موزه شهر، راهی برای شناخت گذشتگان

به گزارش ایرنا، احداث و راه اندازی نخستین موزه در ایران به دوران ناصرالدین شاه قاجار نسبت داده می شود، این پادشاه پس از بازگشت از سفر فرنگ موزه ای به پا کرد و مثل بسیاری هنرهای دیگر که در زمان او به ایران وارد شد، موزه نیز در زمان او شکل گرفته است.

اعظم اکبر حلوایی، امین اموال موزه شهر قزوین که هر روز ساعاتی را در کنار اشیای تاریخی و داستان های پر رمز و رازشان می گذراند، در این رابطه به ایرنا گفت: زیستن در چنین فضاهایی حس و حال عجیبی دارد، چند سالی است که سمت امین اموال را در این موزه به عهده دارم و این تجربه را به راحتی با چیزی دیگر عوض نمی کنم.

وی اظهار کرد: چیدمان ویترینی از آثار ناب تاریخی یا داستان های پشت اشیا و قصه های مردم شناسی و دوره های تاریخی و نیز فضای خود موزه یکی از بهترین تجربیات کاری من بوده است.

قزوین دارای هشت موزه است که شاخص ترین آنها به لحاظ تعداد آثار تاریخی موجود در آن موزه شهر است.

جدا از روایاتی که پژوهشگران نقل می کنند، برای هر کدام از اشیای موزه می شود حکایات بسیاری را متصور شد، حکایاتی به قدمت صده ها و هزاره ها، از زمانی که هنرمندی قصد خلق هنری را می کند تا زمانی که آن اثر هنری طی کرده تا برسد به پشت شیشه های موزه شهر در مقابل چشمان ما.

بعضی اشیا از پس جنگ ها و انقلاب ها، شورش ها و ظلم ها جان به در برده و در امنیت موزه ها سکنی گرفته اند، از این رو موزه هویت جمعی و تاریخ مردم هر جغرافیا است که ایجاد و حفظ آن نیاز به درک هنر و فهم تاریخ دارد.

از حلوایی می خواهم درباره اشیای موزه و داستان هایشان صحبت کند و از همان ورودی در اشاره می کند به تخت عروس و توضیح می دهد: تخت عروس یکی از اشیای موزه شهر قزوین و اهدایی از طرف خانواده میرمیران است، آنگونه که روایت ها می گویند این تخت در مراسم پاتختی که مراسمی زنانه بوده که فردای عروسی برپا می شده مورد استفاده قرار می گرفته و عروس روی آن در مقابل میهمانان می نشسته است.

حلوایی معتقد است: تزیینات پشت این تخت که شامل مشبک کاری ریز و آیینه کاری است و همینطور جنس پارچه ای که روی تخت به کار برده شده نشان می دهد که این شی مربوط به خانواده ای متمول بوده است.

طبق تخمین کارشناسان موزه، قدمت این تخت به دوران قاجاریه بر می گردد و نسل به نسل در این خانواده وجود داشته است.

حلوایی همینطور به گوری که در طبقه همکف این موزه قرار دارد، اشاره می کند و می گوید: این گور متعلق به بانویی ۵۰ ساله است که در گورستانی در منطقه قره تپه سگز آباد در سال ۱۳۹۵ کشف شد.

وی تصریح می کند: محوطه قره‌تپه سگزآباد یکی از سه محوطه مهم دشت قزوین است که استقرار در آن تاریخی بین ۲۲۰۰ تا ۵۰۰ پیش از میلاد را در برمی گیرد.

حلوایی با اشاره به این گورستان توضیح داد: تدفین های این گورستان، در گورهای چهارچینه خشتی (صندوقی) انجام گرفته و اجساد به صورت جنینی، چمباتمه ای و طاق باز در آن دفن شده اند.

وی ادامه داد: اجساد این گورستان مثل اغلب گورستان های دیگر طیفی از جنین تا کهنسال را در بر می گیرند، جنین های سقط شده و نوزادان در ظروف سفالی دفن شده اند و در تمامی گورها، در کنار اجساد، حیوانات مختلف مثل گوسفند، بز و اسب دفن شده و اشیا تدفینی از قبیل ظروف، مهرهای استوانه ای، زیورآلات، جنگ افزارها و اشیایی از این قبیل قرار داده شده است که این شواهد بیانگر اعتقاد مردمان عصر آهن این منطقه به دنیای پس از مرگ است.

