به گزارش خبرنگار ایرنا زورخانه مکانی است مقدس که هیچ کس بدون وضو وارد آن نمی‌شود؛ این ورزش ریشه در تاریخ کهن ایران دارد و خاص ایرانیان است، کانونی برای مردی و مردانگی که مردانش به فتوت و جوانمردی شهره عام هستند.
زورخانه، قهرمان پرور نیست و هرچه هست از پهلوان و پهلوانی است و کسی که عنوان پهلوان گرفت، امین صادق جماعت می‌شود، در گذشته به هر نقطه از شهر که می‌رفت همگان به احترامش کلاه از سر برمی داشتند، هر چند پهلوان به رسم فروتنی پیش سلام کوچک و بزرگ بود و به دیگران درس تواضع می‌داد.
صدای زنگ و ضرب مرشد در فضای نه چندان وسیع زورخانه طنین‌انداز می‌شود تا پهلوانان و جوانمردان با سینه‌ای ستبر، یکی پس از دیگری وارد گود شوند و دایره وار ایستاده و کار را با ذکر الله و نام مبارک مولا علی (ع) آغاز کنند.
زورخانه‌ها به عنوان مکانی مقدس، صیقل دهنده روح افراد هستند و در اینجا نوای ضرب طنین‌انداز و یا علی گویی فضای محفل پهلوانان را عطرآگین می‌کند.
تاریخ طلایی ورزش زورخانه ای و کشتی پهلوانی همدان بهانه ای شد تا در گفت وگویی با عبدالله کاظمی روشن پیشکسوت باستانی کار این استان داشته باشیم.
ایرنا: قدیمی ها، ورزش زورخانه ای همدان را با چه پهلوانی می شناسند؟
کاظمی روشن: فیله همدانی اولین و بنام ترین پهلوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین بود. همان پهلوانی که به استخوان خردکن، شهرت داشت.
پهلوان فیله همدانی در سده هفتم هجری سرشناس‌ترین پهلوان ایران زمین و در دوره ایلخانی (دوران حکومت بر ایران) در همدان بود.
ایرنا: روایتی از این پهلوان بزرگ هم دارید؟
کاظمی روشن: خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی در جامع التواریخ و عطاملک جوینی در تاریخ جهانگشای جوینی داستان پهلوان فیله همدانی را چنین گفته‌اند: «پسر سوم چنگیز خان، اوگتای‌خان آرزو داشت که در مسابقه کشتی پهلوانی برنده شود. برای انجام مسابقه از پهلوان فیله همدانی و سی نفر دیگر از نوچه‌ها و پهلوانانش دعوت می‌کند.
پهلوان فیله در مسابقات مقدماتی همه حریفان را می‌اندازد و در آخرین مسابقه در برابر پهلوان بزرگ مغول و مورد نظر قرار می‌گیرد. اوگتای جایزه مسابقه را ۵۰۰ اسب و ۵۰۰ بالش سکه طلا در نظر می‌گیرد، در مسابقه پهلوان فیله آنچنان پهلوان مغول را به زمین می‌زند که صدای شکسته شدن استخوان‌های او را اطرافیان می‌شنوند.»
ایرنا: اوج ورزش زورخانه ای به چه دوره ای باز می گردد؟
کاظمی روشن: پهلوان علی میرزای همدانی در زمان قاجار در اوج این ورزش بوده است. این ورزش در دوران قاجاریه رونق خاصی می‌گیرد و یکی از تفریحاتشان همین کشتی پهلوانی پادشاه‌ها بوده و حتی ناصرالدین شاه در مسابقه‌ای سال ۱۲۶۵ شمسی به پیروزی می‌رسد و صاحب بازوبند پهلوانی می‌شود.
همین قهرمانی منجر به محبوبیت علی میرزای همدانی می‌شود و همراه با ناصرالدین شاه در کشورهای استقلال یافته شوروی می‌رود و با پیروزی در میدان مسابقه، بازوی پهلوانی را بازهم کسب می‌کند.
هر چند قبل از انقلاب این ورزش افول کرد، اما بعد از انقلاب تلاش زیادی کردیم و اواخر جنگ بود که استارت را زدیم. یعنی سال ۶۷ که تلاش کردیم در مسؤولان این ورزش جا بیفتد. به هر بهانه مراسم ترتیب می‌دادیم و مسؤولان را دعوت می‌کردیم. دهه ۷۰ دوباره این ورزش را احیا کردیم. آن زمان ریاست هیأت پهلوانی استان را برعهده داشتم.
