به گزارش ایرنا، عزاداری ها و رسوم و آیین های فاخر ایام حزن انگیز محرم در هر نقطه به فراخور فرهنگ ها و سنت های خاص از نزدیک ترین تا دورترین آبادی و روستاهایش متفاوت است؛ از دیرباز و سالیان متمادی این آیین ها به زیبایی و با شور حسینی در میان مردم مناطق مختلف ادامه یافته است.
کهن دیار کهگیلویه وبویراحمد و به ویژه روستاها و عشایر آن را می توان با وجود محرومیت های عمیق و مشکلات و چالش ها و نداشته های انبوه آن اما نمادی از شور وعشق به اهل بیت ع دانست که البته اوج این شور آفرینی و ارادت و بینش در آیین ها و سنت های دیرینه و ناب ایام محرم و عزاداری سرور شهیدان عالم حضرت اباعبدالله الحسین ع نمایان می شود.
برخی از آیین‌ها و سنت‌های نابی که با مردمان این دیار انس گرفته و ظرف سالیان اخیر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است شامل آیین ها تعزیه خوانی ، دمام زنی، سینه زنی مردان و گهواره( تهته) علی اصغر طفل شش ماهه دشت کربلا است.
شروه خوانی
شروه خوانی (نوای جان سوز) زنان ایل در منطقه زیلایی کهگیلویه وبویراحمد در رثای مظلومیت امام حسین (ع) و یاران با وفای آن حضرت یکی از آیین های سنتی برجای مانده از گذشته های دور در این دیار است.
شروه خوانی زنان نوعی نوای غمگینانه به معنای گریستن بر مرده و بیان کارهای نیک و سلحشوری شخص متوفی در صحنه کارزار و رزم بوده که بیشتر در مناطق روستایی و عشایری کهگیلویه وبویراحمد به ویژه در منطقه زیلایی بویراحمد مرسوم است.
این نوع موسیقی آوازی، فارغ از همه موسیقی های مدرن امروزی، با لحن و آهنگی اندوهبار و سوز درونی ازسوی زنان و دختران شروه خوان این دیار در غم از دست دادن عزیزترین افراد ایل اجرا می شود.
شماری از زنان و دختران ایلی و عشایری این خطه نیز با بستن کمربندها و شال بندهای سیاه اطراف زن نوحه خوان حلقه می زنند و در غم مظلومیت شهدای کربلا به سوگواری می پردازند.
یک پژوهشگر عرصه سینما و هنر نیز معتقد است که پرشورترین آیین های عزاداری حسینی در کهگیلویه و بویراحمد در هیات های سینه زنی سنتی جلوه گری می کند جایی که مردان به شکل دایره ای برسر و سینه می زنند.
رضا رفیعی می گوید: در کهگیلویه وبویراحمد آیین های داریم که سینه به سینه از نیاکان به ما رسیده است.
وی می افزاید: در روزهای واپسین ماه قبل از محرم همه در تکاپوی برپایی هیات ها و تکمیل و تجهیزات اتبتدا آیین استقبال از محرم را داریم
برخی نوحه های قدیمی با همان آغاز محرم از کوچه ها و روستاها و پشت بام خانه ها و در آیین استقبال زمزمه می شود.
ماه محرم اومده / شادی رفته غم اومده
این علم کیست که بی صاحب است / این علم از آن بنی هاشم است
البته در شب های محرم همیشه در کهگیلویه وبویراحمد مهمان نواز هم چای آتشی و بازار نذورات و حلیم پزون نیز داغ است
در هر ۱۰ شب محرم نذورات از حلیم و چای شربت و دنگو تا شیر داغ و پخت برنج و آبگوشت از سوی هیات ها و مردم زینت بخش و در حقیقت بخشی از عزاداری های محرم و هیات های عزاداری است.
مراسم به شب های تاسوعا و عاشورا که می رسد داغ تر می شود
زنان هم مویه خوانی و شروه خوانی می کنند مجالس تعزیه سنتی هفتاد و دو تن، دوره گردی عزاداران حسینی و سینه سنی و سر دادن نوحه هایی با این مضمون جای جای کهگیلویه و بویراحمد را فرا می گیرد.
