چه بلایی بر سر بازمانده عصر دایناسورها آوردیم؟

به گزارش ایرنا، در دل جغرافیای گلستان، گنجینه‌ گران‌بهای جنگل‌های هیرکانی که به فسیل‌ زنده ۵۰ میلیون ساله با وابستگی به دوران سوم زمین‌شناسی یا همان عصر دایناسورها مشهورند وجود دارد که به دلایل مختلف روز به روز از مساحت و کیفیت آن کاسته می‌شود.

زیبایی خیره‌کننده، گونه‌های متعدد گیاهی و جانوری، تنوع اقلیمی و اکوسیستمی، جنگل‌های هیرکانی را منحصر به فرد کرده و نمی‌توان زیست بوم پرندگان و گونه‌های نادر حیات وحش در این جنگل‌ها را نادیده گرفت.

جنگل‌های هیرکانی با حدود ۲ میلیون هکتار وسعت از آستارا در شمال استان گیلان شروع می‌شود و تا گُلیداغ در شرق استان گلستان امتداد دارد.

به گفته کارشناسان، مساحت جنگل‌های هیرکانی در گذشته حدود پنج میلیون هکتار بوده که با توسعه روستاها و گسترش شهرنشینی در سواحل دریای خزر و تبدیل محدوده جنگلی به زمین‌های زراعی و باغی در اوایل قرن بیستم، وسعت این جنگل‌ها به ۳.۶ میلیون هکتار کاهش پیدا کرد.

با استفاده ابزاری از زمین‌های جنگلی، چرای مفرط دام و تغییر کاربری، ۱.۸۵میلیون هکتار از این جنگل‌ها باقی مانده که از این مقدار فقط ۱.۲ میلیون هکتار از جنگل‌های هیرکانی، مرغوب است.

بار سنگین تغییر کاربری و قاچاق چوب بر دوش جنگل‌های هیرکانی

عضو هیات علمی گروه جنگلداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان خطر انقراض جنگل‌های هیرکانی با توجه به تغییر اقلیم و پیامدهای ناشی از آن مانند گرد و غبار، آفات و بیماری‌ها و سایر عوامل تخریبی مثل تخریب زمین‌های جنگلی، تغییر کاربری و قاچاق چوب را بسیار جدی دانست و گفت: خطر انقراض این جنگل‌ها جدی گرفته نمی‌شود.

جهانگیر محمدی به خبرنگار ایرنا گفت: جنگل‌های هیرکانی علاوه‌ بر تغییر کاربری و قاچاق چوب، در معرض خطرات بزرگتری از جمله تغییر اقلیم و افزایش ریزگردها و هجوم آفات و بیماری‌ها هستند که این پدیده‌ها بیش از پیش جنگل‌های هیرکانی را در معرض نابودی قرار داده است.

وی با بیان اینکه باید با جلوگیری از تغییر کاربری زمین‌های جنگلی و قاچاق چوب، بار را از روی دوش جنگل‌های هیرکانی برداریم، ادامه داد: جنگل‌های هیرکانی ضامن حیات بشر هستند و منافع سایر خدمات این جنگل‌ها مانند ارزش اکولوژیکی، رسوب‌گذاری در آب‌راه‌ها، تنظیم اقلیم، جلوگیری از سیلاب‌، ذخیره کربن و جلوگیری از فرسایش خاک بسیار بیشتر از خدمات گردشگری است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان تاکید کرد: براساس آمار بانک جهانی در سال ۲۰۰۲، ارزش خالص هزینه‌های خسارت ناشی از جنگل‌زدایی در ایران حدود ۷۶۰ میلیون دلار و خسارت ناشی از تخریب این جنگل‌ها حدود ۱۴۷ میلیون دلار برآورده شده که مجموع آنها برابر با ۰.۸ درصد تولید ناخالص داخلی است.

محمدی با بیان اینکه حفاظت از جنگل‌ها چاره‌اندیشی همه‌جانبه را می‌طلبد، گفت: بهترین راه حمایت و حفاظت از جنگل‌های هیرکانی و مدیریت پایدار، برنامه‌ریزی دقیق علمی است و تمامی روش‌های حفاظت و حمایت باید توسط کارشناسان متخصص تهیه و اجرا شود.

تغییر کاربری در اراضی غیرجنگلی اجرا شود

به گفته وی با توجه به گستردگی، وسعت، پستی و بلندی و کوهستانی بودن جنگل‌های هیرکانی و نیروی انسانی متخصص اندک، حفاظت به تنهایی برای حفظ این میراث کافی نیست و اگر عملیات حمایتی بر پایه دانش تخصصی بعد از حفاظت انجام نشود روند تخریبی جنگل‌های هیرکانی همچنان ادامه خواهد داشت.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان خواستار اجرای تغییر کاربری در زمین‌های غیرجنگلی شد و گفت: با توجه به کاهش سطح جنگل‌های هیرکانی، تغییر اقلیم، گسترش آفات و بیماری‌ها بهتر است طرح‌های گردشگری در زمین‌های غیرجنگلی اجرا شود.