همراه با دیگر دوستان توانستیم این ورزش را به اوج برسانیم و اجازه ندادیم مانند دوران پهلوی که افول ورزش زورخانه‌ای بود، این تفکر بار دیگر تکرار شود.
ایرنا: از پهلوان علی میرزای همدانی بیشتر می گویید؟
کاظمی روشن: مرحوم علی میرزای همدانی نخستین پهلوان صاحب بازوبند و ورزشکار عاشق دل در کمند زورخانه و ورزش باستانی و کشتی پهلوانی و دلاور زورخانه‌های کولانج و بنه بازار و شیشه گران شهر همدان بود.
پهلوان علی که پسوند «میرزا» را به علت سوادی که داشت به نامش افزوده‌اند در سال ۱۲۰۵ هجری شمسی به روایتی در قریه حصار همدان میعادگاه دلاورمردان با فتوت و مؤمنان امین و با کرامتی چون آیت‌ا... آخوند ملاعلی پای به عالم هستی نهاد و دوران کودکیش تا آنجا که نوشته‌اند به کار زارعت و کشاورزی گذشت و سپس به بازار روی آورد.
پهلوان علی که پسوند «میرزا» را به علت سوادی که داشت به نامش افزوده‌اند در سال ۱۲۰۵ هجری شمسی به روایتی در قریه حصار همدان میعادگاه دلاورمردان با فتوت و مؤمنان امین و با کرامتی چون آیت‌ا... آخوند ملاعلی پای به عالم هستی نهاد و دوران کودکیش تا آنجا که نوشته‌اند به کار زارعت و کشاورزی گذشت و سپس به بازار روی آورد.
علی میرزا قد و قامتی رشید و بلند و مردانه، سینه‌ای ستبر با پیشانی بلند و محاسنی در چهره و اندامی درشت و پر ابهت داشت به طوری که در میان پهلوانان گود زورخانه آن روزگاران همیشه یک سر و گردن از هم عصران خویش بلندتر بود.
ورزش را در زورخانه‌های کولانج بنه بازار، شیشه گران به همراه نامدارانی چون پهلوان فتحعلی و پهلوان شیرعلی و پهلوان مفتون و پهلوان عبدالعلی بکتاش شروع کرد.
ایرنا: پهلوان علی میرزا صاحب زنگ بود؟
کاظمی روشن: پهلوان علی میرزا در روزگار حیاتش با شکست پهلوانان نامی صاحب زنگ شد و در زورخانه‌های ایران احترام و آیین ویژه پهلوانان زنگی را برایش به جای می‌آوردند.
از پیشکسوتان زورخانه‌ای همدان نقل شده است؛ در یکی از شب‌های بسیار سرد و پر برف همدان علی میرزا که در خاتمه ورزش از زورخانه به خانه خویش به طرف حصار همدان می‌رفته (قریه حصار مجاور و نزدیک شهر همدان است) ۲ گرگ تنومند و گرسنه به وی حمله می‌کنند، علی میرزا گردن گرگ‌ها را در پنجه‌های نیرومند خود گرفته و سرهایشان را چنان بهم می‌کوبد که مغزشان متلاشی می‌شود و صبح روز بعد جسد گرگ‌های وحشی تماشاگه مردان و زنان حصار و شهر قرار می‌گیرد.
پهلوان علی میرزا پس از عمری طولانی در سال ۱۳۱۰ دارفانی را وداع گفت و او را در گورستان مجاور آرامگاه باباطاهر عارف همدانی به خاک سپردند.
ایرنا: گویا عمر طولانی هم داشت؟
کاظمی روشن: بله همینطور است. در روایات آمده این نامدار در سن ۶۰ سالگی پهلوان ایران شد و تا ۸۰ سالگی کشتی هم می‌گرفت و تا سن ۹۵ سالگی ورزش باستانی را ترک نکرد و بیش از ۱۰۰ سال زندگی کرد. او دارای منش‌های پهلوانی، فتوت، مروت و شجاعت بود و از آداب جوانمردان برخوردار، این پهلوان هرگز از حقوق و مستمری بازوبند پهلوانی که حق مسلم وی بود استفاده نکرد و در همه عمر از ثمره کار و کوشش خویش امرار معاش کرد.
ایرنا: ورزش پهلوانی همدان چقدر قدمت دارد؟
کاظمی روشن: ورزش باستانی در همدان بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد و پهلوان فیله همدانی به لحاظ شخصیت پهلوانی شهره خاص و عام بود. قدیمی‌ترین زورخانه همدان هم زورخانه سعادت است که در محله «پل یخچال» بنا شده است.
