قانون‌گذاری برای حضور کودکان در زیست‌بوم متاورس الزامی است

محمدمهدی سیدناصری در گفت‌وگو با خبرنگار کتاب ایرنا، با تاکید بر بالا بودن سرعت پیشرفت تکنولوژی و فناوری‌های دیجیتال، گفت: هر چقدر زمان می‌گذرد و جلوتر می‌ریم فناوری‌های دیجیتال بیشتر خودنمایی می‌کنند و جنبه‌های زندگی بشری را تحت تأثیر قرار می‌دهند. تعاملات دیجیتالی به یک عنصر جدایی‌ناپذیر زندگی ما تبدیل شده و تکنولوژی‌های جدید روز به روز در حال دگرگون کردن سبک زندگی گذشته و خلق مفاهیم جدید هستند.

موضوع چگونگی اثرگذاری متاورس بر کودکان و تبیین مسائل حقوقی مربوط به آن بسیار مهم و حائز اهمیت است

پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان با اشاره به اسامی پروژه‌ها و ایده‌های دیجیتالی جدیدی که شروع به فعالیت می‌کنند، ادامه داد: هر کدام از پروژه‌ها برای خود هدفی مشخص کرده و درصدد جلب توجه افکار عمومی هستند. یکی از این پروژه‌های جدید و نوظهور که توجهات زیادی را هم به خودش جلب کرده، پروژه متاورس (Metaverse) است. متاورس یک پروژه واقعیت مجازی برای پیوند جهان فیزیکی با زندگی دیجیتال، دنیای آواتارها و نسل بعدی اینترنت به شمار می‌آید. متاورس نوعی واقعیت مجازی دیجیتال جایگزین است که کاربران در آن زندگی، کار، تحصیل و معاشرت می‌کنند و همیشه آنلاین هستند.

او با بیان اینکه این پدیده تکنولوژیک می‌تواند انقلابی در تربیت اجتماعی و رشد کودکان به وجود آورد، توضیح داد: استفاده درست از متاورس می‌تواند راه‌حل مشکلات زیادی باشد و از طرفی کاربری نادرست آن می‌تواند مشکلات بسیار بزرگی ایجاد کند حال ابتدا در این محیط ناشناخته موضوع چگونگی اثرگذاری متاورس بر کودکان و تبیین مسائل حقوقی مربوط به آن بسیار مهم و حائز اهمیت است.

به گفته این مدرس دانشگاه، با وجود متاورس، مرز میان واقعیت و مجازی روز به روز محوتر می‌شود. با این که متاورس اغلب برای بزرگ‌سالان طراحی شده است، اما به نظر می‌رسد کودکان نیز از کاربران اصلی پلتفرم متاورس هستند. از این روی، منصفانه است که بیان شود مشارکت در بسترهای واقعیت مجازی به طور روزافزون به دست جمعیت‌های جوان‌تر رخ می‌دهد.

برای متاورس هیچ قانون خاصی وجود ندارد

سیدناصری با اشاره به نتایج یک نظر سنجی در سال ۲۰۲۲ میلادی، بیان کرد: این نظرسنجی شامل ۷هزار نوجوان از ۴۴ ایالت ایالات متحده بوده است، ۲۶ درصد دارای هدست‌های واقعیت مجازی‌اند. با توجه به این که متاورس تجربه‌ای کامل، عمیق و حسی ایجاد می‌کند، برای قشر کم سن هیجان ویژه‌ای دارد؛ از این روی با وجود این‌که بسیاری از فضاهای تعاملی متاورس برای بزرگسالان طراحی شده‌‍اند، مطابق با بررسی‌های انجام شده، بیش از نیمی از کاربران، یعنی ۵۱ درصد، در متاورس زیر ۱۳ سال و تا ۸۳ درصد کاربران این محیط کمتر از ۱۸ سال دارند. این امر نشان می‌دهد که حضور کودکان و فعالیت آنان در متاورس موجب استمرار حیات این جهان مجازی است.

۵۱ درصد، در متاورس زیر ۱۳ سال و تا ۸۳ درصد کاربران این محیط کمتر از ۱۸ سال دارند

پژوهشگر حقوق بین‌الملل درباره دلایل محبوبیت متاورس میان کودکان بیان کرد: دلایل محبوبیت متاورس را می‌توان در سه گروه، تقسیم کرد: ۱- توانایی برقراری تعاملات اجتماعی مختلف؛ بدین معنی که کاربران ملزم به تعامل پیش فرض نیستند و می‌توانند به صورت خود مختار با یکدیگر ارتباط برقرار کنند؛ ۲- این دنیای مجازی فضایی مملو از مصنوعات دیجیتالی است؛ برای مثال آواتارها، آیتم‌ها و تجربیات دیگر که در نوع خود جذاب است؛ ۳- قابلیت ناشناس بودن و احساس راحتی در محیط و در نتیجه آزادی بیان موجب محبوبیت می‌شود.

