جزئیات سند ملی مقابله با پشه آئدس/بسیج همه امکانات و ساخت واکسن

به گزارش ایرنا، به استناد تبصره ۱ قانون تشکیل سازمان پدافند غیرعامل کشور و ماده۸ اساسنامه این سازمان و در راستای تحقق اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، پیشنهاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درخصوص تهدیدات ناشی از ناقل مهاجم زیستی، کارگروه (کمیته) ‌دائمی پدافند غیرعامل کشور بررسی و به تصویب رسید.

بر این اساس دستورالعمل عملیاتی واپایش تهدیدات ناشی از ناقل مهاجم زیستی (پشه آئدس) یا به عبارتی طرح ملی مقابله با ناقلین مهاجم زیستی با امضای سرلشکر محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به دستگاههای ذی ربط از جمله وزارتخانه های بهداشت، جهادکشاورزی، کشور و دفاع ابلاغ شده است.

چرا مقابله با ناقلین مهاجم زیستی مهم است

عوامل زیستی از طریق انتقال برخی از بیماری‌های واگیر به انسان، سالیانه دهها هزار نفر را به کام مرگ برده و سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۳ میلادی هشدار احتمال بروز پاندمی در سال‌های آینده را اعلام کرده است.

از آنجا که پشه آئدس به عنوان یکی از ناقلین مهم در بروز برخی بیماری‌های واگیر نقش داشته و با اینکه کشور ما زیستگاه طبیعی این پشه نبوده ولی متاسفانه در سالیان اخیر در برخی از نقاط کشور پشه ناقل آئدس گزارش شده و از سوی دیگر، وجود آن در کشورهای شرق ایران مانند پاکستان و افغانستان و گزارش‌های متعددی از اپیدمی‌های بیماری دانگ و چیکونگونیا نیاز به یک دستورالعمل ملی در این حوزه را ایجاد نموده که این سند بر همین مبنا تدوین شده است.

پشه آئدس چگونه به ایران راه یافت؟

این پشه می‌تواند از راههای زمینی و از طریق حمل‌ونقل و جابجایی قانونی و قاچاق انسان و کالا، از طریق دریایی و حمل ونقل کالا و کارکنان شناورهای دریایی و همچنین از طریق هوایی و جابجایی مسافران و کالا از نقاط آلوده و مشکوک وارد کشور گردد.

از بیماری‌های قابل انتقال توسط این پشه می‌توان به بیماری تب دانگ اشاره کرد که در سال ۲۰۱۲ میلادی به عنوان مهمترین بیماری ویروسی که از طریق بندپایان انتقال می‌یابد محسوب شده و تبدیل به یکی از عمده‌ترین مشکلات بهداشتی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان شده است. این بیماری به عنوان یکی از اولویت‌های سازمان جهانی بهداشت در بحث پیشگیری و کنترل بیماری‌ها از سال ۱۹۹۳ میلادی قرار گرفت.

متأسفانه پتانسیل ورود تب دانگ به ایران به ویژه در مناطق جنوبی کشور، بالا است. به علت واردات گیاه لاکی بامبو از کشورهای چین و تایلند ممکن است تخم، لارو، پوپ و یا پشه بالغ وارد کشور شود و یا ائدس آلبوپیکتوس بالغ توسط هواپیما از کشور عربستان سعودی و یا توسط کشتی از پاکستان به ایران منتقل و به سرعت پخش شود.

چیکونگونیا؛ دومین بیماری ناقل از پشه آئدس

چیکونگونیا یک بیماری ویروسی دیگر است که از طریق این پشه‌های آلوده به انسان منتقل و تهدید بزرگی برای کشور به شمار می رود. این بیماری علایم مشابهی با دانگ دارد و در مناطقی که دانگ شایع است به اشتباه، دانگ تشخیص داده می‌شود.

انتقال محلی چیکونگونیا از بیش از ۱۰۰ کشور و منطقه در آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا گزارش شده است و موجب طغیان‌های وسیعی در سال‌های اخیر در کشورهای عربستان سعودی، یمن و پاکستان شده است.

بر این اساس و در راستای مدیریت جامع و کامل تهدیدات زیستی، دستورالعمل عملیاتی واپایش تهدیدات ناشی از پشه آئدس مهاجم، با همکاری دستگاه‌های ذی‌نقش تهیه و تدوین شده است.