گل های زهرا همه پرپر شده کرببلا از دم خنجر شده
گروه دیگر پاسخ می دهند
یک گل او قاسم داماد بود/ گل دیگر اکبر ناشاد بود
روز عاشورا خیمه برپا می کنند و بعد از نماز ظهر عاشورا آتشی شور و هیجان سینه زنان و مویه و شیون زنان به اوج می رسد
وای حسین کشته شد
وای حسین کشته شد
اخ به دشت کربلا / آتش زدند به خیمه ها
زنان هم عزاداری خاص خود را دارند
تعزیه خوانی
رفیعی معتقد است: مجالس تعزیه خوانی از اواخر ۱۲۷۵ هجری شمسی شکل امروزی به خود گرفت و بخشی از برنامه های عزاداری مردم سوق و لنده شد و سالها بعد در قلعه سید مختار دولتخواه و کریک از شهرستان دنا و اردکانی های مقیم یاسوج و در دهه های بعد از انقلاب هم با حضور نسل جوان گروههای تعزیه خوانی شکل گرفت.
از سال ۱۳۸۲ سوگواره تعزیه خوانی توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان پایه گذاری شد و تا هشتمین دوره برگزار شد و شوربختانه در دهه ۹۰ تاکنون تعطیل شد؛ تعزیه خوانی یکی از گونه های نمایشی است که زیرمجموعه هنرهای نمایشی است و انتظار داریم ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری سوگواره تعزیه خوانی را رونق دوباره ببخشند.
وی با بیان اینکه تعزیه خوانی همچون دمام زنی شروه خوانی و آیین های سنتی در فهرست اثار ناملموس ملی ثبت شده است گفت: امیدواریم که در همین سال‌جاری شاهد برگزاری سوگواره تعزیه استانی باشیم
در آیین تعزیه شهر سوق شهادت علی اصغر(ع) طفل ۶ ماه دشت نینوا و عبدالله پسر امام حسن (ع) در مدت یک ۹۰ دقیقه با حضور پیشکسوتان تعزیه خوانی اجرا می شود کهحزن و اندوه سوگواران اباعبدالله حسین (ع) و یاران با وفایش همزمان با ماه محرم در این آیین به اوج خود می رسد.
در مجالس تعزیه اخلاص سوگواران سید الشهدا (ع) و یارانش به عینه قابل مشاهده است و صدای شیون و ناله زنان و دختران با موسیقی و رفتار بازیگران همراهی می کند.
تن پوش های قرمز یزیدیان و لباس های سبز اهل بیت (س) با عزاداران را آنچنان تحت تاثیر قرار می دهد که انگار واقعه عاشورا همان لحظه در حال رخ دادن است.
در واقع تعزیه شکل تکامل یافته آئینی است که شیعیان سده های نخستین اسلام برای شهدای مظلوم کربلا برگزار می کردند.
دیگر آیین های عزاداری عاشورایی مردم کهگیلویه و بویراحمد که همزمان با تاسوعا و عاشورا به شکل باشکوهی در حال اجراست.
گهواره حضرت علی اصغر ع
گهواره حضرت علی اصغر(ع) (به گویش محلی تهته) از دیگر آیین های سنتی محرم در کهگیلویه و بویراحمد است که در این محافل زنان در رثای طفل ۶ ماهه شهید دشت کربلا سوگواری می کنند.
در این آیین زنان به‌صورت دایره‌ای دور گهواره می‌نشینند و برای حضرت علی‌اصغر(ع) و شهیدان کم سن و سال عاشورا نوحه (شروه) به گویش لری خوانده و سوگواری می‌کنند و بعد از آن نیز با وصل کردن سنجاق یا گره زدن پارچه بر گهواره از طلب حاجت می‌کنند.
بانوان در روز عاشورا به شکل کاروانی یا تکی گهواره حضرت علی اصغر(ع) را بر روی سر خود می گذارند و آن را با کاروان دلسوختگان حسینی تا گلزار شهدای مناطق مختلف استان حمل می کنند
عزاداری ها و رسوم فاخر ایام حزن انگیز محرم در هر نقطه به فراخور فرهنگ ها و سنت های خاص از نزدیک ترین تا دورترین آبادی و روستاهایش
متفاوت است؛ از دیرباز و سالیان متمادی این آیین ها به زیبایی و با شور حسینی در میان مردم مناطق مختلف ادامه یافته است.