او درباره چرایی محبوبیت متاورس توضیح داد: کاربر در این دنیای مجازی، اجتماعاتی را در مقایسه با دنیای طبیعی درک می‌کند و به صورت ناشناس می‌تواند محیط‌های متفاوتی را تجربه و به نوعی عقیده واقعی خود را ابراز کند. این امر چالش‌ها و فرصت‌های مهمی را برای ساخت هویت دلخواه به دست کاربران فراهم می‌کند. به رغم فراگیری این بستر برای متاورس به منزله پدیده‌ای اثرگذار و با خطرات متعدد هیچ قانون خاصی وجود ندارد. این فقدان، خطرات مربوط به متاورس را افزایش می‌دهد.

نمی‌توان از خطرات متاورس برای کودکان چشم پوشی کرد

سیدناصری با تاکید به اینکه خطرات متاورس در افراد آسیب‌پذیر از جمله کودکان تأثیر بیشتری خواهد داشت، گفت: گرچه کودکانی که با متاورس بزرگ می‌شوند، توانایی‌های جدیدی به دست می‌آورند و متاورس فرصتی عالی برای نسل جدید است تا محیط‌های اجتماعی و تعاملی مختلفی را تجربه کنند؛ اما خطرات این محیط برای کودکان نیز بسیار مهم و متعددند؛ به گونه‌ای که نمی‌توان از آن چشم پوشی کرد.

متاورس نوعی تجربه عملی را ارائه می‌دهد تا به کودکان کمک کند دنیای اطراف خود و نحوه‌ تعامل با محیط را به خوبی درک کنند

پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان با اشاره به مزیت‌های متاورس گفت: متاورس تجربه‌ای منحصر به فرد به کودکان ارائه می‌کند. این محیط، زمینه‌های آموزشی را توسعه می‌دهد و کودکان را قادر می‌سازد به گذشته برگردند یا از مکان‌هایی دیدن کنند که هرگز نمی‌توانستند در آن کاوش کنند یا مهارت‌های بسیاری را فراگیرند. متاورس نوعی تجربه عملی را ارائه می‌دهد تا به کودکان کمک کند دنیای اطراف خود و نحوه‌ تعامل با محیط را به خوبی درک کنند و به طور بالقوه انگیزه‌ی یادگیری‌شان را افزایش دهد.

او ادامه داد: متاورس در حوزه‌ بهداشت و درمان کودکان نیز کاربردهای فراوانی دارد؛ مثلا استفاده از متاورس در چند مرکز تحقیقاتی برای برخورد با کودکان اوتیسم استفاده می‌شود. در این محیط، این کودکان با اشیا و محیط بیشتر تعامل دارند. کاربردهای دیگر برای کودکان مبتلا به اختلال یادگیری و ذهنی است که تعامل در اتاق‌های چند حسی و بازی تعاملی را برای کودکان دارای ناتوانی ذهنی و رفتاری ممکن می‌کند. همچنین متاورس به طور بالقوه به کاهش اختلالات کودکان از جمله ناتوانی در ارتباط با همسالان کمک کند. این امر بدین دلیل است که «آواتارها» در دنیای مجازی تعاملات زندگی واقعی را شبیه سازی می‌کنند؛ در نتیجه می‌توان آموزش اجتماعی شدن را بدون بازخوردهای منفی برای کودکان فراهم کرد.

به همه‌ انواع آسیب‌ها در متاورس به طور قانونی توجه نمی‌شود

سیدناصری با تاکید بر لزوم وجود امنیت برای کودکان در فضای متاورس، بیان کرد: متصدیان متاورس به دلیل خطرات آن باید اطمینان داشته باشند که کودکان بدون امنیت لازم به این محیط دسترسی ندارند؛ گرچه تشخیص سن نیز در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی از جمله متاورس اغلب نامطمئن و نادرست است. به‌علاوه این امر در صورت تحقق نیز چاره‌ای مداوم برای ممنوعیت دسترسی کودکان به پلتفرم‌ها و سایر بسترهای مناسب برای بزرگسالان نیست.

متصدیان متاورس به دلیل خطرات آن باید اطمینان داشته باشند که کودکان بدون امنیت لازم به این محیط دسترسی ندارند

پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان با بیان اینکه خطرات محیط متاورس از جمله ارائه و انتشار محتویات مضر و نامناسب مانند مطالب تروریستی، تصاویر سوءاستفاده جنسی و جرائم مختلف است؛ ادامه داد: گرچه در حال حاضر در پلتفرم‌های موجود نیز این موارد وجود دارد، اما متاورس به دلیل محیط سه بعدی آن و تعامل با آواتارهای دیجیتال، نوع جدیدی از محتوای مضر را ارائه می‌کند. همچنین به همه‌ انواع آسیب‌ها در متاورس به طور قانونی توجه نمی‌شود؛ زیرا باعث آسیب فیزیکی نمی‌شوند.

