امروزه صنعت گردشگری (توریسم) پس از صنایع خودروسازی، ساختمان و مواد غذایی به عنوان چهارمین صنعت برتر جهان شناخته می‌شود که سهم آن در تولید ناخالص داخلی جهان بیش از بخش‌هایی مانند کشاورزی و مشارکتش در اشتغال از خودروسازی نیز بیشتر است. ارقامی همچون ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی (۱۰ تریلیون دلار)، تولید یک شغل از میان هر یازده شغل، صادرات ۱.۳ تریلیون دلاری، ۰.۰۶ درصد از صادرات جهان، رشد گردشگری بین‌المللی به میزان ۱۰۳۵ میلیون نفر و پیش‌بینی رشد تعداد گردشگر به میزان ۱.۸ میلیارد نفر در سال ۲۰۳۰، نشان می‌دهد صنعت گردشگری به یکی از بزرگ‌ترین و پررونق‌ترین بخش‌های اقتصادی جهان تبدیل شده است. (۱)
ایران با دارا بودن پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی برای هفت استان، یک کشور دریایی محسوب می‌شود و دارای ظرفیت‌های بسیار برای گردشگری دریایی
با فروکش پاندمی کرونا و با وجود تداوم برخی چالش‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی، بهبود بخش سفر و گردشگری طی سال ۲۰۲۲ با سرعت ۲۲ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل آن ادامه یافته و به ۷.۷ تریلیون دلار رسیده است؛ هرچند تولید ناخالص داخلی جهانی آن هنوز ۲۲.۹ درصد کمتر از اوج خود در سال ۲۰۱۹ است. گزارش شورای جهانی گردشگری با اشاره به عبور ارزش بخش گردشگری از ۹.۵ تریلیون دلار، افزوده است پس از احیای ۱۱ میلیون شغل در سال ۲۰۲۱، این بخش ۲۱.۶ میلیون شغل جدید در سال ۲۰۲۲ ایجاد کرد و عدد بیش از ۲۹۵ میلیون شغل در سراسر جهان محقق شد. (۲)
در این میان، گردشگری ساحلی و دریایی یکی از صنایع دریایی رو به رشد در جهان محسوب می‌شود که در بسیاری از کشورها مورد توجه ویژه قرار گرفته است؛ تورهای دریایی، ورزش‌ها و تفریحات آبی، غواصی و سایر سرگرمی‌های مرتبط با ساحل و فراساحل همگی در گردشگری دریایی قرار می‌گیرند. ایران نیز با دارا بودن پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی برای هفت استان، یک کشور دریایی محسوب می‌شود. به همین خاطر برای استفاده از صنعت گردشگری دریایی، فراهم کردن زیرساخت‌ها و امکانات مانند ساخت شناورها و قایق‌های تفریحی، ساخت اسکله‌های تفریحی، پارک‌های دریایی و زیردریایی‌های تفریحی در اولویت قرار دارد.
رشد شتابان همسایگان جنوبی ایران در توسعه گردشگری
در ضلع جنوبی فلات ایران و در کرانه‌های جنوبی خلیج‌فارس، کشور امارات متحده عربی و به‌ویژه بندر دوبی، امروز به یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگران دنیا تبدیل شده است که در سال ۲۰۱۶ توانست به پربازدیدترین شهر توریستی دنیا تبدیل شود و در یک رقابت پرفشار، هنگ کنگ و پاریس را پشت سر بگذارد. ساخت هتل‌های مجهز، توسعه اماکن تفریحی و توریستی، ایجاد خطوط هوایی پیشرفته و پروازهای منظم به سراسر دنیا، ساخت جزایر مصنوعی در سواحل و برگزاری نمایشگاه اکسپو ۲۰۲۰ در سال‌های اخیر دبی را به مقصد جذاب گردشگران جهانی تبدیل ساخته است.
کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس از عربستان و قطر با منابع عظیم ناشی از فروش نفت و گاز تا امارات که قطب مهمی در تجارت منطقه است و حتی بحرین و عمان حساب ویژه‌ای روی درآمدهای حاصل از گردشگری دریایی باز کرده‌اند
به نظر می رسد سواحل عربی خلیج فارس با تعریف مناسب از موقعیت خود و نیز به کارگیری تکنولوژی و تجارت در امر گردشگری موفق عمل کرده‌اند. امارات متحده عربی با سرمایه‌گذاری در دوبی توانسته کشتی‌های تفریحی و نیز مسافران زیادی جذب کند. امروز دبی در سواحل جنوبی خلیج‌فارس به کانون تعاملات جهانی در حوزه اقتصادی و فرهنگی تبدیل شده و نقش مهمی در هویت‌سازی و هویت‌دهی فرهنگی به این آبراهه بازی می‌کند.
