندگی، خانه های خود را به سوداگران املاک بسپارند، بافت تاریخی درب سید بی دفاع در چنگال تخریب گران می افتد و آن تک بناهایی که به زحمت چند صد سال پا برجا مانده اند، در چشم به هم زدنی شب را به صبح نرسانده و آوار خواهند شد.
این کارشناس میراث فرهنگی افزود: آیا میراث فرهنگی پس از چهار سال مخالفت، تغییری در بافت چند صد ساله درب سید دیده که ناگهان مهر تایید خود را بر این طرح زده و همگان را در بهت و حیرت فرو برده است؟ آیا در زمان تایید، نگاهی به اساسنامه خود انداخته است؟ مگر همین نهادِ میراث فرهنگی نبود که در سال ۱۳۹۹ درخواست توقف اجرای سه خیابان مرکزی، شهدای خوزان و بخشداری را به شورایعالی شهرسازی و معماری ایران فرستاد؟
مهرابی گفت: محله‌ی درب سید با قدمت چند صد ساله و ارزش‌های هویت بخش ساکنین بومی آن، تنها یکی از صدها محله‌های بافت‌های تاریخی این کشور است که طعمه رویای توسعه نامتوازن و ناپایدار شهری می‌شود و آخرین چیزی که به دست می‌آید تحقق خواسته‌های ساکنین بومی آن است.
خیابان کشی از داخل بافت تاریخی جز برای عده ای سوداگر مشکلی از مشکلات مردم حل نکرده است
اما در همین پیوند سید محمد بهشتی شیرازی رییس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی و عضو پیشین کمیته فنی سه شورای عالی معماری و شهرسازی به ایرنا گفت: به هر بهانه‌ای خیابان کشی در بافت تاریخی شهرهای ایران کار خلاف و از روی جهل است.
وی تصریح کرد: در طول سال‌هایی که با این پدیده در بافت‌های تاریخی مواجه بوده ایم، این موارد هیچ زمانی منجر به احیای بافت تاریخی نشده و جز خسارت چیز دیگری برای آن نداشته است.
بهشتی یادآور شد: تمام کسانی که صحبت از معماری ایرانی اسلامی می کنند باید بدانند این بافت‌های تاریخی از مصدایق معماری ایرانی اسلامی هستند اما آن ها را با خیابان کشی ها از بین می برند.
رییس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان اینکه دشمنان معماری ایرانی اسلامی کسانی هستند که اقدام به خیابان کشی در بافت‌های تاریخی می کنند، افزود: در فرایند وظایف قانونی دستگاه ها و اقداماتی که انجام می دهند، هر دستگاهی چه وزارت راه و شهرسازی و یا وزارت میراث فرهنگی بر این کار مهر تایید بزند، خلاف کرده و کار نادرستی انجام داده و خسارت به کشور زده است.
وی ادامه داد: هیچ موردی وجود ندارد که خیابان کشی از داخل یک بافت تاریخی مشکلی از مردم حل کرده باشد بلکه تنها مشکل یکسری سوداگر را حل کرده است چرا که ملک ها افزایش قیمت پیدا می کند و آن ها متمتع می شوند اما در مقابل این شهر است که زیان می کند.
شورایعالی معماری و شهرسازی تنها مرجعی که می تواند جلوی خیابان بخشداری را بگیرد
سید مهدی موسوی موحد اما به عنوان کارشناس میراث فرهنگی هم به ایرنا گفت: این پروسه یک مرحله دیگر هم دارد و ممکن است طرح خیابان بخشداری با عرض ۱۶ متر در آن مرحله متوقف شود. این طرح باید بتواند در شورایعالی معماری و شهرسازی هم مصوب شود.
وی تصریح کرد: به لحاظ قانونی تنها مرجعی که در حال حاضر می تواند این مجوز را رد کند، شورایعالی معماری و شهرسازی است چرا که این طرح مغایرت اساسی با مصوبه ۱۶۸ شهر تاریخی دارد.