او افزود: گرچه بیان شده است که آواتارهای آینده در متاورس ممکن است تا حدی پیشرفته شوند که با پیوندی عصبی، درد فیزیکی تجربه شده در متاورس را به مغز انسان منتقل کنند که در این صورت، صدمات جسمی ذیل قوانین مربوطه قرار می‌گیرند؛ با این حال رایج‌ترین انواع آسیب‌هایی که در متاورس تجربه می‌شود، معنوی، روانی و عاطفی است. نمونه‌ای از این آسیب‌ها، که در بازی روبلاکس اتفاق افتاده، جایی است که سایر بازیکنان به آواتار یک کودک «تجاوز گروهی» کرده بودند. این دسته از صدمات، تحت پوشش قوانین مرتبط در دنیای طبیعی قرار می‌گیرند که باید جبران مناسب برای آن لحاظ شود.

پیامدهای منفی متاورس در کودکان

سیدناصری درباره خطراتی که فضای متاورس برای کودکان می‌تواند داشته باشد، توضیح داد: به علاوه به خطرات فیزیولوژیکی نیز مانند حالت تهوع، فشار چشم و سرگیجه به دلیل ماهیت ابزارهای دسترسی به متاورس، همچنین به نگرانی‌ها درباره‌ی سایر خطرات روانی مانند اعتیاد، افزایش پرخاشگری و جدایی از واقعیت (کودکان تصور می‌کنند در محیط دیجیتالی، که به آن دسترسی دارند، حضور نیز دارند) نیز به منزله‌ پیامدهای منفی متاورس در کودکان می‌‎توان اشاره کرد.

کودکان، که عکس والدین با دنیای دیجیتال رشد کرده‌اند، خودشان همه چیز را در دنیای مجازی خود طراحی می‌کنند

پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان با اشاره به اینکه ممکن است والدین در صورت نیاز به مداخله، نتوانند ببینند فرزندانشان در متاورس چه می‌کنند؛ توضیح داد: کودکان از طریق دستگاه‌هایی مانند هدست‌های واقعیت مجازی یا عینک‌های واقعیت افزوده به آن دسترسی خواهند داشت. شاید به ذهن برسد که یکی از شیوه‌های کنترل‌های والدین برای هدست‌های واقعیت مجازی، می‌تواند دسترسی والدین به برنامه‌های خاص را مسدود کند، اما کودکان، که عکس والدین با دنیای دیجیتال رشد کرده‌اند، خودشان همه چیز را در دنیای مجازی خود طراحی می‌کنند.

به گفته سیدناصری، متا هدست اکولوس را طوری طراحی نکرده است که به‌طور کامل با رویکرد متمرکز بر امنیت سازگار باشد. بدین دلیل اقداماتی دیگر باید برای توسعه‌ ابزارهای نظارت والدین انجام شود. در این راستا، توجه به مسائل مهمی که والدین باید در مورد متاورس بدانند نیز بسیار مهم است. در واقع گرچه متاورس تا توسعه کامل فاصله دارد، اما باید به اصول اساسی کودک پروری دیجیتال به ویژه با توجه به چگونگی تکامل متاورس توجه شود.

این مدرس دانشگاه با تاکید بر اینکه کنترل این جهان مجازی مستلزم قانون‌گذاری خاص و استفاده از سیاست‌های ویژه برای مدیریت این پلتفرم و کاربران آن است، ادامه داد: در عین حال، به دلیل فقدان قانون درباره متاورس برای کنترل نسبی این محیط، می‌توان از برخی بسترهای حقوقی و قانونی عام مانند حقوق مالکیت معنوی، حقوق قراردادها، قوانین مربوط به مسئولیت مدنی و قوانین جزایی و کیفری، به صورت جزئی بهره برد.

او افزود: به‌علاوه استفاده از بسترها و ابزارهای خاص نیز می‌تواند در این مسیر راهگشا باشد. نباید فراموش کنیم که بشر در مقابل تکنولوژی راه فراری ندارد؛ پس بهتر است هر چه زودتر تعامل صحیح با محصولات تکنولوژیک را فرا بگیرد و در آخر باید گفت؛ تکنولوژی بیشتر از آنکه ذاتاً فناورانه باشد ماهیتی اخلاقی و فرهنگی و انسانی دارد و تکنولوژی به خودی خود مخرب نیست و نحوه استفاده از آن بسیار مهم است.