کشوری چون بحرین نیز برای جذب گردشگران از خاورمیانه و اروپا در فصل کشتیرانی تلاش فراوان کرده است. این توسعه سرمایه‌گذاری در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس نشان‌دهنده میزان درآمدزایی گردشگری دریایی و ساحلی برای این دسته از کشورها است.
کشور قطر، مخزن بزرگ گازی جهان نیز با وجود درآمد ناخالص ملی بالایی که از محل اکتشاف و صدور گاز نصیبش می‌شود از حوزه گردشگری غافل نمانده و با برگزاری مسابقات بزرگی مثل جام جهانی فوتبال به دنبال معرفی خود و جذب گردشگران است تا ضمن هویت‌یابی در عرصه جهانی به تنوع‌بخشی اقتصاد خود یاری رساند.
در تازه‌ترین تحولات سال‌های اخیر، عربستان سعودی بزرگ‌ترین کشور منطقه خاورمیانه، با وجود اینکه بزرگ‌ترین صادرکننده نفت دنیا است، برنامه بلندپروازانه خود را با تمرکز بر حوزه گردشگری برای رهایی از اقتصاد نفتی تا سال ۲۰۳۰ آغاز کرده است. این کشور با اجرای ابر پروژه «نئوم» (NEOM) با بودجه کلان ۵۰۰ میلیارد دلاری، ساخت شهری هوشمند با کربن صفر و پیشرفته در حوزه‌های فناوری، صنعت، انرژی و گردشگری را آغاز کرده است که در نهایت به بزرگ‌ترین کانون گردشگران در جهان تبدیل شود. سعودی‌ها قصد دارند تا سال ۲۰۳۰میلادی ۱۰۰ میلیون بازدیدکننده داشته باشند و حاضرند یک تریلیون دلار برای ایجاد یک مقصد جذاب گردشگری هزینه کنند و این پادشاهی تأمین بودجه هزاران اتاق هتل، خرید آثار هنری و تأمین مالی تولیدات سینمایی را تضمین کرده است. ساخت شهرهای جدید گردشگری ساحلی و تجهیز جزایر گردشگری ناشی از توجه جدی آنها به گردشگری به ویژه در سواحل است.
دریا و سواحل جنوبی ایران از دهانه اروندرود تا خلیج گواتر در چابهار در طول تاریخ بنا به شرایط و موقعیت طبیعی مناسب، کوه‌های مرتفع در نزدیک سواحل، وجود اقلیم بهتر همراه با بارندگی بیشتر نسبت به کرانه‌های جنوبی، بنادر آبادتر و جلگه‌های مناسب کشاورزی همواره پذیرای جمعیت و مهاجر بیشتری بوده است
سواحل ایران و ظرفیت‌هایی که باید بسیار جدی گرفت
کشورهای کرانه جنوبی خلیج‌فارس همچون امارات متحده عربی، قطر، عمان و عربستان در حالی در حوزه گردشگری چنین پروژه‌هایی را دنبال می‌کنند که نسبت به ایران ظرفیت چندانی در زمینه تاریخی و طبیعی نداشته و ندارند. موقعیت جغرافیایی و اقلیمی ایران و سابقه تمدنی و تاریخی این سرزمین فرصتی کم‌نظیر را در سطح منطقه و جهان برای ایران رقم زده و زمینه‌های لازم برای رونق و توسعه گردشگری فراهم ساخته که اگر به‌درستی دریافته شود، توانایی قرارگیری در جایگاه مناسب پرجاذبه گردشگری در سطح آسیا و جهان را خواهد داشت.
ایران از لحاظ ابنیه و آثار تاریخی، جزو ۱۰ کشور نخست دنیا است که از این نظر هیچ‌یک از همسایگان از چنین ویژگی برخوردار نیستند و از لحاظ جاذبه‌های اکوتوریستی نیز میان ۱۰ کشور برتر دنیا قرار دارد که جایگاه بسیار ممتازی است و از این لحاظ نیز موقعیت بی‌نظیری در منطقه خاورمیانه دارد.
دریا و سواحل جنوبی ایران از دهانه اروندرود تا خلیج گواتر در چابهار در طول تاریخ بنا به شرایط و موقعیت طبیعی مناسب، کوه‌های مرتفع در نزدیک سواحل، وجود اقلیم بهتر همراه با بارندگی بیشتر نسبت به کرانه‌های جنوبی و جلگه‌های مناسب کشاورزی همواره پذیرای جمعیت و مهاجر بیشتری بوده است و بنادر و جزایر ایرانی در طول تاریخ معمورتر و معروف‌تر بوده‌اند و همواره کانون تمرکز و تجمع بازرگانان و مسافران.
