اﺣﺴﺎس ﺷﺎدی و ﻧﺸﺎط یکی از ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎی ﻓﻄﺮی و از ﻧﯿﺎزﻫﺎی روانی اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر می‌آید. حس ﺷﺎدی از یک‌سو اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﺮای زﻧﺪگی ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺎزدهی ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻣﺎده می‌کند و از ﺳﻮی دیگر ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﯾژگی ﻣﺴﺮی ﺑﻮدن آن، ﺑﺴتگیﻫﺎی ﻓﺮد را ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ گسترده‌تر می‌سازد بنابراین می‌توان گفت زمانی که شهروندان اﺣﺴﺎس ﺷﺎدی کنند، ﻫﻤﻮاره در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ محیط زندگی و اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ تلاش بیشتری می‌کنند.
در رﺗﺒﻪﺑﻨﺪی ﺟﻬﺎنی ﺷﺎدکامی که در ﺳﺎل ۲۰۱۸ انجام گرفته، اﯾﺮان از میان ۱۵۶ کشور بررسی شده در رﺗﺒﻪ ۱۰۶ قرار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. صرف نظر از اینکه تا چه میزان این رتبه‌بندی‌های جهانی با واقعیات جوامع سازگار است و این واقعیات را با توجه به ویژگی‌های فرهنگی و مدنی و از آنها مهم‌تر هویتی و تمدنی چگونه می‌توان در نسبتِ هم رده‌بندی کرد باید گفت ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎیی مانند ﺟﻮان ﺑﻮدن ﺟﻤﻌﯿﺖ کشور در کنار وضعیت اقتصادی و نیز مواجهه با پدیده‌هایی مانند جنگ و بلایای طبیعی در وضعیت شادی جوامع موثرند. [۱]
در این پیوند، «مریم حاجی زردینی» و جمعی از همکاران در مقاله‌ای با عنوان «نقش سرمایه اجتماعی در شادکامی جوانان» [۲]به این موضوع پرداخته‌اند. در ادامه گزیده‌ای از آن را می‌خوانیم؛
اجزا سرمایه اجتماعی عبارتند از اعتماد اجتماعی، ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی، اﺣترام به بزرگترها، وفاداری به عهد، خوش‌قول و قراری، امنیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، آگاهی و شناخت، انسجام اجتماعی و سرمایه فرهنگی
اجزا سرمایه اجتماعی کدامند؟
سرمایه اجتماعی مفهومی کلی است که از اجزای متفاوتی تشکیل شده است. این اجزا دارایی‌های یک جامعه می‌تواند باشد که هیچ کسی به طور فردی مالک تمام آنها نیست. این نوع سرمایه تنها در صورت تملک جمعی معنی پیدا می‌کند و یک نفر هرگز نمی‌تواند مالک وجود سرمایه اجتماعی در جامعه باشد.
این ابعاد عبارتند از: اعتماد اجتماعی، ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی، اﺣترام به بزرگترها، وفاداری به عهد، خوش‌قول و قراری، امنیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، آگاهی و شناخت، انسجام اجتماعی و سرمایه فرهنگی.
ارتباط بین شادکامی و سرمایه اجتماعی
شادکامی از پدیده‌های روانشناختی است که از جمله مهم‌ترین نیازهای روانی بشر به شمار می‌آید و بر زندگی افراد تاثیر بسزایی دارد و تحت تاثیر عوامل اجتماعی مختلفی قرار دارد. سرمایه اجتماعی از جمله عوامل موثر بر شادکامی محسوب می‌شود. سرمایه اجتماعی در روابـط میـان افـراد تجـسم می‌یابد و نوعی سرمایه‌گذاری فردی یا جمعی، آگاهانه یا ناآگاهانه است که در روابط اجتماعی وجود دارد؛ به تعبیر دیگر شادکامی به عواطف مثبت، تعادل عاطفی و رضایت خاطر - هم متغیرهای فردی و هم متغیرهای اجتماعی- وابسته است و یکی از عوامل اجتماعی که بر سطح شادکامی جوانان اثرگذار است، سرمایه اجتماعی است.
سرمایه اجتماعی پیامدهای قوی و قابل ارزیابی بر زندگی انسان‌ها دارد. افراد شادتر زندگی طوﻻنی‌تر، همکاری اجتماعی و اﺣساس شادی بیشتر در هنگام کار و توانایی باﻻتری برای ﺣل و مقابله با مشکلات دارند. اﺣساس شادکامی به اﺣساسات مثبت فرد و رضایت خاطر او از زندگی مربوط می‌شود.
همچنین مطالعات نشان می‌دهد شادکامی هم به عواطف مثبت، تعادل عاطفی و رضایت خاطر که متغیّرهای فردی هستند، وابسته است و هم به متغیّرهای اجتماعی. سرمایه اجتماعی، شادی، جوانان، آموزش فعّاﻟیت‌های اجتماعی و مشارکت در کارهای گروهی، زمینه را برای افزایش نشاط افراد فراهم می‌کند و هرچه دامنه فعّاﻟیّت‌های افراد گسترده‌تر باشد، میزان شادی و نشاط آنان نیز بیشتر خواهد بود.