وی بشقاب چشمه علی را یکی دیگر از اشیای ارزشمند این موزه می داند که از جنس سفال است و یک ظرف آیینی محسوب می شود.

حلوایی در مورد این بشقاب توضیح می دهد: حتی نقوش داخل بشقاب هم طرح زنانی است که دست به دست هم داده و انگار دور چیزی می چرخند.

وی با اشاره به اینکه حرکت زن ها دور بشقاب نشان از زنانگی و یک آیین زنانه دارد، افزود: این ظرف باستانی که تک رنگ است دارای خطوط مثلثی شکل، تیز و شکسته در اطراف و بالای سر زن ها است که این خطوط خود نشانگر آن هستند که این زن ها از نظر روحی دچار آشفتگی بوده و از این رو به نظر می رسد در زمان جنگ و اضطراب های جمعی زنان به اجرای این آیین می پرداختند.

به گفته وی، دوره ساخت این ظرف مشخص نیست، اما در کاوش های اطراف چشمه علی پیدا شده است.

وی اشاره می کند به دندانی که در این موزه برای نمایش قرار داده شده و در این باره توضیح می دهد: تاکنون بقایای انسانی پارینه سنگی میانی و مشخصا انسان نئاندرتال، تنها از ۲ محوطه در ایران منتشر شده است که بخشی از استخوان ساعد از پناهگاه صخرهای بیستون در کرمانشاه در آغاز دهه ۳۰ خورشیدی کشف شد و یک دندان آسیای کوچک آرواره بالا از غار وزمه در کرمانشاه و در مجموع ۲۰ دندان انسانی از کاوش در غار
قلعه کرد به دست آمده است.

وی ادامه داد: از این میان این نمونه که در موزه شهر قزوین موجود است، دندان شیری و آسیای نخست سمت چپ فک بالا است.

حلوایی اضافه کرد: در این نمونه ریشه ها کاملا از بین رفته اند که می تواند نشان دهنده این باشد که دندان در دوره حیات فرد از بین رفته که احتمالا متعلق به فردی ۱۱ ساله بوده است.

افشره خوری های متنوع که مربوط به دوره تاریخی قاجار هستند و آن طور که اکبرحلوایی معتقد است، این افشره خوری ها به صورت مشبک و بسیار ریز و ظریف ساخته شده و با دسته و بدنه یکدست و بدون اتصال به هم ساخته شده اند.

برروی دسته بسیاری از افشره خوره ها اشعاری نیز نوشته شده است.

آن طور که در لغت نامه دهخدا آمده، افشره خوری، پیاله و جامی است که در آن افشره خورند و افشره به شربت و انواع نوشیدنی که از فشردن گیاهان به دست بیاید، می گویند.

این وسیله معروفترین و زیباترین قاشق چوبی است که ظرافت و زیبایی خاصی داشته و به قاشق شربت خوری و دوغ خوری هم معروف بوده، این قاشق ها در قدح شربت شناور بوده و از آن برای خوردن شربت استفاده می شده است.

قاشق‌های افشره‌ خوری از چوب‌های معطر، شمشاد و گلابی ساخته می‌شدند و طول های متنوعی داشتند.

افشره خوری ها را گاه منبت کاری، مشبک کاری و حتی مزین به نقوش و یا خوشنویسی با اشعار مختلف بر آنها می نمودند . درازای برخی از آنها به ۶۰ سانتی‌متر نیز می‌رسیده و گنجایش بعضی از آنها گاه به اندازه یک فنجان است و این در حالی است که ضخامت کفه آن به نازکی پوست تخم مرغ می باشد.

رد پای افشره خوری را در سفرنامه ها، خاطرات و داستان های زیادی نیز می توان یافت.

جان کلام:

روایت اشیای موزه، روایت تمام آدم هایی است که قرن ها پیش می زیسته اند، نوع نگاهشان به زندگی، زیستشان، سلیقه و آداب و رسومشان، مسایل مورد اهمیت و دغدغه هایشان را می توان در اشیایی که از خود به جای گذاشته اند دید، میزان اهمیتی که برای هنر قایل بودند و نفوذ هنر در زندگی روزمره و وسایل کاربردی را می شود از لوازم خانه آنها درک کرد، هر چند اندکی اما این شاید جزو معدود راه هایی باشد که بتوان به آدم های چند صد و چند هزار سال گذشته نزدیک شد.