دستورالعمل عملیاتی واپایش تهدیدات ناشی از پشه آئدس مهاجم چه می گوید؟

در دستور العمل عملیاتی واپایس تهدیدات ناشی از پشه آئدس بر سازماندهی و بسیج ظرفیت‌های ملی و استانی برای مدیریت و کاهش خطر تهدیدات ناشی از ناقل مهاجم زیستی و مقابله با گسترش آن و واپایش پیامدهای بهداشتی و پیشگیری از بیماری‌های منتقله توسط آن تاکید شده است.

بر این اساس دستگاهای مرتبط با این موضوع باید ضمن سازماندهی، مدیریت، هدایت و راهبری و تقسیم کار ظرفیت‌های کشوری و استانی، اقدام به رصد و پایش، مراقبت، شناسایی، تشخیص و هشدار تهدیدات ناشی از ناقل مهاجم زیستی کنند و آمادگی‌های بهداشتی، پیشگیرانه و درمانی را ارتقا دهند.

پاسخ سریع بهداشتی و درمانی به تهدید ناقل مهاجم زیستی، ارتقای آمادگی‌های زیرساختی و عملیاتی پدافند زیستی، ارتقاء قابلیت برگشت‌پذیری سریع به حالت قبل از حادثه، آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی و تقویت فرهنگ بهداشتی در برابر تهدیدات زیستی و هدایت و راهبری عملیات پاکسازی و بهسازی و رفع آلودگی محیطی در برابر تهدیدات از دیگر وظایفی است که در این دستورالعمل به آن اشاره شده است.

پشه آئدس ناقل چه بیماری هایی است؟

پشه آئدس عامل چند بیماری شناخته می شود که تب دانگ مهمترین آن است؛ بیماری دانگ، در سال ۲۰۱۲ به عنوان مهمترین بیماری ویروسی که از طریق بندپایان انتقال می‌یابد محسوب شده و تبدیل به یکی از عمده‌ترین مشکلات بهداشتی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان شده است.

این بیماری به عنوان یکی از اولویت‌های سازمان جهانی بهداشت در بحث پیشگیری و واپایش بیماری‌ها از سال ۱۹۹۳ قرار گرفت. انتشار هر ۴ گونه ویروس دانگ از آسیا تا آمریکا، آفریقا و مدیترانه شرقی آن را به یک تهدید سلامت جهانی تبدیل کرده است.

وضعیت کامل بیماری در سراسر جهان به طور کامل مشخص نشده است اما الگوی انتشار بیماری در جهان هم برای سلامت عمومی و هم از نظر اقتصادی به حد هشدار رسیده است.

بیماری چیکونگونیا؛ بیماری ویروسی دیگری است که از طریق پشه‌های آلوده به انسان منتقل و تهدید بزرگی برای ایران به شمار می رود؛ بیماری علایم مشابهی با دانگ دارد و در مناطقی که دانگ شایع است به اشتباه تشخیص دانگ داده می‌شود. انتقال محلی چیکونگونیا از بیش از ۱۰۰ کشور و منطقه در آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا گزارش شده است و موجب طغیان‌های وسیعی در سال‌های اخیر در کشورهای عربستان سعودی، یمن و پاکستان شده است.

ویروس زیکا یک ویروس نوپدید قابل انتقال توسط پشه‌ها است که به افراد از طریق گزش پشه آلوده گونه آیدس، به خصوص آیدس اجیپتی، منتقل می‌شود. این ویروس برای نخستین بار در میمون‌های رزوس در اوگاندا در سال ۱۹۴۷ میلادی شناسایی شد و پس از آن در سال ۱۹۵۲ در اوگاندا و تانزانیا از انسان جدا شد. طغیان‌های بیماری ویروسی زیکا از آفریقا، آمریکا، آسیا و پاسفیک گزارش شده است.