افرادی که دارای روابط اجتماعی باﻻتری هستند، از شادی و نشاط بیشتری برخوردارند، سرمایه اجتماعی و ابعاد آن با سلامت روانی و شادکامی رابطه دارد. میان شاخص‌های سرمایه اجتماعی و میزان شادی و نشاط رابطه معناداری برقرار است؛ بدین صورت که با افزایش سرمایه اجتماعی، میزان نشاط افزایش می‌یابد.
افراد شادتر زندگی طوﻻنی‌تر، همکاری اجتماعی و اﺣساس شادی بیشتر در هنگام کار و توانایی باﻻتری برای ﺣل و مقابله با مشکلات دارند
سطح فردی سرمایه اجتماعی بر شادکامی و کار داوطلبانه اثرگذار است و ﺣس ّ سودمندی و مشارکت سازمانی در سطح همسایگی، تأثیری مثبت بر شادکامی دارد. شخصیّت، عزّت نفس، اعتقادات مذهبی، سرمایه اجتماعی، فعّاﻟیّت‌های اوقات فراغت و... از جمله عواملی هستند که تأثیر به سزایی بر شادکامی دارند.
مشارکت اجتماعی و تاثیر آن بر شادکامی
مشارکت اجتماعی در معنای وسیع کلمه در برگیرنده انواع کنش‌های فردی و گروهی به منظور دخاﻟت در تعیین سرنوشت خود و جامعه و تأثیر نهادن بر فرایندهای تصمیم‌گیری درباره امور عمومی است.
مشارکت اجتماعی ارتباط تنگاتنگی با جامعه مدنی دارد. مشارکت اجتماعی ریشه در ساخت و روابط گروهی در سطوح محلّی و ملّی دارد و در نهایت، مبتنی بر یک فرایند است؛ فرایندی که طی آن، اطمینان و هم‌بستگی میان مردم برقرار می‌شود.
در زمینه رابطه میان ابعاد سرمایه اجتماعی و شادکامی، نتایج نشان می‌دهد که مشارکت بیشترین تأثیر را بر سطح شادکامی جوانان دارد و جوانانی که دارای سطح مشارکت اجتماعی قوی‌تری هستند، از شادکامی باﻻتری نیز برخوردارند همچنین متغیّرهای اعتماد اجتماعی و انسجام اجتماعی نیز در رتبه‌های بعدی اثرگذاری بر شادکامی قرار دارند.
معادله اعتماد و سرمایه اجتماعی
اعتماد اجتماعی را می‌توان داشتن ﺣسنﻇن به دیگران در روابط اجتماعی، که دارای دو طرف اعتمادکننده و اعتمادشونده است، دانست. این اعتماد تسهیل‌کننده روابط اجتماعی است و امکان سود یا زیان را در خود نهفته دارد.
همچنین اعتماد را به عنوان یک خیر جمعی با ارزش می‌توان تلقی کرد که به وسیله تعاملات اعضا در جامعه پیگیری می‌شود. ابعاد اعتماد اجتماعی عبارتند از: صداقت، صراﺣت، اطمینان، سهیم کردن، تمایلات همکاری جویانه و اعتماد کردن. اگر این اعتماد از ﺣد فردی به سطح سازمانی انتقال یابد، به عنوان یک سرمایه باارزش تلقی می‌شود. این سرمایه موجب پایین آمدن سطح هزینه‌های تعاملات اجتماعی و اقتصادی و اقدامات مختلف می‌شود.
اعتماد یکی از جنبه‌های مهم روابط انسانی و زمینه‌ساز مشارکت و همکاری میان اعضای جامعه است. اعتماد مبادﻻت را در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی سرعت می‌بخشد
اعتماد یکی از جنبه‌های مهم روابط انسانی است و زمینه‌ساز مشارکت و همکاری میان اعضای جامعه است. اعتماد مبادﻻت را در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی سرعت می‌بخشد.
اعتماد، بنیان سرمایه اجتماعی است و شرایط را برای عمل متقابل فراهم می‌کند؛ به تعبیری، اگر شما خوب رفتار کنید، من هم خوب خواهم بود. هنگامی که مردم به یکدیگر اعتماد دارند، بر مشکلات کنش متقابل فائق می‌آیند و دیگر هزینه‌های زیادی صرف جلب اعتماد افراد نمی‌شود.
راهکارهایی برای آوردن جامعه به مسیر شادکامی
۱- ارزیابی و شناخت عوامل مرتبط با شادکامی و سرمایه اجتماعی
۲- برنامه‌ریزی و ارایه راهکارهای مداخله‌ای مناسب به منظور توانمندسازی و تقویت سرمایه اجتماعی
۳- تشکیل کارگاه‌هایی جهت آموزش تعاملات اجتماعی و روابط بین فردی
پی‌نوشت:
[۱] . برای اطلاع بیشتر مراجعه شود به مقاله «تببین جامعه شناختی شادکامی جوانان بر اساس عوامل سرمایه‌ای و غیرسرمایه‌ای»، سعید سلطانی و داود قاسم‌زاده، برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره ۱۲، شماره ۴۸، شماره پیاپی ۴۸، آذر ۱۴۰۰، صفحات ۶۵-۱۰۳.
[۲] . «مریم حاجی زردینی» و جمعی از همکاران، «نقش سرمایه اجتماعی در شادکامی جوانان»، نشریه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، شماره ۵۵، تابستان ۱۴۰۲، صص ۷۹-۹۴.
نظر شما