ایرنا: از سایر پهلوانان همدانی هم نام می برید؟
کاظمی روشن: پهلوانان بزرگی همانند علی میرزای همدانی، احمد کوهکش، فیله همدانی، مرحوم پهلوان سید احمد بطحایی، حاج محمد مسچی و پهلوان قاسم بی‌نیاز جزو پیشکسوتان ارزنده این رشته به شمار می‌آیند و پهلوانانی همچون حاج سید حسن حوایجی، حاج حیدر یلفانی، حسین مسچی و حاج محمد برنایی و شادروان عفراتی و... سال‌ها در گود زورخانه فعالیت داشته‌اند.
ایرنا: ورزش زورخانه ای در بین جوانان و نوجوانان چه جایگاهی دارد؟
کاظمی روشن: رهبر معظم انقلاب بیانات گوهربار از این ورزش دارند و فرمودند: «ورزش باستانی یک تاریخ است برای ما، یک ورزش نیست، یک فرهنگ است. ورزش باستانی یک گنجینه فرهنگی و تاریخی است.» ورزش باستانی کشورمان یک تاریخ و یک فرهنگ محسوب می‌شود، این ورزش اصالتاً ایرانی است و از تاریخ برای ما به یادگار مانده است.
رهبر عزیزمان بیانات گوهربار از این ورزش دارند و فرمودند ورزش باستانی یک تاریخ است برای ما، یک ورزش نیست، یک فرهنگ است.
این رهنمودهای رهبر معظم انقلاب باعث شد تا گرایش خانواده‌ها به این ورزش دوچندان شود و امروزه می‌بینیم در اقصی نقاط کشور زورخانه‌ها مملو از پیر و جوان است.
مسوولان اجرایی نیز حمایت همه جانبه داشتند و شاهد گرایش چشمگیر جوانان و نوجوانان هستیم. این ورزش تنها ورزشی است که با نام قرآن و ائمه اطهار (ع) شروع می‌شود و با نام امام زمان (عج) تمام می‌شود.
اکنون تمام رده‌های سنی به صورت مجزا فعالیت دارند و از مقام معظم رهبری بابت حمایت همه جانبه از این ورزش تشکر ویژه دارم.
این ورزش در نهاوند، ملایر، اسدآباد و همدان به خوبی جا افتاده است.
ایرنا: بنابراین جایگاه تاریخی این ورزش به خوبی حفظ شده است؟
کاظمی روشن: در حال حاضر توجه به ورزش زورخانه ای بسیار مناسب است اما معتقدم اگر ورزش زورخانه‌ای به خاطر قدمت و مذهبی بودن آن در مدارس تدریس شود، شاهد گرایش عده زیادی از جوانان به آن و دوری جستن آنان از فساد و تباهی از جمله اعتیاد خواهیم بود.
ایرنا: چرا گود زورخانه مقدس و مطهر است؟
کاظمی روشن: "بردن نام علی قسمت هر کس نشود"؛ همه ابزار و آلات این ورزش تعریف خاص خودش را دارد.
زنگ در جایگاه مرشد، زنگ خبر است و تنها برای پهلوانان و پیشکسوتان به صدا در می‌آید. ضرب نیز وسیله‌ای است که ورزشکاران با نوای خوش مرشد و صدای ضرب به حرکات هماهنگ و زیبای خود می‌پردازند.
فلسفه وجود «گود» در زورخانه هم بسیار جالب است. آنطور که گفته می‌شود گود زورخانه یادآور قتلگاه حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است و از این جهت برای ورزشکاران مکانی مقدس به حساب می‌آید.
درهای کوتاه زورخانه هم علامت فروتنی است، به گونه‌ای که هر ورزشکار، هنگام ورود سر خود را خم کند، ورزشکار باستانی از کبر و غرور گریزان است و این شعار باستانی کاران پیشکسوت است که: «شاه و گدا می‌آید، جان من پاک بیا، منزل ناپاکان نیست».
ایرنا: در مورد مرشد هم توضیح می دهید؟
کاظمی روشن: مرشد هم که در اصل گرداننده زورخانه است، مرشد به کسی می‌گویند که آوای خوشی دارد و هنگام ورزش، روی «سردم» می‌نشیند و با آهنگی زیبا و خواندن اشعاری درباره منقبت مولا علی (ع) و ائمه اطهار (ع) و سپس شعرهای دیگری در مورد مردی و مردانگی، حاضران گود را برای ورزش آماده می‌کند.
نظر شما