بیماری تب زرد یک بیماری عفونی است که پشه‌های آئدس مهاجم نقش بسیار مهمی در انتقال ویروس عامل بیماری و ایجاد آن دارند. تا سال ۲۰۲۳، تعداد ۳۴ کشور در آفریقا و تعداد ۱۳ کشور در آمریکای مرکزی و جنوبی یا بومی یا دارای مناطقی هستند که برای تب زرد بومی هستند. تب زرد با واکسنی که ایمن و مقرون به صرفه است، پیشگیری می‌شود. یک دوز واحد از واکسن تب زرد برای محافظت مادام‌العمر کافی است.

چگونه می توان با پشه آئدس مقابله کرد؟

از آنجا که پشه آئدس عامل بروز چندین بیماری در انسان است، مدیریت بهداشت محیطی اهمیت بالایی در مقابله با آن دارد؛ بر این اساس در دستور العمل ابلاغی مدیریت بهداشت محیطی به منظور تغییر محیط برای جلوگیری و یا به حداقل رساندن تکثیر ناقل و تماس آن با انسان مورد تاکید قرار گرفته است.

از بین بردن، تغییر و یا حذف زیستگاه‌های لاروی از اصول مدیریت بهداشت محیطی است که شامل تغییرات موقت در زیستگاه ناقل، اقدامات طولانی اثر برای جلوگیری از ایجاد زیستگاه و اقدامات بهداشت مسکن برای کاهش تماس ناقل و انسان است.

به همین دلیل دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری و ماده ۲۹ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه کشور، سازمان‌های نیروهای مسلح و سایر سازمان‌ها و نهادهای عمومی دولتی و غیردولتی و همه ظرفیت‌های دارای نقش در پدافند زیستی کشور می بایست برای مقابله با این گونه زیستی مهاجم وارد میدان شوند.

تشکیل قرارگاه پدافند زیستی در سطوح ملی، استانی، شهرستانی و دستگاهی برای رصد و پایش همه اقدامات، رصد و پایش و تشخیص و شناسایی و هشدار و تعیین وضعیت توسط وزارت بهداشت و رصد و پایش دائمی آخرین وضعیت ناقلین و بیماری‌ها در سطوح شهری، استانی، منطقه‌ای و ملی (مناطق همه گیری) در این دستور العمل مورد تاکید قرار گرفته است.

در حوزه بهداشت محیطی، بهسازی و پاکسازی مناطق پر خطر از آب‌های راکد و اقلام اسقاطی و انبارهای ضایعاتی، رفع آلودگی مناطق آلوده و عملیات سمپاشی فضایی (مه‌پاشی) در شعاع ۵۰۰متری و لاروکشی، بهره گیری از ظرفیت‌های فناورانه (پرتوهای هسته‌ای) و فناوری‌های مدرن برای خنثی و عقیم‌سازی ناقلین و رفع آلودگی تجهیزات خودرو و محیط با استفاده از ظرفیت‌های آتش‌نشانی‌ها و یگان‌های جنگ نوین نیروهای مسلح می بایست در دستور کار قرار گیرد.

استفاده از ظرفیت‌های مردمی و تلاش برای ساخت واکسن

در دستور العمل ابلاغی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، همه دستگاهها برای مقابله با این مهاجم زیستی بسیج شده اند و برای وزارتخانه‌های بهداشت، جهادکشاورزی، کشور، راه و شهرسازی، میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی، نیرو، امور خارجه، اطلاعات، صمت، نفت و نیز سازمان های زیر مجموعه ستادکل نیروهای مسلح، فراجا، بسیج، جمعیت هلال احمر، شهرداری ها، سازمان حفاظت محیط زیست، مناطق آزاد شرح وظایفی تدوین شده است.

بر این اساس وزارت بهداشت ملزم شده است در فرهنگ‌سازی و آموزش نیز وارد عمل شود؛ تدوین سرفصل‌های آموزشی دانشگاهی مرتبط با ناقلین و بیماری‌های منتقله و نیز تدوین و ابلاغ سیاست‌ها و محورهای فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی، اجرای آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی بوسیله رسانه‌های ملی استانی و محلی، ارتقای سطح آمادگی و ظرفیت مراکز تشخیصی و درمانی و آماده‌سازی تخت‌های لازم و تخت‌های مراقبت‌های ویژه جهت پذیرش بیماران از جمله وظایف این وزارتخانه است.