چطور از جنگل‌های هیرکانی محافظت کنیم؟

عضو دیگر هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان نیز گفت: جنگل‌های هیرکانی از نوع معتدله خزان‌کننده هستند که در شمال (دامنه‌های شمالی رشته کوه البرز) قرار دارند و به دلیل قدمت چند میلیون ساله از لحاظ تاریخ طبیعی از اهمیت قابل توجهی برخوردار هستند.

سیدمحمد واعظ‌موسوی به ایرنا اظهار کرد: برخی از گونه‌های گیاهی جنگل‌های هیرکانی به دلیل قدمت چند میلیون‌ ساله به فسیل زنده شهرت دارند که این مساله اهمیت جنگل‌های هیرکانی را دوچندان می‌کنند.

به گفته وی جنگل‌های هیرکانی برخلاف بسیاری از جنگل‌های مشابه دیگر مانند جنگل‌های اروپا و آسیا تحت تاثیر عصر یخبندان قرار نگرفتند و به همین دلیل برخی ساختار، سیما و گونه‌های خاص قبل از عصر یخبندان همچنان در جنگل‌های هیرکانی وجود دارد حال آنکه این گونه‌ها در سایر جنگل‌ها منقرض شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان عوامل حفاظت از جنگل‌های هیرکانی را بسیار زیاد دانست و گفت: آموزش و افزایش آگاهی مردم در خصوص ارزش و اهمیت این جنگل‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل و راهکار موثر حفاظت از این نعمت خدادادی است.

جنگل‌های هیرکانی آب رفت!

وی ادامه داد: در حال حاضر جنگل‌های هیرکانی در برخی نقاط به ویژه در مناطق پایین‌دست از جمله روستاها و شهرها به‌واسطه توسعه شهرنشینی و افزایش ساخت‌وسازها و تغییر کاربری زمین و فشار به مرزهای جنگل در پایین‌دست و بالادست دچار کاهش مساحت شده و چرای بی‌رویه دام و تجاوز به حریم جنگل به آن آسیب زده است.

واعظ‌موسوی با بیان اینکه جنگل‌های هیرکانی علاوه‌بر کاهش کمیت، در کیفیت نیز دستخوش تغییر شدند، یادآور شد: در بسیاری از نقاط، مساحت جنگل‌های هیرکانی کاهش پیدا نکرده اما به‌واسطه دخالت‌های انسانی، بهره‌برداری‌های زیاد و غیراصولی و غیرقانونی دچار کاهش تراکم و کیفیت شده است.

وی با اشاره به اینکه برخی از تغییرات در سبک زندگی انسان جنگل‌های هیرکانی را تحت فشار قرار داده، گفت: رشد استفاده تفرجی از جنگل‌های هیرکانی و برداشت بالای زغال فشار بر این جنگل‌ها را مضاعف کرده است.

روند افزایشی رشد آفات و بیماری‌ها در جنگل‌های هیرکانی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به رشد آفات و بیماری‌های مختلف گیاهی به ویژه در سال‌های اخیر در جنگل‌های هیرکانی اشاره کرد و توضیح داد: بیماری «مرگ نارون» از دهه ۵۰ بسیاری از گونه‌های گیاهی و درختان خانواده «ملج» را دچار آسیب کرد و در سال‌های اخیر نیز بیماری «بلایت شمشاد» به گونه‌ ارزشمند درخت شمشاد آسیب‌های زیادی وارد کرده است.

واعظ‌موسوی اعتقاد دارد به دلیل افزایش رفت‌وآمد انسان به طبیعت در سال‌های اخیر نقل و انتقال عوامل بیماری‌زا به داخل جنگل‌های هیرکانی نیز تسریع شده است.

وی متذکر شد: نبود رویکرد مشخص در دستگاه‌های متولی برای مدیریت و حفاظت از این جنگل‌ها، از جمله مخاطراتی است که جنگل‌های هیرکانی را تهدید می‌کند و از سویی دیگر با تعطیلی هر طرح‌ جنگلداری، طرح‌ مشابه با نقطه قوت بیشتر جایگزین نشد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به فقدان توجه کافی برخی دستگاه‌های متولی در حفاظت از جنگل‌های هیرکانی اشاره کرد و گفت: در این مساله کمبود اعتبارات نیز سهیم است.

گردشگری بی‌ضابطه و غیراصولی بلای جان جنگل‌های هیرکانی

واعظ‌موسوی گفت: انتظار جمعیت ۹۰ میلیونی ایران از جنگل‌ها، دریافت خدمات تفرجی است و همه ساله‌ها در مناسبت‌های خاص مانند نوروز و تابستان شاهد حضور میلیون‌ها گردشگر از نقاط مختلف در شمال کشور هستیم که این حضور میلیونی مسافران، فشار مضاعفی را بر جنگل‌های هیرکانی وارد می‌کند و در این بین گردشگری غیراصولی و بی‌ضابطه بیش از پیش بر این مشکل می‌افزاید.