موسوی موحد خاطرنشان کرد: «گذر آقا نجفی» فاجعه‌ای بود که در بافت تاریخی اصفهان رخ داد اما پس از تخریبِ شماری از خانه‌های بافت تاریخیِ جانب شرق «میدان امام»، شورایعالی معماری و شهرسازی جلوی اجرایی شدن این خیابان را گرفت.
اشاره موسوی موحد به ماجرای تخریب بخش‌هایی از بافت تاریخی پشت «مسجد شیخ لطف الله» اصفهان بر اثر اصرار برای اجرای گذر آقا نجفی بود که این خیابان با دخالت شورایعالی معماری و شهرسازی متوقف شد و با تاکید این شورا بخش‌های تخریبی ساماندهی شد.
این کارشناس میراث فرهنگی یادآور شد: این شرایط برمی گردد به تناقض بین طرح های شهری، جامع و تفضیلی که با مصوبه شورایعالی معماری و شهرسازی و ۱۶۸ شهر وجود دارد. تناقض بین طرح تفضیلی شهرها و مصوبه شورایعالی معماری وشهرسازی موجب بروز این مشکل در خصوص بافت تاریخی خمینی شهر شده است.
وی تصریح کرد: در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ بحث بافت‌های تاریخی با حساسیت اکنون نبود و به همین دلیل مشاوران طرح‌های جامع و تفضیلی خیابان کشی هایی را لحاظ می کردند اما در سال‌های پایانی دهه ۸۰ مطالعات بافت‌های تاریخی ۱۶۸ شهر انجام شد و با تصویب آن در شورایعالی معماری و شهرسازی جلوی تخریب بافت‌ها به واسطه خیابان کشی گرفته شد.
موسوی موحد گفت: این موضوع در کل کشور و به طور خاص در استان اصفهان مساله ساز شده است چرا که ۳۳ شهر از ۱۶۸ شهر تاریخی در استان اصفهان قرار دارند و همین موضوع برای ما دردسرساز شده است.
وی با اشاره به بافت تاریخی شهر یزد گفت: در این بافت دانه‌ها تاریخی از بسیار با ارزش تا با ارزش کمتر به لحاظ نوع معماری، ساختار و تزیینات وجود دارد و همین حفظ یکپارچگی باعث ارزشمندی بافت تاریخی یزد شده است.
بافت تاریخی شهر یزد به عنوان نخستین بافت تاریخی شهری ایران به دلیل حفظ یکپارچگی در سال ۹۶ و در چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث بشری سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) به ثبت جهانی رسید.
موسوی موحد یادآور شد: در اصفهان در پشتِ مجموعه مسجد جامع عتیق خانه‌های تاریخی ارزشمندی وجود دارد که یا مجهول المالک یا کثیرالمالک هستند یا اینکه متولی درست و حسابی ندارند و می بینیم که این دانه‌ها بافت تاریخی رو به ویرانی می روند و اگر خراب بشوند یکپارچگی بافت هم از بین می رود.
وی افزود: سه ده معروف خوزان، فروشان و ورناسفادران خمینی شهر بافت یکپارجه ای داشتند اما اکنون که این محدوده ها را با اولین عکس‌های هوایی آنها در سال ۱۳۳۵ مقایسه می کنیم متوجه می شویم که بخش های زیادی از این بافت به هم پیوسته از دست رفته و ما در این شرایط باید بتوانیم بقیه یکپارچگی آن را حفظ کنیم.
وی در ادامه گفت: به همین دلیل با خیابان کشی در بافت تاریخی به شدت مخالف هستیم و بقیه خیابان‌ها هم در محدوده بافت تاریخی خمینی شهر در طرح تفصیلی حذف شدند.