برای گردشگری دریایی چه کرده‌ایم؟
کشورهای جنوبی خلیج‌فارس در حال حاضر از موقعیت جغرافیایی خود استفاده بهتری می‌کنند و با توسعه زیرساخت‌های لازم، سواحلشان را به‌طور گسترده‌ای در خدمت صنعت گردشگری درآورده‌اند و سالیانه میزبان میلیون‌ها گردشگری هستند که مبلغ بالایی از درآمد ارزی را عاید این کشورها ساخته است؛ درحالی‌که در طول سواحل طولانی و بسیار دیدنی ایران به‌جرات می‌توان گفت که هیچ پروژه بزرگ گردشگری وجود ندارد و به‌غیراز جزیره زیبای کیش و تا حدودی جزیره قشم و هرمز، در دیگر مناطق ساحلی هیچ کار بزرگ و در سطح ملی و جهانی دیده نمی‌شود.
با مقایسه زیرساخت‌ها و امکانات دو سوی کرانه خلیج‌فارس، تفاوت مشهودی دیده می‌شود. درحالی‌که دبی، دوحه و دیگر شهرهای ساحل جنوبی، هتل‌ها، امکانات، جزایر مصنوعی و سایر خدمات رفاهی هر گردشگری را مجذوب و مسحور خودش می‌کند، در سواحل ما امکانات چندانی دیده نمی‌شود و انبوه گردشگران داخلی نیز که به دیدن سواحل و مناطق دیدنی جنوب می‌روند، سرپناهی جز چادرهای مسافرتی و احیانا پارک‌های ساحلی ناموزون و بی امکانات ندارند.
فراهم شدن زیرساخت‌های گردشگری و اقامتی سواحل و جزایر و گسترش و توسعه اقامتگاه‌های بومگردی و ایجاد هتل‌ها، باعث شکل‌گیری یک حوزه اشتغال ارزشمند و پایدار در منطقه خواهد بود و از پدیده گسترده قاچاق در این مناطق هم جلوگیری خواهد کرد
هر ساله و در فصول زمستان و اوایل بهار میلیون‌ها گردشگر داخلی عازم شهرهای ساحلی جنوب می‌شوند در حالی‌که کمترین امکانات رفاهی و تفریحی موجود نیست و تنها دلخوشی آنان آب‌تنی در آب‌های مواج و آبی خلیج نیلگون فارس و خرید برخی اجناس قاچاق خارجی است.
چه باید کرد؟
سواحل و مناطق جنوبی ایران با جذابیت و ویژگی‌های بی‌نظیر خود تاکنون بیش از اینکه به چشم توریستی دیده شوند به‌عنوان منبع انرژی دیده شده‌اند و توان‌های محیطی و تاریخی آن در توسعه گردشگری جز در موارد محدودی دیده نشده است؛ بنابراین لازم است مسئولان با اجرای پروژه‌های بزرگ توریستی در طول سواحل، هم به گسترش و توسعه امکانات در این مناطق یاری رسانند و هم با جذب گردشگران، رونق و توسعه درآمدهای غیرنفتی کشور را تحقق بخشند.
فراهم شدن زیرساخت‌های گردشگری و اقامتی سواحل و جزایر و گسترش و توسعه اقامتگاه‌های بومگردی و ایجاد هتل‌ها، هم باعث شکل‌گیری یک حوزه اشتغال ارزشمند و پایدار در منطقه خواهد بود که از پدیده گسترده قاچاق در این مناطق جلوگیری خواهد کرد و همزمان با ایجاد زیرساخت‌های مختلف، نظیر جاده و شبکه حمل و نقل و ایجاد تسهیلات برای گردشگران، رشد اقتصادی کشور افزایش و کیفیت زندگی سکنه بومی ارتقا خواهد یافت و از سوی دیگر، رشد و شکوفایی گردشگری، زمینه افزایش اطلاعات و آگاهی اجتماعی ساکنان، حفظ محیط زیست و میراث طبیعی کشور و همچنین ارزآوری و اشتغال‌زایی را فراهم می‌آورد.
پی‌نوشت
۱-شهین نرگسی و دیگران، «بررسی رابطه بین گردشگری، رشد اقتصادی و توسعه مالی در ایران (۱۳۹۵-۱۳۶۸)»، فصلنامه اقتصاد مالی، سال دوازدهم، شماره ۴۴، ۱۳۹۷
۲- گزارش شورای جهانی گردشگری برای پایان سال ۲۰۲۲ میلادی قابل دسترسی در:
نظر شما