رودخانه‌های آسیا؛ کمربندهای سبز اقتصادهای در حال توسعه

به گزارش روز شنبه ایرنا، در هفته گذشته دو رویداد در جنوب و شمال آسیا در حوزه رودخانه‌ها اتفاق افتاده است، نخست دیدار شی جین پینگ از سرچشمه رودهای مهم چین و سیاست‌گذاری زیست‌محیطی برای ساکنان اطراف رودخانه‌ها با عنوان توسعه سبز، از سوی دیگر شیخ حسینا، نخست وزیر بنگلادش در دیدار با نارندرا مودی همتای هندی‎‌اش در دهلی‌نو مجوز توسعه اقتصادی و زیست محیطی رودخانه تیستا، مهم‌ترین رود کشورش را به هندی‌ها واگذار کرد، در حالی که چین با توجه به سرشاخه‌های هیمالیایی این رودخانه چشم به توسعه و در اختیار گرفتن منابع آن داشت.

اهمیت رودخانه‌ها

در طول تاریخ در امتداد بستر اصلی رودخانه‌های بزرگ، کمربندهای اقتصادی مهمی شکل گرفته‌اند و مراحل اولیه، توسعه و تمدن را ایجاد کرده‌اند. کمربندهای اقتصادی رودخانه (REBs, River Economic Belt) با یک‌‎پارچگی منطقه‌ای مبتنی بر حوضه آبریز مشخص می‌شوند، کمربندهای اقتصادی رودخانه‌ای، فرصت‌ها و مسیرهای جدیدی به سمت پایداری در مناطق نوظهور و در حال توسعه در سراسر جهان فراهم می‌کند.

آلیستر جورج لیام بورثویک، پژوهشگر و استاد موسسه زیرساخت و محیط زیست در دانشکده مهندسی دانشگاه ادینبورگ، در مقاله‌ای علمی در مجله طبیعت (Nature) نوشت: کمربند اقتصادی رودخانه‌ها به عنوان اوراق قرضه توسعه اقتصادی، موقعیت مهمی در زنجیره تأمین جهانی دارند و نیاز به حمل و نقل را برطرف می‌کنند. تاکنون، تقریباً ۵۰ درصد از رودخانه‌های بزرگ جهان به‌عنوان «آب‌های داخلی طلایی» رشد تقاضای حمل‌ونقل را تجربه کرده‌اند. در طول این مرحله، مصرف بیش از حد منابع و انتشار زباله می‌تواند از طریق کاهش منابع و انرژی، آلودگی محیطی، انتشار گازهای گلخانه‌ای و تخریب اکوسیستم خطرناک باشد.

در دهه‌های اخیر، نوسازی‌ چندین کمربند اقتصادی رودخانه در مناطق توسعه‌یافته مانند اروپا و آمریکای شمالی انجام شده است اما کمربند اقتصادی رودخانه‌ها در آسیا با قلمروهای فرهنگی آسیای شرقی، آسیای جنوب شرقی و هند، همه در مرحله توسعه هستند.

در مرحله توسعه یافته، در دوره های مدرن و فراصنعتی که اکنون در اروپای غربی، آمریکای شمالی و اقیانوسیه، دیده می شود، کمربندها اقتصادی رودخانه به طور قابل توجهی از انقلاب اطلاعات، تبادل دانش، بهبود نتایج اجتماعی و رشد صنایع فناورانه سود می برند. آنچه در آسیا می تواند به توسعه بیشر اقتصاد رودخانه ها منجر شود توجه به مفهوم یکپارچگی منطقه‌ای به عنوان جریان کارآمد دارایی‌های طبیعی، عوامل تولید، فناوری و استعدادها است که با تجارت و سرمایه‌گذاری، پشتیبانی مالی، زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای، زیرساخت‌ها و حرکت آزاد، منجر به شکل گرفتن یک منطقه پویای اقتصادی می شود.

رودخانه رابط اقتصادی میان کشورها

حوضه‌های رودخانه اغلب به‌عنوان حامل‌های طبیعی برای سیستم‌های اقتصادی بین منطقه‌ای عمل و تخصیص بهینه منابع، سرمایه انسانی و ثروت را تسهیل می‌کنند.

با همکاری دو یا چند منطقه/کشور در یک حوضه بزرگ برای تسلط بر حاکمیت اقتصادی، به کارگیری سیاست‌های اقتصادی مشترک و تشکیل گروه‌های اقتصادی، یکپارچگی منطقه‌ای مبتنی بر حوضه آبریز فرصت‌های فوق‌العاده‌ای برای افزایش بهره‌وری منابع در کمربند اقتصادی رودخانه فراهم می‌شود.

با توجه به این که اقتصاد صنایع سنتی مانند کشاورزی، معدن و ساخت و ساز تمایل به تثبیت دارند، پیشرفت در فناوری اطلاعات و اقتصاد زیستی در کمربند اقتصادی رودخانه، باعث بهبود تولیدات کشاورزی می شود و نوآوری تکنولوژیکی ساختار صنعتی را تقویت می‌کند و صنایع نوظهور مانند هوش مصنوعی، زیست پزشکی و... را ارتقا می دهد.

رودخانه‌های آسیا مقصد صنایع آلاینده کشورهای توسعه یافته

مقررات سختگیرانه در اقتصادهای توسعه یافته، موقعیتی را ایجاد می کند تا صنایعی را که آلودگی شدید دارند به کشورهای در حال توسعه با استانداردهای محیطی ضعیف، منابع کم هزینه و نیروی کار ارزان، انتقال دهند، این اقدام منجر به جریان‌های منابع مجازی (آب، زمین، انرژی و مواد) می‌شود که در کالاهای تجاری تعبیه شده است. این اقدام شکل جدیدی از نابرابری را بین کمربندهای اقتصادی رودخانه در سراسر جهان ایجاد می‌کند که حل آن نیازمند تلاش طولانی‌مدت همه ذی‌نفعان است.

این رودخانه‌ها با سیستم‌های اقتصادی-اکولوژیکی قدرتمندی همراه هستند که توسط تعاملات بین فرآیندهای بیوفیزیکی و اجتماعی کنترل می‌شوند و با توسعه اجتماعی-اقتصادی-انسانی تحت برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای مختلف و سناریوهای تغییر آب و هوا پیش می‌روند.

چالش‌های آسیا برای توسعه اقتصادی رودخانه‌ها

همکاری در کمربند اقتصادی رودخانه‌ها در آسیا به دلیل تفاوت‌های اداری و اجتماعی-فرهنگی در هر حوضه، چشم‌اندازهای متفاوت، رقابت در مصرف آب و دشواری در اجرای قانون، چالش‌برانگیز به نظر می‌رسد و توسعه اجتماعی-اقتصادی به شدت به استراتژی های مدیریت آب مناسب برای رودخانه‌های بین‌‍المللی بستگی دارد.

توسعه حاشیه رودخانه، گسترش اقتصاد بین‌المللی

امروزه، همکاری بین کمربند اقتصادی رودخانه‌ها در ابعاد اقتصادی و اکولوژیکی برای بهینه‌سازی تخصیص منابع ضروری است، زیرا از یک سو گردش اقتصادی را تسهیل می‌کند و از سوی دیگر توسعه منطقه‌ای هماهنگ را ارتقا می‌دهد . به عنوان مثال، تجارت بین‌الملل یک پیوند حیاتی را ایجاد می‌کند که کمربند اقتصادی رودخانه را با سطوح مختلف توسعه مرتبط می‌سازد و به موجب آن کالاها اغلب در خارج از مناطق تولید، معامله و مصرف می‌شوند.