سینه زنی
رضا رفیعی با تشریح بیشتر در این زمینه گفت: در سینه زنی مردان و جوانان که بیشتر در سطح روستاها با حال و هوای حماسی آمیخته می شود؛ دست‌ها هماهنگ و کشیده، اوج می‌گیرند ، منسجم و هم آهنگ بر سینه فرود می‌آیند و محبت امام حسین(ع) و یاران مظلومش را بر جان ودل می‌نشانند.
وی یادآور شد: سردسته ها در راس و سایر افراد در طول حرکت می کنند و کودکان و نوجوانان نیز در منتهی الیه مسیر طولی قرار می گیرند و همپای بزرگ تر ها به سینه زنی می پردازند.
او بیان کرد: رسم بر این است که پیشاپیش هر دسته سینه زنی چند عَلَم بزرگ و کوچک توسط علم بردار نیز حمل می شود؛ مردم می توانند تشخیص دهند هم اینک دسته سینه زنی در کجای شهر در حال حرکت است.
تمام مدت سوگواری سازهای موسیقی سنتی با نوایی سوزناک و غم انگیز و همراه با سوگواری زنان و دختران شهر جماعت عزادار را همراهی می کنند.
رفیعی افزود: البته این سینه زنی و شور حسینی در روزهای نهم و دهم که مصادف با تاسوعا و عاشوراست به اوج می رسد و مداحان نوحه های خاص و حماسی می خوانند ،شماری از جوانان و مردم ملبس به لباس های مشابه سیاه ویا شال بندهای سبز رنگ و از نوع لباس های خاندان اهل بیت(ع) و سربازان ابن سعد یا اشخاص دیگری که در واقعه عاشورا ایفای نقش داشتند، را به تن می کنند. برخی از مردم هم پای برهنه در این روز برای همدردی با اسیران کربلا حرکت می کنند.
در میدان و میان سینه زنان و در طول مسیر با تدارک وسایلی از قبیل خیمه، خرگاه، اسب سپاه و گهواره علی‌اصغر صحنه هایی از واقعه کربلا را بازسازی می کنند.
بخشی از مرثیه ها و نوحه خوانی های مرسوم و گذشته در کهگیلویه وبویراحمد
«اَی ماهِ مَحرَم اومَ شایی رفت و غم اومَ اَو مِن حرم کَم اومَ»
« آخ بَ دشتِ کربلا سَرشَ بِری اَو وَش نَدا»
«اَی ماه مَاهور ایما سطلون و سرور اویماَ»
«امام حسینَ کُشتِن ای خاک بَر سَر ایما»
کمرنگ شدن آیین های سنتی محرم
برخی کارشناسان و پژوهشگران حوزه فرهنگی و شعر آیینی درکهگیلویه وبویراحمد نیز معتقدند که بسیاری از آیین ها و سنت های مرسوم در عزاداری امام حسین (ع) که ریشه در تاریخ، هویت و فرهنگ این مرزو بوم دارد با گذشت زمان این آیین ها رو به فراموشی است که جا دارد .
.آنها می گویند: آیین های سنتی و سوگواری و حتی پیشوازی از ماه محرم و ایام حزن انگیز عاشورای حسینی که از دیرباز میان جوامع محلی و عشایری این دیار مرسوم است خالی از هرگونه بدعت ها و خرافه های خطرناک است و جا دارد این رسوم ها همچنان به نسل آینده منتقل شود.
پنج آیین عزاداری محرم کهگیلویه وبویراحمد در ثبت ملی شده است
رفیعی گفت که این آیین ها شامل استقبال ازمحرم در روستای امامزاده علی، مراسم نذری روستای دشت رز بویراحمد، دمام زنی حسینیه حضرت قاسم (ع) گچساران، مویه خوانی و آیین شام غریبان در کهگیلویه است.
وی افزود: هم اکنون این شیوه های عزاداری همزمان با فرارسیدن محرم در حال اجرا هستند
نظر شما