حجت الاسلام ایمان ضرابی به مناسبت سالروز شهادت امام جعفر صادق (ع) در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا اظهار داشت: اولین حرکت سیاسی اجتماعی ائمه (ع) در زمان امام صادق (ع) است و به نظر می رسد عملکرد امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) تمهیدی برای حرکت امام صادق (ع) بوده است. در این برهه، تغییرات مهمی واقع می شود که یکی از آن ها دریافت خمس بود که آن حضرت شخصا اقدام به این کار کرد و در روایتی امام ششم فرمود «من از ثروتمندان مدینه هستم ولی خمس را ولو درهم واحدی باشد، اخذ می کنم».
موسس فقه ولایی شیعه
وی افزود: از زمان امام صادق (ع)، نقطه عطفی در تاریخ اسلام پیدا شد. ایشان شأن فقیه را از حد فتوا دادن به حد ولایت بالا برده و فرمودند «انی قد جعلته علیکم حاکماً؛ من این فقیه را بر شما حاکم قرار دادم.» در چنان اوضاع و احوالی که امام صادق(ع) می‌زیست، قیام‌های متعدد و فشارهای فراوانی وجود داشت، لذا حضرت که موسس فقه ولایی بود، خواه ناخواه باید طرحی ارائه می‌کرد و آن «طرح خودگردانی شیعه» بود که امام(ع)، فقیهان را محور مراجعه شیعیان قرار می‌داد تا فقه ولایی را پیاده کنند.
ضرابی اضافه کرد: امام صادق در اینجا تصدی مباشر ندارد. یعنی خود حضرت کاری انجام نمی دادند. زیرا تجربه تاریخی این اجازه را نمی‌داد و لذا از اینجا تبعیت از فقیه به عنوان جانشین امام به وجود آمد و روایات عمر بن حنظله کاملاً گویای چنین وضعیتی است. هرچند روایت ابوخدیجه در خصوص قضاوت است اما با در نظر گرفتن ملازمات عرفی آن که جنبه‌هایی از مقام ولایی را داراست، می توان جایگاه فقیه را از آن استفاده کرد.
شیعیان تنوری
این استاد حوزه با اشاره به روایتی از کتاب مناقب ابن شهر آشوب گفت: تبعیت از امام را می توان در این روایت دریافت کرد که می تواند به فقیه جامع الشرایط تفویض شود. در این روایت آمده است که سهل بن حسن خراسانی به خدمت امام صادق (ع) رسید و گفت «امامت حق شماست؛ زیرا شما خانواده رافت و رحمت هستید. پس چرا برای گرفتن حق قیام نمی کنید، در حالی که صد هزار نفر از پیروان شما با شمشیرهای خود حاضرند تا در کنار شما با دشمنان بجنگند».
امام صادق فرمود «ای خراسانی! بنشین تا حقیقت بر تو آشکار شود.» آنگاه دستور دادند تا تنور را که در کنار اتاق بود، روشن کنند و سپس به سهل فرمود «ای خراسانی! برخیز و در میان این تنور بنشین»؛ خراسانی شروع به عذرخواهی کرد و گفت «یابن رسول الله! مرا به آتش نسوزان و از این حقیر بگذر». امام فرمود «ناراحت نباش! از تو گذشتم؛ در این هنگام هارون مکی در حالی که نعلین خود را در دست گرفته بود، وارد شد و سلام کرد.
امام پاسخ سلام او را داده و فرمود «نعلین خود را بیانداز و در تنور بنشین». هارون نعلینش را انداخت و بی درنگ داخل تنور شد. امام صادق (ع) با خراسانی به سخن مشغول شد و از اوضاع بازار و خصوصیات خراسان چنان سخن می گفت که گویا سال های دراز در آنجا بوده اند. سپس از سهل خواستند تا ببیند وضع تنور چگونه است. سهل می گوید «بر سر تنور که رسیدم، دیدم هارون در میان خرمن آتش دو زانو نشسته است. همین که مرا دید، از تنور بیرون آمد و به ما سلام کرد.»
امام به سهل فرمود «در خراسان چند نفر از اینان پیدا می شود؟» سهل عرض کرد «به خدا سوگند! یک نفر هم پیدا نمی شود.» امام فرمود «آری؛ به خدا سوگند! یک نفر هم پیدا نمی شود. اگر پنج نفر همدست و همداستان این مرد یافت می شد، ما قیام می کردیم.»
تحول و رشد علمی جامعه
ضرابی گفت: در اوایل حکومت بنی عباس بود که حرکت علمی شتاب بیشتری گرفت. به نوشته احمد امین در مدت ۸۱ سال حکومت بنی امیه حتی یک مدرسه در دنیای اسلام ساخته نشد. اصولاً بنی امیه در خط علم نبودند ولی در دوران بنی عباس به جهات سیاسی و اجتماعی آن زمان، علم رشد غیر طبیعی پیدا می‌کند.
وی افزود: ابن قتیبه در کتاب الإمامة و السیاسة نوشته است در زمان هارون که حدود سال‌های ۱۸۰-۱۹۰ بود، ممکن است کسی در ادبیات، شعر، فقه و مسائل علمی مناظره کند و ۱۱ سال داشته باشد. حالا این مساله را با ۸۱ سال حکومت بدون مدرسه بنی امیه مقایسه کنید. تمام این تحولات علمی و سیاسی و اجتماعی دستاوردهای دوره امام جعفر صادق (ع) است که ایشان را در بین سایر ائمه متمایز کرده و ما ایشان را به عنوان رییس مذهب می شناسیم و فقه جعفری را که همان فقه ولایی است مرهون دوره ایشان می دانیم.
نظر شما