موسوی موحد یادآور شد: خانه های تاریخی ضلع شمالی خیابان بخشداری با عرض ۱۶ متر حفظ می شود اما با این عرض، برخی خانه های واجد ارزش تخریب خواهند شد و این یکپارچگی بافت را از بین می برد اما از سوی دیگر تاکید کسانی که اصرار برای عبور این خیابان دارند، ایجاد کاربری های تجاری در دو طرف خیابان است و ما با آن مخالفیم.
وی اظهار داشت: گفته می شود کاربری‌های تجاری متناسب با بافت تاریخی خواهد بود، کاربری هایی مثل صنایع دستی یا کافه رستوران اما همه این ها در مقام حرف است و در مقام عمل مشخص نیست چه اتفاقی بیفتد.
تلاش کمیسیون ماده پنج برای حل مشکل
مدیرکل دفتر فنی استانداری اصفهان اما به ایرنا گفت: مصوبه ۱۶۸ شهر این اختیار را به استان ها داده است که موضوعات این چنینی را بررسی کنند.
محمد یوسف زاده تصریح کرد: با توجه به اینکه بافت تاریخی خمینی شهر هویت و ارزش بالایی دارد حساسیت های زیادی هم در کمیسیون های استان داشته است. تعریض های صورت گرفته باوجود اینکه دارای طرح مصوب بوده اند و نقل و انتقالات و اقدامات مختلفی در رابطه با آن ها انجام شده ولی استانداری با توجه به اهمیتی بافت تاریخی داشته است، بر اساس نظرات موجود موارد را بازنگری کرده است.
وی افزود: هرگونه اقدامی که انجام شده با نظر و تایید میراث فرهنگی بوده است و برای اینکه این موضوع کنترل مضاعف هم بشود، نظر شورایعالی معماری و شهرسازی هم برای تمامی موارد گرفته شده است لذا با وجود مصوباتی که پیش تر برای این خیابان وجود داشته، مصوبات کمیسیون ماده پنج استان بر این تاکید کرده است که برای خانه های تاریخی ثبت شده هیچ گونه مشکلی پیش نیاید.
مدیرکل دفتر فنی استانداری اصفهان گفت: رویکرد ما چنین نبوده است که یک خیابان به مفهوم امروزه تعریف کنیم. سعی شده است که نقش گذر متناسب با بافت و عملکرد آن باشد اما در کمیسیون ماده پنج عرض خاصی برای گذر ذکر نشده است چرا که در برخی موارد ممکن است عرض بیشتر از ۱۶ متر و در مواردی هم این عرض کمتر از ۱۲ متر باشد که تعیین آن توسط میراث فرهنگی صورت می گیرد.
وی افزود: رویکرد کمیسیون ماده پنج استان این بوده که معبری با تاکید بر حفظ خانه‌های تاریخی و متناسب با بافت داشته باشیم و به همین دلیل هم در مصوبه استان هیچ ذکری از عدد خاصی نشده و چه بسا برخی جاها، عرض زیر ۱۲ متر هم باشد
یوسف زاده اظهار داشت: در کمیسیون ماده پنج عرض برایمان اولویت نداشته است چرا که برای ما حفظ بافت تاریخی و خانه‌ها با این شرط که باید مشکل ساکنان و نیازهای روزشان پاسخ داده شود، مهم است.
وی افزود: ترکیب اعضای کمیسون ماده پنج، اعضای شورایعالی معماری و شهرسازی و دستگاه های تخصصی مربوطه هستند و در این موضوع هم قطع یقین اولویت و نظر نهایی با میراث فرهنگی است و این سازمان باید بر اساس چهارچوب ضوابط خودش تصمیمات لازم را اتخاذ کند.
به گزارش ایرنا، این تصمیمات در نهایت به شورایعالی معماری و شهرسازی می رود و باید منتظر ماند و دید که آیا این شورای عالی در این مرحله با این اتفاق مخالفت خواهد کرد یا عملیات احداث خیابان اجرا و در آینده سرنوشتی دیگر برایش رقم خواهد خورد.
نظر شما