علاوه بر این همه دستگاهها ملزم شده اند در زمینه آموزش و مهارت‌آموزی تمامی کارکنان و جمعیت مخاطب در حوزه بهداشت و درمان در بخش دولتی، خصوصی و نظامی اقدام کرده و در کنار آن نسبت به آموزش عمومی و مهارتی به مردم در جهت حفظ بهداشت محیط عمومی و محیط کار اهتمام ورزند.

پژوهش، تحقیق و ساخت یا تامین واکسن بیماری‌های قابل انتقال بوسیله ناقل مهاجم زیستی توسط وزارت بهداشت، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت دفاع، پژوهش، تحقیق و ساخت، تولید و تامین کیت‌ها و ابزار تشخیصی استاندارد (پشه ناقل و انسان) و همچنین پژوهش، تحقیق و ساخت، پیش‌بینی و تامین ذخایر موردنیاز و لازم به‌ویژه خون، فرآورده‌های خونی، سرم و داروهای خاص و موردنیاز از دیگر راهکارهای مقابله با بیماری های ناشی از پشه آئدس است.

سازماندهی نیروهای داوطلب بسیجی، هلال احمر و ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد و بکارگیری در جهت انجام عملیات‌های پدافند زیستی در سطوح شهرستانی استانی دستگاهی و ملی توسط قرارگاه پدافند زیستی از دیگر محورهای مورد تاکید در این دستور العمل است ضمن آنکه بر بهره‌گیری از ظرفیت‌های سازماندهی شده آماده نیروهای مسلح در کمک به عملیات پدافند زیستی در سطوح مختلف و نیز استفاده از منابع و ظرفیت‌های اعتباری پیش بینی شده در قوانین بودجه سالانه در دستگاه‌های اجرایی تاکید شده است.

وزارت ‌بهداشت‌ و درمان ‌آموزش پزشکی نیز ملزم است نسبت به تشکیل و سازماندهی کارگروه رصد و پایش و تشخیص پیش‌دستانه عوامل بیماری‌زای ناقل زیستی و تشخیص سریع ویروس‌ها و بیماری‌های منتقله از ناقل مهاجم زیستی (پشه آئدس) با حضور و همکاری دستگاه‌های ذیربط اقدام نماید.

ارتقا و به روز رسانی زیرساخت‌های تخصصی و تشخیصی آزمایشگاهی بمنظور ارتقاء قدرت تشخیص و تسریع در زمان تشخیص و تدوین شیوه‌نامه‌های بهداشتی و درمانی بیماری‌های قابل انتقال ناقل زیستی (تب دانگ، چیکونگونیاپ، تب زرد و زیکا) و آموزش کادر درمانی و بهداشتی و بروز رسانی آنها، آموزش و فرهنگ سازی عمومی اقدام سریع از وظایف وزارت بهداشت اعلام شده است.

تهیه و اجرای برنامه عملیاتی پاسخ سریع بهداشتی درمانی با تاکید و رویکرد پیش بینی و پیشگیری و مقابله در مناطق تشخیص داده شده، عملیاتی نمودن مرکز EOC مقابله با تهدیدات زیستی وزارت بهداشت، تقویت ‌نظام‌مراقبت ‌وگزارش‌دهی در حوزه سلامت‌، ایجاد آمادگی در بیمارستان‌های مناطق درگیر بیماری‌ها و گسترش دیپلماسی پدافند زیستی در تعامل با سازمان بهداشت جهانی و سازماندهی کمک کشورهای خارجی از دیگر وظایف بهداشت در این دستورالعمل است.

رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و کارگروه دائمی پدافند غیرعامل کشور در این دستورالعمل تاکید کرده است: دستگاه‌های اجرایی موظفند هرگونه قصور و کوتاهی در اجرای این دستورالعمل را به سازمان گزارش کرده و برابر مقررات با فرد متخلّف، برخورد کنند.

سازمان پدافند غیرعامل ملزم شده است با مستنکفین از این دستورالعمل بنابر تخلّف یا استنکاف صورت‌گرفته بر اساس ماده ۵۷۶ قانون مجازات اسلامی مجازات می شوند که طبق آن به انفصال از خدمات دولتی از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد.

این دستور العمل در سامانه ملی قوانین و مقررات کشور منتشر شده است که جزئیات آن را می توانید اینجا بخوانید.