وی گفت: انسان به قدری در دل جنگل‌های هیرکانی نفوذ کرده که حتی دورترین ارتفاعات و نقاط این جنگل‌ها هم پا گذاشته و این رفت‌وآمدها و اقداماتی مانند آفرودسواری (بیراهه‌نوردی) در داخل اکوسیستم‌های طبیعی، جنگل‌های هیرکانی را تحت فشار قرار داده است.

این استاد دانشگاه معتقد است؛ براساس مطالعات انجام‌شده میزان تردد انسان‌ها در بسیاری از نقاط جنگل‌های هیرکانی بیش از ظرفیت آن مناطق و اکوسیستم‌ها است.

جنگل‌های ۵۰ میلیون ساله هیرکانی در سده اخیر نابود می‌شود؟

واعظ‌موسوی در پاسخ به این پرسش که آیا جنگل‌های هیرکانی در معرض خطر انقراض قرار دارند یا خیر، پاسخ داد: انقراض درباره موجودات جانوری یا گیاهی مصداق پیدا می‌کند و شامل اکوسیستم‌ها نمی‌شود، جنگل‌های هیرکانی قدرت سازگاری بالایی دارند و گونه‌های آن شرایط بسیار سخت را در دوره‌های مختلف زمین‌شناسی به سلامت پشت سر گذاشته و چندین میلیون سال را برای رسیدن به عصر حاضر سپری کردند.

وی ادامه داد: در کوتاه‌مدت و یا میان‌مدت نمی‌توان از نابودی کامل جنگل‌های هیرکانی صحبت کرد البته آسیب به این جنگل‌ها وجود دارد و در صورت تدام، آن را از حالت طبیعی و بکر خارج می‌کند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان عملکرد نسل‌های بعدی در حفاظت از جنگل‌ها را مثبت ارزیابی می‌کند و معتقد است؛ هر ساله فرهنگ عمومی جامعه در حفاظت از جنگل‌های هیرکانی در حال افزایش است و نسل حاضر و نسل‌های بعدی در حفاظت از جنگل‌های هیرکانی بهتر عمل خواهند کرد.

قاچاق چوب و برداشت بی‌رویه درختان جنگل یکی از عوامل اصلی تخریبی جنگل های هیرکانی است که عوامل مختلفی از جمله اقتصادی و اجتماعی را در دل خود جای داده است.

قانون طرح تنفس ۱۰ ساله جنگل که در سال ۱۳۹۵ با هدف مقابله با تخریب یک میلیون و ۱۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های شمال در دستور کار قرار گرفت مخالفان و موافقان زیادی داشت.

واعظ‌موسوی قاچاق چوب را یکی از مشکلات و چالش‌های پیش‌روی جنگل‌های هیرکانی دانست و تاکید کرد: طرح توقف بهره‌برداری از جنگل‌های شمال (طرح تنفس) برخلاف اسم زیبا در اجرا مشکلات متعددی داشت و ما را از چاله به چاه انداخت لذا در بخش بزرگی از جنگل‌های هیرکانی گرفتار ضعف مدیریت هستیم.

وی با بیان اینکه با توقف بهره‌برداری از جنگل‌های شمال، قاچاق چوب افزایش پیدا کرده، یادآور شد: طرح ممنوعیت برداشت از جنگل‌های شمال تنها روی کاغذ خوب بود اما نتوانست به اهداف خود دست یابد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم گفت: در راستای حفاظت حداکثری از انفال، امسال ۳۴۴ پرونده کشف قاچاق چوب جنگلی و محصولات فرعی به حجم ۵۸.۶۶ متر مکعب در استان تشکیل شد.

حمید سلامتی اظهار کرد: علاوه بر این، امسال ۱۹۱ پرونده برای تخریب و تصرف به ۱۰۸.۸ هکتار از اراضی جنگلی گلستان تشکیل شده و رسیدگی به این پرونده ها از طریق واحد حقوقی اداره کل در دست پیگیری برای رفع تصرف و خلع ید است.

وی خاطرنشان کرد: امسال نیز ۱۹ نفر در خصوص قطع درخت در گلستان دستگیر شده‌اند.

به گزارش ایرنا، قطع بی‌رویه درختان، چرای مفرط دام‌های سبک و سنگین، جاده‌سازی پیاپی تغییر کاربری گسترده جنگلی، دفن غیراصولی زباله، قاچاق چوب در سال‌های گذشته جنگل‌های هیرکانی را در معرض انقراض قرار داده و این خطر با تغییر اقلیم و پدیده‌های ناشی از آن سرعت بیشتری گرفته و نفس فسیل‌های زنده هیرکانی را به شماره انداخت.